اگر فرودگاه‌های مهرآباد یا امام خمینی(ره) را مهم‌ترین فرودگاه‌های کشور فرض کنیم، حتی این 2 فرودگاه نیز استانداردهای لازم را برای ارائه خدمات فرودگاهی یا به عبارتی، خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه ندارند.
کوچک بودن، توسعه ناهمگن و نامطلوب، دور بودن محل پارک هواپیما از ترمینال‌ها و انجام پروازهای بیشتر از ظرفیت فرودگاه، از موانعی هستند که قدرت مانور را از ارائه‌دهندگان خدمات فرودگاهی در فرودگاه‌های کشورمان سلب کرده‌اند. کارشناسان معتقدند، ایجاد زمینه برای حضور بخش خصوصی حتی با همکاری شرکت‌های خارجی از یک سو و توسعه آموزش و برنامه‌ریزی در بخش خدمات فرودگاهی می‌تواند این بخش مهم زنجیره صنعت هوانوردی کشورمان را ارتقا دهد.
همه خدماتی که مسافران از لحظه ورود به فرودگاه تا هنگام سوار شدن به هواپیما و از لحظه پیاده شدن از آن تا زمان ترک فرودگاه دریافت می‌کنند، به جز موارد امنیتی و گذرنامه، در قالب وظایف شرکت‌های خدمات فرودگاهی (هندلینگ) تعریف می‌شود.
همچنین خدمات دریافت و تحویل بار و انتقال مسافر از ترمینال به هواپیما از جمله این وظایف است. از سوی دیگر خدماتی مانند شست‌وشو و نظافت هواپیما و پله، نظافت پارکینگ و سایر وسایل و قراردادن پله در هواپیما بخش دیگری از خدمات فرودگاهی است. هزینه خدمات فرودگاهی با پول بلیت هواپیما از مسافران دریافت می‌شود.
درحال‌حاضر شرکت‌های «سامان»، «هما» و «کوشاکیش»، ۳مجموعه بزرگ خدمات فرودگاهی هستند که در بسیاری از فرودگاه‌های کشور، ارائه خدمات فرودگاهی را به عهده دارند و برخی شرکت‌های کوچک نیز در این زمینه فعالیت می‌کنند که مجوز فعالیت این شرکت‌ها از سوی سازمان هواپیمایی کشوری صادر می‌شود. دستورالعمل فعالیت این شرکت‌ها در کتاب «ای.اچ.ام» (aiport handling manual) «یاتا» (انجمن بین‌المللی حمل‌و نقل هوایی) آمده است.
مشکلات ارائه خدمات فرودگاهی
آنطور که منوچهر حاجی‌بنده، مدیرعامل سابق شرکت خدمات فرودگاهی سامان در گفت‌وگو با صمت توضیح می‌دهد کوچکی فرودگاه‌ها و طراحی نشدن آنها برای حجم زیاد پرواز، دور بودن محل پارک از ترمینال‌ها، نبودن «جت‌وی» (تونل عبور و مرور مسافران)، نبودن امکانات در فرودگاه، برخی از مهم‌ترین مشکلات کار در این حوزه است. فرودگاه‌های دنیا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مجهز به «جت‌وی» باشند که دارای برق، تهویه هوا، پله و... است، یعنی در فرودگاه محلی را پیش‌بینی کرده‌اند که همه امکاناتی که باید کنار هواپیما وجود داشته باشد در دسترس است اما به گفته حاجی‌بنده، این وضعیت در فرودگاه مهرآباد به عنوان یکی از چند فرودگاه مهم کشور، دیده نمی‌شود. در این فرودگاه هم «جت‌وی»ها محدود است و هم پروازها بسیار بیشتر از آن چیزی است که فرودگاه برای آن طراحی شده است. وی معتقد است در ایران فرودگاهی که برای ارائه خدمات فرودگاهی استاندارد طراحی شده باشد، وجود ندارد.
این کارشناس پیشکسوت خدمات فرودگاهی می‌افزاید: طراحی فرودگاه مهرآباد متعلق به ۷۰ تا ۸۰ سال قبل است و قدرت مانور برای ارائه خدمات مطلوب فرودگاهی در آن وجود ندارد. از سوی دیگر فرودگاه امام خمینی(ره) اگرچه طراحی مناسبی برای ارائه خدمات فرودگاهی دارد اما پروازهایی که در آن انجام می‌شود، بیشتر از ظرفیتی است که برای آن طراحی شده است. از سوی دیگر به دلیل نبود زمان‌بندی مناسب، کل پروازهای روز در چند ساعت خاص در صبح و چند ساعت خاص در شب انجام می‌شود و این باعث می‌شود برخی پروازها خارج از «جت‌وی» پارک کنند که در این صورت باید همه امکانات لازم را کنار هواپیما آورد که کاری زمان‌بر است.
جای خالی آموزش در خدمات فرودگاهی
حاجی‌بنده معتقد است، به علت مشکلات موجود، درحال‌حاضر کشور ما از نظر خدمات فرودگاهی در شرایط مطلوبی قرار ندارد. از سوی دیگر به گفته وی، با توجه به هزینه‌بربودن تاسیس شرکت خدمات فرودگاهی، این شرکت باید وابسته به یک ایرلاین باشد، در غیراین صورت توجیه اقتصادی نخواهد داشت. این کارشناس صنعت هوانوردی می‌افزاید: اگر فرودگاهی کمتر از ۳۰ پرواز در روز داشته باشد، سرویس‌دهی به آن در قالب خدمات فرودگاهی صرفه اقتصادی ندارد.
بی‌توجهی به مسائل آموزشی از چالش‌های مهم موجود در حوزه خدمات فرودگاهی است. حاجی‌بنده در این باره می‌گوید: در همه دنیا مراکز ویژه آموزشی برای خدمات فرودگاهی وجود دارد اما در کشور ما نگاه مناسبی به این بخش وجود نداشته و فعالیت کم‌اهمیتی شمرده می‌شود، در حالی که همه فعالیت‌های کوچک و بزرگ در کنار هم یک پرواز مطلوب را شکل می‌دهند اما در کشور ما بستر آموزش برای فعالان حوزه خدمات فرودگاهی فراهم نشده است.
استفاده از توان بخش خصوصی در توسعه خدمات فرودگاهی
آنچه در کشور ما به عنوان خدمات فرودگاهی مشهور شده است ترجمه درستی برای واژه هندلینگ نیست، بلکه باید به این خدمات، خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه گفته شود. این را علیرضا منظری، کارشناس صنعت هوانوردی به می‌گوید و اضافه می‌کند: در گذشته خدمات فرودگاهی بخشی از وظایف شرکت‌های هواپیمایی در سراسر جهان بود و حتی وقتی هواپیماهای یک کشور به کشور دیگری پرواز می‌کردند، به میزبان اجازه نمی‌دادند خدمات پشتیبانی زمینی را برای آنها انجام دهد اما در طول سال‌های گذشته این رویه درحال منسوخ شدن بوده است. به گفته وی، اکنون دولت‌ها این فعالیت را به عنوان یک فعالیت مستقل به رسمیت شناخته و اجازه داده‌اند، شرکت‌های بخش خصوصی این خدمات را ارائه دهند. البته برای این‌کار بسترسازی لازم انجام شده است. به عنوان مثال در قوانین کشورها، انحصاری که درباره شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پشتیبانی زمینی وجود داشته، لغو شده و از ورود بخش خصوصی به این حوزه حمایت شده است.
این شیوه خصوصی‌سازی به گفته منظری، تجربه موفقی در همه دنیا بوده و از آنجا که صنعت هوانوردی یک صنعت بین‌المللی است، تجربه‌های خوب آن به همه دنیا منتقل می‌شود. معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است، در کشور ما نیز تا چند سال گذشته تنها شرکت هواپیمایی هما خدمات پشتیبانی زمینی را ارائه می‌کرد اما از وقتی آزادسازی انجام شد و شرکت‌های خصوصی هواپیمایی اجازه فعالیت گرفتند، اقدام به راه‌اندازی شرکت‌های هندلینگ کردند اما با توجه به اینکه شرکت‌های خصوصی هواپیمایی در کشورمان توان مالی خوبی برای سرمایه‌گذاری در تامین هواپیما نداشتند، در بخش خدمات فرودگاهی نیز ضعیف عمل کردند. بنابراین سازمان هواپیمایی کشوری تصمیم به تغییر این رویه گرفت و اجازه داد، شرکت‌های خدمات فرودگاهی مستقلی تاسیس شوند. وجود چند شرکت موفق خصوصی در این زمینه، به گفته منظری حاصل همین تغییر سیاست بوده است.
این کارشناس صنعت هوانوردی می‌افزاید: اگرچه شرکت سامان درحال‌حاضر به عنوان شرکتی خصوصی بهترین خدمات را در حوزه خدمات فرودگاهی ارائه می‌دهد اما در کشورمان در این زمینه ضعف داریم. به عنوان مثال شرکت‌های هواپیمایی خارجی که به فرودگاه امام خمینی(ره) می‌آیند، خدمات خوبی دریافت نمی‌کنند و در مجموع رضایت ندارند.
ایجاد انحصار در خدمات فرودگاهی اشتباه است
به گفته وی، از سوی دیگر در هیات‌مدیره شرکت فرودگاه‌ها مقرر شده است، در فرودگاه امام خمینی(ره)، فقط ۲ شرکت خدمات حمل‌ونقلی اجازه ارائه خدمات داشته باشند. وی این تصمیم را نادرست دانسته و می‌گوید: این انحصار موجب شده سرمایه‌گذاران جدید فرصت حضور در این فرودگاه را از دست بدهند. این در حالی است که سیاست کلی کشور ما این است که در فعالیت‌های اقتصادی، زمینه حضور سرمایه‌گذاران مختلف فراهم شود. ایجاد زمینه سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های خارجی و ایرانی در زمینه خدمات فرودگاهی یا همان خدمات پشتیبانی فرودگاهی، پیشنهادی است که منظری برای ارتقای این بخش ارائه می‌دهد. وی می‌گوید: این کار هم دانش مدیریتی این خدمات را افزایش می‌دهد و هم باعث بهبود سطح فعالیت‌ها می‌شود. این اتفاقی است که در کشورهای دیگر موفقیت‌آمیز بوده است. به عنوان مثال درحال‌حاضر یک شرکت خدمات فرودگاهی متعلق به امارات، در ۱۰ کشور دیگر دنیا نیز خدمات فرودگاهی ارائه می‌دهد.