پایان ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای است و حالا پس از مدت‌ها اظهارنظر و پیش‌بینی، انتظار جدی برای اعلام نتیجه مذاکره‌های هسته‌ای فرارسیده است. حالا با توجه به غالب بودن وجه خوش‌بینی، بیشتر صاحب‌نظران افق آینده را با فرض دستیابی به توافق هسته‌ای با غرب و آمریکا ترسیم می‌کنند. اما دراین میان دو سناریوی دیگر هم وجود دارد که ممکن است حتی با توافق، زمانی دوباره برای اجرای دستاوردهای این توافق وجود داشته باشد و سناریوی دیگر عدم توافق باشد. حالا با این شرایط این نکته مطرح است که در شرایط فعلی دولت با چه ابزارهایی می‌تواند نوسان‌های ناشی از هر کدام از این سناریوها را مهار کند. چون ناگفته پیداست که دست‌کم در کوتاه‌مدت اقتصاد ایران به‌شدت از نتیجه مذاکرات متاثر خواهد شد و در بلندمدت هم متولیان اقتصادی چاره‌ای ندارند جز بازنگری در سیاستگذاری‌های کلان اقتصادی.
به گزارش شهروند، در این حوزه و برای پاسخ به این پرسش، که آیا تحريم‌ها قابليت لغو يكباره دارد و در صورت لغو چه بخش‌هایی از تحریم‌ها از میان برداشته خواهد شد با چند کارشناس اقتصادی گفت‌وگویی داشته‌ایم. نظر فعالان اقتصادی را جویا شده‌ایم که بدانیم در صورت عدم لغو تحریم‌ها، اقتصاد ایران با چه شرایطی مواجه می‌شود و انتظار‌هاي عمومي تا چه اندازه در مورد دوران پساتحريم واقعي است. برای آن‌که بدانید در این میان دولت چه می‌تواند و بايد انجام دهد، این گزارش را بخوانید:
نگاه‌های خوشبینانه
غلامحسین طاهری، دکترای اقتصاد بین‌الملل درباره زمان لغو تحریم‌ها و این‌که تا چه حد امکان لغو تحریم‌ها در موعدی مقرر وجود دارد می‌گوید: از نظر اقتصاد، سیستم مالی بیشترین تأثیر را نسبت به سایر بخش‌ها از تحریم متحمل می‌شود؛ تحریم‌های اقتصادی، واردات مواداولیه و کالاهای سرمایه‌ای را از نظر کمی و کیفی متاثر می‌کند که این موضوع به‌دنبال خود کاهش کمی، کاهش تولید و بیکاری را نیز به همراه دارد.
او ادامه داد: برخی از تحلیلگران اقتصادی با نگاه خوشبینانه در این‌خصوص چنین استدلال می‌کنند که درآمد ارزی ایران با رفع تحریم‌ها افزایش خواهد یافت، صادرات نفت بین
٥٠٠ تا یک‌میلیون بشکه در روز می‌تواند افزایش یابد، بنابراین درآمد حاصل از صادرات نفت به٣٢ تا ٣٦میلیارد دلار در سال ٩٤ با توجه به ٦٠ دلار در هر بشکه نفت خواهد رسید اما باید توجه داشت که از سوی دیگر با برداشته شدن تحریم‌ها پول‌های بلوکه‌‌شده آزاد خواهد شد، حجم این دارایی‌ها هم حداقل به ٣٠میلیارد دلار می‌رسد.
وی افزود: خوش‌بینی دیگر این‌که با برداشته شدن تحریم‌ها امکان سرمایه‌گذاری در بخش گاز فراهم می‌شود و درآمد ایران حداقل سالانه ٣٠میلیارد دلار بالا خواهد رفت. با آزاد شدن پول‌های ایران دولت که ٧٨هزار‌میلیارد تومان در جمع بدهکاری به سیستم بانکی و شرکت‌ها دارد، می‌تواند بدهی‌های خود، یا بخشی از آنها را بپردازد. از سوی دیگر با گشایش وضع اقتصادی نرخ بهره کاهش می‌یابد و تولید افزایش خواهد یافت.
بدبین‌ها چه می‌گویند؟
این کارشناس اقتصادی در مقابل این دیدگاه، به بدبینانه‌ترین دیدگاه‌ها هم اشاره کرد و گفت: گروهی از تحلیلگران و کارشناسان اقتصادی با نگاه بدبینانه نیز می‌گویند با برطرف شدن تحریم‌ها صادرات نفت ایران به سادگی آزاد نخواهد شد، اما بازار نفت در مقابل آن واکنش نشان خواهد داد و ممکن است قیمت نفت تا ٤٠ دلار در هر بشکه هم پایین بیاید.
او افزود: این درحالی است که قیمت مواداولیه در سراسر دنیا درحال کاهش است و به همین علت احتمال این‌که یک بحران جهانی بدتر از سال ٢٠٠٨ اتفاق بیفتد، وجود دارد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر باید به این نکته هم اشاره کرد که اقتصاد ما کالا پایه است و به همین علت هر نوسانی در قیمت کالا در جهان به‌شدت روی اقتصاد ما تأثیر خواهد گذاشت. در صورتی که صادرات غیرنفتی ما با بازشدن سوییفت افزایش یابد، میزان افزایش از نظر مقداری خواهد بود، نه از نظر قیمتی، بنابراین ایجاد سرمایه برای تولیدکننده نمی‌کند از همه مهم‌تر این‌که باز شدن سوییفت و آزاد شدن نقل و انتقال پول به سرعت صورت نخواهد گرفت و حداقل سه ماه زمان می‌برد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: ضمن این‌که مسائل پولی و مالی و حساسیت دولت نسبت‌به تورم به‌سادگی کاهش نخواهد یافت و تولید به‌سادگی فعال نخواهد شد، البته با توجه به روند صعودی ارزش دلار در بازارهای جهانی قیمت ارز بالا خواهد رفت. وی افزود: نکته دیگر این‌که بلوکه‌شدن پول در بخش مسکن باعث کاهش سرعت چرخش پول از یک طرف و کاهش تقاضای واقعی آن شده، این درحالی است که تا مسکن فعال نشود، اقتصاد روی غلتک قرار نخواهد گرفت.
چرا تحریم‌ها مفید نبود و نیست؟
طاهری کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ادامه مباحث خود درباره دیدگاه‌هایی که تحریم را مفید می‌دانند هم گفت: پرسش من از آن دسته از هموطنانم که صحبت از ساختن کشور زیرسایه سنگین تحریم‌ها می‌کنند و معتقدند که باید به توان داخل اتکا داشت (که البته بسیار خوب و پسندیده هم است) این است که اساسا چه برنامه‌ریزی مدونی برای این کار انجام شده است؟ آیا شکوفایی اقتصاد یا این شرایط واقعا عملی است؟ بعد از برنامه‌ریزی برای این کار به منابع عظیم مالی نیاز داریم اگر ما بخواهیم از خیر نفت و پتروشیمی بگذریم (که به نظر من نوعی خودزنی است) با چه منابع مالی‌ای می‌خواهیم اقتصاد رکودی و تورمی را شکوفا کنیم؟او افزود: آیا دیگر بخش‌های صنعتی، کشاورزی و بنگاه‌های اقتصادی ما در شرایط کنونی می‌توانند جور نبود منابع عظیم مالی بخش انرژی را بکشد؟ وی همچنین تأکید کرد: حتی اگر توافق صورت گیرد چند سال طول خواهد کشید که ما بازار نفتی از دست رفته خود تازه آن هم با این قیمت را بیابیم؟ اگر توافق صورت نگیرد در مقابل سیاست‌های تحریمی مختلف مانند نفت در برابر غذا چه خواهیم کرد؟
بازارها چه سرنوشتی خواهند داشت؟
سهراب اشرفی، کارشناس و تحلیلگر بازار
طلا و جواهر هم در پاسخ به پرسش‌های «شهروند» درباره اثرگذاری تحریم و تبعات رفع آن گفت: تحریم‌هایی که در طول چندین سال به تدریج علیه کشور ما برقرار شده‌اند یکباره لغو نخواهند شد، البته این امکان وجود دارد که توافقی حاصل شود اما عملی شدن این توافق نیازمند زمان خواهد بود. لغو تحریم درخصوص بانک مرکزی و سوییفت و فروش نفت و گاز و پتروشیمی مهم‌ترین این تحریم‌ها خواهند بود. او با اشاره به انتظار مردم برای ارزانی یکباره هم گفت: با اين اوصاف که تشریح شد، انتظار مردم واقعي نيست؛ زیرا مردم توقع معجزه دارند اما نباید نگاه‌مان به موضوع سیاه و سفید باشد یعنی منطقی نیست که انتظار معجزه داشته باشیم. این فعال بازار ادامه داد: ما خود تحریم‌ها را برای خودمان بزرگ کرده‌ایم درحالی‌که تجربه سال‌های گذشته نشان داده که این احتمال وجود دارد که تحریم‌ها موثر باشند اما به اندازه‌ای که کشورهای قلدر تصور می‌کنند، اثرگذار نیست چون اقتصاد ما با اقتصاد کشورهای غربی متفاوت است یعنی اگر همین تحریم‌ها علیه کشور دیگر مثل انگلیس یا فرانسه یا آلمان وضع می‌شد ممکن بود چند ماه هم دوام نیاورند. او در ادامه بحث با رد بخشی از دیدگاه مطرح، تأکید کرد: در اين سال‌ها اول حرف این بود که تحریم‌ها تاثیری ندارد اما بعد معلوم شد بی‌اثر هم نیست. این جو نيازمند مكاشفه است.
حیات اقتصادی وابستگی دارد
اشرفی با اشاره به آثار تحریم‌ها در اقتصاد بازار ایران گفت: تحریم‌ها کاغذپاره که نیست ما در قرن بیست‌ویکم و در دهکده جهانی زندگی می‌کنیم و همه کشورها برای ادامه حیات اقتصادی به شدت به همدیگر وابسته هستند و امکان زندگی جزیره‌ای وجود ندارد. او تأکید کرد: پرسش اين است كه آثار تحريم كجاست؟ اگر تحریم‌ها تأثیر ندارد چرا مذاكره می‌كنيم؟ می‌گويند مدیریت بحران داريم اگر تحريم لغو شده و مديريت اصلاح شود، همه مشکلات حل خواهد شد. این تحلیلگر بازار افزود: ما در زمان تحریم قادر به انجام هیچ فعالیتی در بازار جهانی نیستیم یعنی برای مراودات و حضور در دنیا باید برای لغو این تحریم‌های ظالمانه تلاش کنیم. البته در مبحث مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و ضعف مدیریت هرکدام سهمی دارند البته این سهم ممکن است برابر نباشد؛ به عبارت دیگر تحریم‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است البته از کنار ضعف مدیریتی هم نمی‌توان به سادگی گذشت.
وی در تشریح نمای آینده و واکنش‌های دولت هم گفت: دولت از همین امروز باید خود را برای روزهای بعد آماده کند. در این میان اگر توافق شد، دولت باید شرایط روانی و کاذب و گذرای بعد از آن را مدیریت کند، مانع از کاهش قیمت دلار و افزایش ارزش پول ملی شود؛ با آزاد شدن منابع ایران و رفع تحریم بانک مرکزی از فرصت به وجود آمده در راستای بازسازی اقتصاد خصوصا تولید و صادرات حداکثر بهره‌برداری را داشته باشد و مناسبات خود را با بقیه کشورها در راستای منافع ملی مدیریت کند. او افزود: اگر هم عدم توافق بود که باید مراقب بود؛ در این صورت ممکن است شرایط اقتصادی مقداری برای ما سخت‌تر شود اما تجربه سال‌ها تحریم نشان داده که این مردم برای عزت و سربلندی کشور حاضر هستند هر سختی را تحمل کنند. در صورت عدم توافق هم آخرین روز دنیا نخواهد بود.
اقتصاد متوسط ایران چه می‌شود؟
پرویز خسروشاهی، مشاور بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران هم در گفت‌وگو با «شهروند» درباره آینده اقتصاد ایران در روزهای پس از تحریم گفت: صرف‌نظر از برخي جزييات، بايد گفت اقتصاد ايران چه قبل از تحريم و چه بعد از آن، اقتصاد زير متوسط جهاني بوده و هست. او ادامه داد: تا قبل از تحريم هم بخش زيادي از مشكلات و دردهاي اقتصاد ايران با داروي مسكني به نام درآمدهاي سرشار نفتي پوشش داده شده است اما تحريم اين امكان را هم از ما گرفت و مشكلات‌مان عيان شد، مشكلاتي كه قبلا هم بود ولي با نفت مدیریت می‌شد و فقط مشهود نبود. وی با اشاره به سناریوی رفع تحریم توضیح داد: اگر تحريم‌ها برداشته شود و خدای نکرده آن داروي مسكن بازگردد، مجددا به وضع قبلی باز می‌گردیم و ظاهرا مشکلات از بین می‌رود البته تحريم‌ها بلافاصله هم برداشته شود مدتي زمان نیاز خواهیم داشت تا اقتصاد به وضعيت قبل از تحريم برگردد، بنابراین در شرایط پساتحریم مراقبت و هوشیاری زیادی لازم است تا به وضع قبل بازگشت نکنیم.
رفع تحریم؛ باز کردن گچ از پای شکسته
مهرداد خدیر روزنامه‌نگار
رفع تحریم‌ها مثل باز کردن گچ پای شکسته است؛ بعد از باز کردن صاحب آن پا دونده و قهرمان المپیک نخواهد شد و تازه خواهد توانست مثل قبل راه برود ولی چون قادر نیست به یک دونده تبدیل شود، خواهد گفت که بازکردن گچ معجزه نمی‌کند.به عبارت دیگر قرار نیست با رفع تحریم‌ها معجزه‌ای رخ دهد اما قطعا این گچ باید باز شود تا بتوانیم راه برویم. نکته دیگر این‌که در شرایط عادی شیر نفت را در خزانه دولت می‌گذارند، در شرایط تحریم هم پول نفت به جیب فرد بی‌هویتی مثل بابک زنجانی سرازیر می‌شود.
تحریم یعنی وضع فوق‌العاده و رفع تحریم یعنی وضع عادی. در وضع فوق‌العاده آزادی و توسعه به محاق می‌روند. تلاش برای رفع تحریم به امید معجزه نیست چون بیش از هزار‌سال است که رابطه انسان با آسمان قطع شده و او به خرد خود واگذار شده. جای تعجب است که پایه بحث را بر این بگذاریم که بعد از تحریم معجزه‌ای در کار خواهد بود.
نه قبل از آن معجزه‌ای محتمل بوده، نه بعد از آن هست.
شرایط پساتحریم تنها می‌تواند عادی باشد و در شرایط عادی چالش‌هایی هم وجود دارند.
یادمان باشد اگر تحریم نبود ۱۰۰میلیارد دلار بلوکه شده هم حیف و میل شده بود و اکنون روحانی هم رئیس‌جمهوری نبود و فرد دیگری رئیس‌جمهوری بود و صبح‌ها از تبدیل فرصت به ظرفیت و شب‌ها از تبدیل ظرفیت به فرصت سخن می‌گفت. تحریم اکسیژن هوا را مکید و خیلی‌ها را به خود آورد اما ادامه آن همه را خفه می‌کند و برچیدن آن برای نفس کشیدن لازم است.
پیش‌بینی بازارها با ٢ سناریوی لغو یا ادامه تحریم‌ها
بهنام بهزادفر مدیر امور اعضای کانون کارگزاران بورس
در بحث رفع تحریم‌ها باید ابتدا بدانیم که امکان لغو یکباره همه تحريم‌ها وجود ندارد و در صورت لغو، بهترین گزینه لغو تحریم‌های بانکی خواهد بود. به نظر می‌رسد ایران هم توجه خود را روی همین موضوع متمرکز کرده و اولین مرحله لغو تحریم باید در همین صنعت رخ دهد تا کشور جان تازه‌ای بگیرد. جالب این‌که برداشتن تحریم‌های
تکنولوژی محور بسیار مهم‌تر از تحریم‌های نفتی و پتروشیمی است. اما اگر تحریم‌ها لغو نشود؛ رشد قیمت دلار اولین واکنش بازار خواهد بود. با بالا رفتن دلار مسکن و سیمان و مصالح ساختمانی هم با رشد قیمت مواجه خواهند شد و خودرو‌ها گران‌تر از قبل می‌شوند. دارو و سایر کالاها در قدم‌های بعدی وارد مرحله تورمی می‌شوند. درنهایت بورس با رشد قیمتی شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاهی و سودآوری هرچه بیشتر شرکت‌های فلزی و دارویی رشد خوبی خواهد داشت. صنعت خودرو وارد مرحله کما می‌شود. با این حال دو قطبی شدن جامعه از دیدگاه ثروت و فقر نیز مقداری زیادتر نمود خواهد داشت.
اما درخصوص توقع مردم از دوران پساتحریم؛ انتظار مردم برای دوران پس از تحریم قابل هضم و غیرواقعی است. متاسفانه مردم ما اقتصاددانان قابلی نیستند و درنهایت انتظار نصف شدن قیمت دلار و کاهش سنگین قیمت مسکن و خانه را می‌کشند و جالب این‌که حتی فرهیختگان نیز رشد عمومی در همه صنایع را پیش‌بینی می‌کنند. در صنایع غذایی، بیمه، دارویی و حتی خودرویی در صورت عدم برنامه‌ریزی مناسب، شرایط پس از تحریم به مراتب بدتر از شرایط فعلی خواهد بود. می‌توان به دولت پیشنهاد کرد ابزارهایی نظیر جلوگیری از هیجان‌زدگی به بازار، برنامه‌ریزی اقتصادی مدون و قابل اجرا، حل معضل بانک‌ها و دست کشیدن از ایجاد رونق به هر قیمت در بازار مسکن را در اولویت خود قرار دهد. ضمن این‌که می‌توان ورود مشروط شرکت‌های بزرگ خارجی را هم تسهیل کرد.