چند وقتی است زعفران و بازار آن با نوسانات عجیب و غریب قیمتی همراه شده که نه‌تنها مصرف‌کنندگان داخلی، بلکه تاجران را نیز با سردرگمی مواجه کرده است. یکی از اتفاقات مهم و البته نگران‌کننده‌ای که در حوزه زعفران افتاده و گویا روزبه‌روز نیز بیشتر رخ می‌دهد، تقلب‌ها و تخلفات افرادی است که شاید بسیاری از آنها حتی از نزدیک، چگونگی کشت این محصول را ندیده‌اند و تنها به فکر جیب خود هستند. متاسفانه یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد نوسانات قیمتی در بازار، وجود همین متقلبانی است که با سیاه‌نمایی و شایعه‌پراکنی سعی دارند طوری وانمود کنند که بازار با کمبود زعفران مواجه است و از این طریق اجناس بی‌کیفیت خود را با قیمت‌های آنچنانی بفروشند. به‌گونه‌ای که طبق گفته یکی از اعضای شورای ملی زعفران، دلالان با شایعه‌پراکنی پیامکی طی دوماه گذشته باعث شده‌اند 700هزارتومان به قیمت این محصول افزوده شوند.
علی حسینی معتقد است متقلبان به هر شکلی که دوست دارند با قیمت‌های بازار بازی و آن را به نفع خود تمام می‌کنند. این در حالی است که تنها در فروردین امسال حدود 9 تن زعفران به ارزش هر کیلو 1800دلار به 45کشور دنیا صادر شده است اما تقریبا هرسال با شروع فصل گرما شایعه‌هایی مبنی بر کاهش این محصول بین مردم منتشر می‌شود که همین امر زمینه را برای ورود متقلبان و دمیدن در تنور نوسانات قیمتی تشدید می‌کند.
نوسانات فصلی
محصول جدید زعفران در هر سال، از اواخر مهر یا اوایل آبان وارد بازار شده و قسمت عمده‌ای نیز صادر می‌شود. البته احتمالا مقداری از این محصول از سال گذشته نیز باقی می‌ماند که با محصول جدید مخلوط شده و تقریبا این مقدار، بازار فروش را تا خرداد سال بعد تامین می‌کند. از خرداد تا شهریور فرصتی فراهم می‌شود که سودجویان و متقلبان، تقاضای مصنوعی در بازار ایجاد کنند و از این راه شاید سود یک عمر کاشت زعفران را به جیب بزنند. معمولا در شهریورماه نیز بازارهای اروپایی مانند ایتالیا و اسپانیا از خرید زعفران ایرانی امتناع می‌کنند، زیرا منتظر می‌مانند تا ماه بعد محصول جدید برداشت شود. داستان از این قرار است که سودجویان در ابتدا با ایجاد جو روانی در بازار و القای کمبود زعفران، قیمت‌ها را تاجایی که بتوانند بالا می‌برند و در یک فرصت مناسب، زعفران تقلبی خود را با قیمتی نازل‌تر از نرخ‌های موجود به فروشگاه‌ها عرضه می‌کنند. البته در این میان شاید مردم نیز بر آتش این خرمن، دامن می‌زنند، زیرا اکثر آنها جنس خوب و بد را نمی‌شناسند و بیشتر به دنبال محصول ارزان‌قیمت می‌گردند. اکنون که فصل گرما شروع شده و تعطیلات تابستانی سر رسیده، تعداد زائرانی که به خراسان‌رضوی سفر می‌کنند، بیش از ماه‌های دیگر سال است. بنابراین ردپای متقلبان در بازارهای این شهر را بیش از دیگر مناطق می‌توان جست‌وجو کرد.
انواع تقلب‌ها
نایب رییس اول شورای ملی زعفران در گفت‌وگو با روزنامه فرصت امروز درباره تقلب در این محصول می‌گوید: «شرافتمندانه‌ترین نوع تقلب، رنگ کردن خامه زعفران و فروش آن به‌عنوان محصول اصل در بازار است.» محسن احتشام با اشاره به سودهای سرشار سودجویان می‌افزاید: «آنها خامه را به قیمت 3میلیون تومان می‌خرند و پس از رنگرزی، کیلویی 6میلیون تومان به فروش می‌رسانند اما شیوه‌های دیگر تقلب نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به رنگ کردن کاکل ذرت و حتی براده‌های چوب اشاره کرد.» به گفته احتشام رنگ‌های مختلفی در این کار مصرف می‌شود که مهم‌ترین آن تارتارازین و سانست‌یلو است که استفاده از آنها عوارض نامطلوبی را در بدن ایجاد می‌کند. یکی از متخصصان بهداشت عمومی در ارتباط با عوارض مصرف این رنگ‌ها به «فرصت امروز» می‌گوید: «رنگ‌ها اصولا در سه دسته طبیعی، مشابه طبیعی و مصنوعی قرار می‌گیرند که دو رنگ مذکور جزو دسته دوم هستند.»
آراسب دباغ‌مقدم معتقد است که سانست‌یلو در بسیاری از مواد خوراکی استفاده می‌شود اما به میزان محدود و در حد استاندارد. به عبارتی نباید میزان مصرف آن از دوز تعیین شده بالاتر برود، زیرا ممکن است در بلندمدت عوارضی را ایجاد کند. رنگ تارتارازین هم در کودکانی که زمینه بیش فعالی دارند، این عارضه را تشدید کرده و بر این اساس، استفاده از آن در اکثر موادغذایی که به مصرف کودکان می‌رسد، ممنوع است. البته درباره مصرف هر دو رنگ نامبرده، بروز آلرژی در کودکان نیز مطرح می‌شود.
برندهای زعفرانی محدود است
اکنون 96 درصد زعفران دنیا متعلق به ایران است و این به‌عنوان یک مزیت و برتری برای کشور محسوب می‌شود. متاسفانه به دلیل عدم وجود برندینگ قوی و برخی مشکلات مدیریتی، بخش بزرگی از این محصول به کشورهایی مانند افغانستان رفته و از آنجا به نام زعفران افغانی صادر می‌شود؛ کشوری که سال گذشته صادرات 4تن زعفران را در کارنامه خود به ثبت رساند. این در حالی است که پتانسیل تولید این مقدار زعفران در چنین کشوری وجود ندارد. نایب رییس اول شورای ملی زعفران معتقد است که بانک‌ها می‌توانند با ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت، از این صنعت حمایت کنند. نرخ سود تا قبل از سال 92 برای فعالان این صنعت، 12درصد بوده اما اکنون به 21درصد رسیده است. در چنین شرایطی چگونه می‌توان توقع برندسازی داشت؟ در حال حاضر شاید 4 یا 5 برند معتبر در بازار زعفران فعالیت می‌کنند که این برای کشوری که بیش از 95درصد سهم زعفران دنیا را در اختیار دارد، فاجعه است. به دلیل همین مشکلات، این محصول بدون نام و نشان ایرانی و به‌صورت فله‌ای به کشورهای خارجی رفته و در آنجا پس از بسته‌بندی با سودهای فراوان فروخته می‌شود اما متاسفانه 50درصد زعفران بازار داخلی سالم نیست و به انواع مختلف در آن تقلب می‌شود.
وی با مثال زدن محصول زرشک، ادامه می‌دهد: «98درصد سهم زرشک دنیا نیز در اختیار ایران است اما حتی یک ریال قیمتش جابه‌جا نمی‌شود، زیرا این محصول نه قابلیت انبار کردن دارد و نه صادرات آنچنانی. به همین دلیل دلالان و سودجویان نمی‌توانند بازار آن را دچار نوسان کنند اما قصه زعفران بسیار متفاوت است.»
ایجاد بانک زعفران
به گفته احتشام، بهترین راهکاری که می‌تواند بازار را از دست دلالان خارج کند، تشکیل بانک زعفران در ابتدای فصل برداشت است. برای این منظور بانک‌ها باید به کمک شرکت‌های معتبر بیایند و آنها را در این کار یاری دهند. وی در پایان نسبت به مصرف زعفران فله‌ای توسط مردم هشدار داده و اضافه می‌کند: «از نظر سازمان غذا و دارو، اجناسی که به شکل فله‌ای فروخته می‌شوند، غیراستاندارد هستند. در مقابل کالاهایی که به‌صورت بسته‌بندی با مهر استاندارد و پروانه ساخت توزیع می‌شوند کد شناسایی دارند و می‌توان به محصول موردنظر اطمینان کامل داشت.»
سال‌هاست که بحث ضعف برندینگ در کالایی مانند زعفران وجود دارد اما متاسفانه تاکنون اقدام موثری برای رفع این مشکل از طرف مسئولان صورت نگرفته است. به همین دلیل هنوز این محصول لوکس به‌صورت فله‌ای به کشورهای دیگر تجارت شده و در آنجا بسته‌بندی و فروخته می‌شود. نکته قابل توجه این است که بسته‌بندی کردن زعفران توسط خریدار فله‌ای در آن سوی مرزها با وجود پرداخت هزینه حمل‌و‌نقل، عوارض گمرکی و... باز هم صرفه اقتصادی دارد. این به آن معناست که اگر تمام زعفران تولید شده در ایران بسته‌بندی شود، آن هم بدون پرداخت هزینه‌های گفته شده، سود سرشاری که قرار است به جیب خارجی‌ها برود، سهم تولیدکننده داخلی خواهد شد. در این صورت است که تنها برندهای معتبر، بازار را در دست می‌گیرند و دست متقلبان نیز کوتاه خواهد شد.