جهان این روزها شاهد ظهور نوع جدیدی از بازارهای مالی است، بازارهایی که درفرآیند پیشرفته شدن قرار دارند، اما به دلیل ویژگی‌های متمایزشان از استانداردهای سفت وسخت بازارهای کشورهای پیشرفته مانند امریکا، ژاپن و اروپا برخوردار نیستند، با این همه دارای زیرساخت‌های فیزیکی لازم نظیر سیستم بانکی، بورس اوراق بهادار و پول واحد هستند.
این بازارهای نوظهور که با نام «امرجینگ مارکت» (emerging market) شناخته می‌شوند از سوی سرمایه‌گذاران به‌عنوان یک فرصت کسب بازدهی بالا نگریسته می‌شوند، زیرا بیشتر آنها از نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی سریعی برخوردارند، اما درعوض سرمایه‌گذاران در بازارهای نوظهور با ریسک‌های جدی‌تری مواجه هستند که ازمسائل زیرساختی داخلی، بی‌ثباتی اقتصادی، نوسانات نرخ ارز و محدود بودن فرصت‌های برابر ناشی می‌شود زیرا این بنگاه‌ها بیشتر از سوی دولت‌ها هدایت می‌شوند. این بازارها همچنین از قدرت نقدشوندگی پایینی برخوردارند اما وجود بحران‌های مالی گوناگون در اروپا و امریکا موجب شده تا سرمایه‌گذاران جذب ثبات و رشد قابل ملاحظه بازارهای نوظهور شوند. گزارش جدید واحد مطالعات چشم‌انداز بازار «اکونومیست»، نشان می‌دهد، بازارهای نوظهور به‌طور عمده در کشورهایی مانند، چین، هند، فیلیپین متمرکز شده و امروزه اقتصاد آنها نقش عمده‌ای دررشد اقتصادی جهان ایفا می‌کند. امری که بیشتر مدیون توسعه زیرساخت‌های ضروری و جمعیت جوان قاره آسیا به نسبت اروپا وامریکاست. تا آنجا که آسیا رفته‌رفته در حال تبدیل شدن به محبوب‌ترین منطقه جهان برای کسب فرصت‌های تجاری است.
جمعیت فاکتوری برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی
«اکرم شریفی»،کارشناس ارشد اقتصاد بین‌الملل در گفت‌وگو با صمت در توصیف بازارهای نوظهور توضیح می‌دهد: این بازارها به‌طور عمده در کشورهایی که از اقتصاد خیلی پیشرفته برخوردار نیستند متمرکز شده‌اند، کشورهایی مانند چین، روسیه، هند، برزیل، مکزیک، افریقای جنوبی و چند کشور دیگر که درواقع برای صنعتی شدن گام برداشته‌اند اما هنوز تا رسیدن به این نقطه فاصله زیادی دارند.
او در ادامه با اشاره به اینکه وجود بازارهای بورس قوی در کشورهایی که از اقتصاد نوظهور برخوردارند موجب شده تا بازارهای آنها برای سرمایه‌گذاران خارجی جذابیت ویژه‌ای داشته باشد، به فاکتور مهمی دیگری می‌پردازد و می‌گوید: یکی از عوامل اصلی جذب سرمایه‌گذاران در بازارهای نوظهور کشورهایی مانند چین، هند، روسیه و برزیل جمعیت این کشورها است. به اعتقاد این کارشناس، رشد طبقه متوسط در اقتصادهای نوظهور موجب شده تا آنها به سمت مصرف‌گرایی سوق پیدا کنند. امری که در حال حاضر نقطه مقابل کشورهایی نظیر ژاپن، امریکا و اروپاست. این در حالی است که رشد و گسترش بازارهای نوظهور در کشورهایی نظیر چین، هند و روسیه سبب شده تا برخی کشورهای پیشرفته نظیر ژاپن برای تصاحب این بازارها تلاش ویژه‌ای کنند.
این گزارش در ادامه تلاش می‌کند علاوه بر وضعیت کنونی بازارهای نوظهور، چشم‌انداز ۴ سال آینده آنها را نیز پوشش دهد.
چین و تلاش برای ساخت و توسعه زیرساخت‌ها
چین نخستین بازاری است که اکونومیست به آن توجه دارد. کشوری که افزون‌بر یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر جمعیت دارد و براساس برآوردها تا سال ۲۰۱۹م، نرخ تولید ناخالص داخلی این کشور براساس نرخ برابری ارزی با دلار امریکا، تا ۱۵ هزار میلیارد دلار رشد خواهد کرد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود نرخ تولید ناخالص داخلی امریکا در سال ۲۰۱۹م به۲۱ هزار و ۳۰۰ میلیارد دلار برسد. با این حال، سریع‌ترین رشد بازارها در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹م، در شهرهای بزرگ سرزمین چین به ویژه شهرهایی که درحاشیه دلتاهای رودخانه «یانگ‌تسه» قرار دارند و جمعیت طبقه متوسط در آنها به سرعت در حال رشد است، رخ خواهد داد.درحال‌حاضر دولت چین به شکل فزاینده‌ای در تلاش است تا به جای صنایع نیازمند نیروی کار، شرکت‌ها را به سرمایه‌گذاری در ارتقای کیفیت صنایع ملی تشویق کند. پذیرش شرکت‌های خارجی در بخش ساخت‌وساز و بخش‌های زیرساختی با استقبال دولت چین مواجه شده است. به علاوه تنها در شرایطی که برای کالا و صنعتی جایگزین داخلی وجود نداشته باشد، دولت چین از وارد کردن فناوری‌های خارجی ابایی ندارد. در این بین بازارهای مصرفی چین بسیار بازتر و رقابتی‌تر هستند و نیازی به تمهیدات دولتی ندارند.
شرکت‌های چینی همچنین به دنبال سرمایه‌گذاری‌های مشترک با شرکای خارجی و داخلی در بهره‌برداری از منابع و زیرساخت‌ها هستند. گرچه دولت چین همچنان به منع شرکت‌های خارجی از فعالیت در بسیاری از بخش‌های اقتصادی ادامه خواهد داد اما از سوی دیگر قصد دارد با باز کردن پای بسیاری از شرکت‌های خصوصی به بخش‌هایی که تا پیش از این در قلمرو شرکت‌های دولتی بوده به افزایش رقابت میان آنها دامن بزند.
اندونزی و تلاش برای ثروت‌آفرینی
در این بین اندونزی از سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون با وجود دوران پرالتهاب بحران‌های مالی جهان، اقتصاد به نسبت پایداری را تجربه کرده و دارای بخش‌های متنوعی برای سرمایه‌گذاری است. جمعیت این کشورتا سال ۲۰۱۴م از حدود ۲۵۳میلیون و ۳۰۰هزار نفرگذشته، بنابراین تعجبی ندارد که بازارهای مصرفی این کشور به یکی از بزرگترین و رشدیافته‌ترین بازارهای منطقه تبدیل شده باشد. با وجود آمارهای قابل قبول، سرانه تولید ناخالص داخلی اندونزی در سال ۲۰۱۴م براساس نرخ برابری ارزی با دلار امریکا، تنها ۳۵۰۸ دلار بوده که یکی از پایین‌ترین نرخ‌های منطقه در این زمینه محسوب می‌شود. انتظار می‌رود رشد سالم اقتصادی اندونزی، این اطمینان خاطر را به وجود آورد که نرخ سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور در حدفاصل سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۱۵م افزایش قابل‌ملاحظه‌ای یابد. از سوی دیگر با توسعه سریع و روبه افزایش نفوذ پهنای باند و محبوبیت تلفن‌های هوشمند و همین‌طور شبکه‌های اجتماعی مجازی، اندونزی ظرفیت بسیار بالایی برای تجارت الکترونیک خواهد داشت. تا آنجا که «جاکارتا»، پایتخت این کشور یکی از ۵ شهر برتر جهان از نظر تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک و توییتر خواهد بود.
بیش از نیمی از کاربران اینترنت در اندونزی از طریق گوشی‌های هوشمند خود به شبکه اینترنت دسترسی دارند ضمن اینکه یک‌چهارم جمعیت این کشور نیز گوشی‌های هوشمند دارند. بنابر مطالعاتی که از سوی موسسه «امارکتر» (eMarketer) انجام شده، تا سال ۲۰۱۴م، ۵ میلیون و ۹۰۰ هزار فروشگاه آنلاین در اندونزی مشغول به فعالیت بوده‌اند که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۱۶ م این تعداد از مرز ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار فروشگاه عبور کند. در مقابل، ضعف در سیستم پرداخت و تحویل کالا بدین معنا خواهد بود که در طول دوره پیش‌بینی، این خدمات آنلاین، درکلانشهرهایی مانند جاکارتا، سورابایا و مدان متمرکز خواهد ماند.
کوچک اما قدرتمند
یکی از فقیرترین اقتصادهای جنوب شرقی آسیا، فیلیپین است. کشوری با جمعیتی نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر که در سال ۲۰۱۴ میلادی، سرانه تولید ناخالص داخلی آن بر اساس نرخ برابری ارزی با دلار امریکا تنها ۲۴۳۸ دلار و برحسب برابری قدرت خرید نیز ۶۹۱۴ دلار بوده است. انتظار می‌رود در بازه زمانی ۲۰۱۹-۲۰۱۵م، سرانه تولید ناخالص داخلی فیلیپین به افزایش خود ادامه داده و در پایان دوره پیش‌بینی به ۴۵۴۹ دلار براساس نرخ برابری ارزی با دلار امریکا برسد.
با این همه ورود جریان عظیم درآمدهای کارگران فیلیپینی در خارج از کشور به داخل، همراه با نرخ بهره پایین و رشد قدرتمند اشتغال، میزان هزینه مصرف‌کننده را مهار خواهد کرد. علاوه بر این، بانک‌های این کشور در تلاشند تا از حوزه‌های فعالیت قدیمی خود فاصله گرفته و تمرکز خود را روی بخش‌هایی مانند فروش محصولات مالی نظیر وام‌های خرید ملک، خودرو و کارت‌های اعتباری افزایش دهند. این عملکرد بانک‌های فیلیپین فرصت‌های پیش‌روی مصرف‌کنندگان و مشتریان را افزایش خواهد داد. رشد استفاده از کارت‌های اعتباری در فیلیپین به‌ویژه درسال‌های اخیر شتاب زیادی گرفته است. گرچه فقر همچنان یک معضل اساسی برای این کشورباقی خواهد ماند اما ادامه گسترش نرخ‌های سالم اقتصادی در حدفاصل سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۱۵م، منافع خود را به قشر فقیر این کشور نیز می‌رساند.
رشد سطح درآمد طبقه متوسط و فرصت‌سازی برای تولیدکنندگان
اما آخرین بازار نوظهوری که در این پژوهش از سوی اکونومیست مورد بررسی قرار گرفته هند است. براساس مطالعه این نشریه افزایش سطح درآمد در این کشوربه این معناست که خیل جمعیت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون‌نفری هند به شکل روزافزونی در حال تبدیل شدن به بازاری مهم برای کالاهای مصرفی است که این روند در طول دوره پیش‌بینی در این گزارش یعنی حدفاصل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ ادامه خواهد یافت. هزینه - درآمد شخصی قابل مصرف هند از هزار میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۱۴-۲۰۱۳ (از آوریل تا مارس)، در سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ م به ۲۴۰۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت و اکثریت قریب به اتفاق مردم هند به‌جای دنبال کردن رویه‌های اخیر مصرف‌کنندگان، بیشتر درگیر پاسخگویی و رفع نیازهای روزمره خود خواهند بود.
با این حال، وجود شمار قابل‌توجهی از خانوارهای قشر متوسط، ظرفیت قابل‌توجهی را در اختیار بازار کار تولیدکنندگان و فروشندگان قرار می‌دهد. افزایش سریع درآمدهای شخصی و توام شدن آن با بازارهای داخلی بازتر، هند را به بازاری با جذابیت‌های روزافزون برای شرکت‌های خارجی بدل می‌کند.با وجود این هند همچنان جامعه‌ای وابسته به محصولات کشاورزی باقی مانده و حدود ۴۰ درصد از جمعیت فقیر جهان را در خود جای خواهد داد. علاوه‌براین، حتی طبقات متوسط نیز درآمد مصرفی محدودی خواهند داشت. تقاضا برای خودروهای بزرگ و متوسط همچنان محدود است. محصولات باکیفیت مصرف‌کنندگان هندی را به خود جلب می‌کنند اما قیمت این کالاها همچنان یکی از شاخص‌های تعیین‌کننده برای سطح تقاضاست. منابع غیرقابل اتکا و محدود آب و برق این کشور، تولیدکنندگان خارجی لوازم‌خانگی نظیرماشین لباسشویی و یخچال را وادار کرده تا درنگرش خود تجدید نظر کنند؛ به‌عنوان مثال ماشین لباسشویی و یخچال‌های کوچک‌تر و پربازده‌تری را طراحی‌کنند.
نرخ‌های رشد سریع اقتصادی در آسیا
به این ترتیب درحال حاضر، آسیا تنها منطقه اقتصادی جهان است که نرخ‌های رشد سریع اقتصادی را داراست. تا آنجا که چین هم‌اکنون دومین اقتصاد قدرتمند جهان محسوب می‌شود ضمن اینکه با تاسیس بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا، (AIIB)، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تجارت در سراسر منطقه آسیا به طور مستمر افزایش خواهد داد.
سازمان‌های بین‌المللی هم‌اکنون، بیش از هر زمان دیگری، باید به مسائل غیرضروری بی‌توجه بوده و تمرکز خود را روی برنامه‌های توسعه‌ای مهم‌تر قرار دهند.
جایگاه ایران در میان بازارهای نوظهور
دراین باره «بهمن آرمان»، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه درگفت وگو با صمت با اشاره به موقعیت بازارهای نوظهور در جهان امروز می‌گوید: پس از اینکه پروژه کشورهای صنعتی برای عقب نگهداشتن کشورهای جهان از فناوری با شکست مواجه شد این کشورها خود راه ورود تجهیزات و فناوری را به برخی از کشورهای آسیایی و امریکایی هموار کردند و به این ترتیب کشورهایی مانند چین، هند، برزیل، آرژانتین، کره جنوبی و چند کشور دیگر توانستند از این طریق بازارهای اقتصادی خود را رشد و توسعه دهند. کشورهایی که بعدها به عنوان ۲۰ قدرت نوظهور در اقتصاد جهانی شناخته شدند و اکنون با ایجاد بانک زیرساخت‌های آسیا به سردمداری چین تلاش می‌کنند تا شکل جدیدی از توانایی‌های اقتصادی خود را در مقابل دلار به نمایش بگذارند. او همچنین درباره موقعیت اقتصادی ایران و جایگاه آن در میان بازارهای نوظهور جهان توضیح می‌دهد: متاسفانه بازار سرمایه ایران تا این لحظه نتوانسته با وجود امتیازاتی که از آن برخوردار است نام خود را دربین اقتصادهای نوظهور مطرح کند.
این درحالی است که کشور ما به لحاظ برخورداری از منابع غنی معدنی و انرژی در زمره ۱۵ کشور نخست جهان قرار دارد و از ظرفیت تبدیل شدن به قدرت برتر اقتصادی برخوردار بوده و پیشینه فعالیت اقتصادی آن از کشورهایی مانند عربستان و ترکیه بسیار غنی‌تر است. این اقتصاددان اضافه می‌کند: ایران یکی از معدود کشورهای جهان است که به لحاظ در اختیار داشتن منابع ثروت قادر است خود رابه یک اقتصاد پیشرفته مجهز کند امری که به حتم اگر برنامه‌ریزی‌های لازم برای آن در نظر گرفته شود تا ۵ سال آینده قابل تحقق خواهد بود.