وزارت صنعت، معدن و تجارت با توسعه بازارچه‌های مرزی موافق نیست. ولی الله افخمی راد رییس سازمان توسعه و تجارت در نشست اخیر کارگروه ارتقای معیشت مرزی این بازارچه‌ها را مخل مبادلات تجاری دانسته و توسعه بازارچه‌ها را اقدامی خلاف روال جاری تجارت کشور عنوان کرده است. این مقام مسئول دولتی تأکید کرده که نه‌تنها نباید به توسعه آنها فکر کرد، بلکه باید به دنبال اشتغال‌زایی برای مرزنشینان در نقاط دیگر بود. وی بازارچه‌های تأثیر‌گذار را با رعایت عدم توسعه آنها از این قاعده مستثنی دانست.
بازارچه‌های مرزی زمانی صدای اعتراض مرزنشینان، برخی فعالان اقتصادی و تجار را بلند کرد که متخلفان آنها را از اهداف اصلی‌اش دور کرده بودند. اهدافی که بر پایه معیشت مرزنشینان، اشتغال و ارتقای مرزها تعریف شده بود. اما دیگر تأثیر اقتصادی و اجتماعی آن محسوس نبود و مراوده کالا به خصوص واردات، طبق مقررات و به قدر نیاز مرزنشینان و متناسب با آن نبود. مرزنشینان کولبرهای تجاری شده بودند که بازارچه‌های مرزی را به‌عنوان کانالی برای واردات گسترده کشف کرده بودند و حالا سازمان توسعه و تجارت می‌خواهد برای ساماندهی این مراکز تجاری مرزی برنامه‌ریزی کند. اما عضو هیات رییسه اتاق ایران ساماندهی این مراکز را تنها در حیطه وزارت صنعت، معدن و تجارت نمی‌داند. کیوان کاشفی معتقد است وزارتخانه‌های امور خارجه و چندین دستگاه دیگر نیز در این خصوص باید مشارکت کنند. وی در توضیحات بیشتری به «فرصت امروز» می‌گوید: وزارت کشور، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های متعددی در فعالیت این بازارچه‌ها دخالت دارند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
سیاست دوگانه و عدم مدیریت واحد
رییس اتاق کرمانشاه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در مرزها را دوگانه عنوان کرده و می‌افزاید: دو بحث امنیتی و تجاری در مرزها مطرح است که وزارتخانه‌های کشور و صنعت، معدن، تجارت در این مورد برنامه‌ریزی دارند، یکی دیدگاه امنیتی در مرزها دارد و دیگری اقتصادی و تجاری، هم می‌خواهیم مرزنشینان را در مرز نگه داریم و به فکر معیشت و اشتغال آنها و حفاظت از مرزها هستیم و هم در پی چاره‌جویی برای ثبات و امنیت هستیم. به گفته کاشفی کمبود اعتبارات و امکانات در مرزها و در نتیجه کمک به ارتقای معیشت مرزنشینان دلیلی شد تا با مشارکت آنها، تجارت مرزی شکل گرفت. عضو هیات رییسه اتاق ایران معتقد است این راهکار اگرچه برای کمک به مرزنشینان به کار گرفته شد، از آنجا که از کانال مقررات گمرکی عبور نمی‌کند به‌نوعی شبه‌قاچاق تعریف می‌شود. کیوان کاشفی می‌گوید: به نظر من تصمیم اخیر سازمان توسعه تجارت برای تعطیلی برخی بازارچه‌های غیر‌فعال و ساماندهی بازارچه‌های سودده تصمیم درستی است و بهتر است هر چه زودتر این کار انجام شود.
رییس اتاق کرمانشاه سود این بازارچه‌ها را برای مرزنشینان ناچیز عنوان می‌کند و می‌افزاید: سود نامعلوم کالاهای وارداتی از بازارچه تا آخرین حلقه پیش از آنکه به دست مصرف‌کننده برسد، در حال حاضر مسئله بغرنج این بازارچه‌ها است. کاشفی با بیان اینکه صادرات از بازارچه‌های مرزی در کشور رقم قابل توجهی ندارد، ادامه می‌دهد: مرز گمرکی پرویزخان در استان کرمانشاه یکی از فعال‌ترین بازارچه‌های مرزی در کشور است اما انتقادات از شرایط این بازارچه کم نیست و اغلب فرمانداران استان از وضعیت موجود در بازارچه ناراضی‌اند. اگرچه راه‌اندازی این بازارچه‌ها در ایجاد اشتغال برای برخی مرزنشینان و ارتقای وضعیت مرزها و مراودات با کشورهای همسایه سودمند بوده، اما کار از جایی دیگر می‌لنگد. عضو هیئت نمایندگان اتاق اهواز عدم مدیریت واحد و جزیره‌ای عمل کردن را بزرگ‌ترین مشکل این بازارچه‌ها عنوان می‌کند. همایون کوت‌زاده معتقد است نوع برخورد گمرک، هنگ مرزی و دیگر سازمان‌های مرتبط نیز چالش ایجاد کرده است.
درآمدزایی بدون مشارکت درزیرساخت‌ها
این بازرگان خوزستانی به ما می‌گوید: هنگ مرزی یک روز ساعت 8 مرز را روی مرزنشینان باز می‌کند و روز دیگر نیمه روز، عملکرد گمرک هم دست کمی از هنگ مرزی ندارد. به گفته کوت‌زاده استانداری برای ساماندهی بازارچه‌ها مسئولیت را به شهرداری شهرمرزی واگذار کرده است. کوت‌زاده ادامه می‌دهد: شهرداری‌ها هم معمولاً ضعیف هستند و به فکر درآمدزایی برای خودشان هستند، اداره‌های دولتی هم می‌خواهند هزینه‌های خودشان را از درآمد بازارچه‌ها کسب کنند، بدون آنکه در زیرساخت‌ها مشارکت کنند و این‌طور می‌شود که بازارچه‌ها یا زیرساخت ندارند با زیرساخت‌هایشان خیلی زود مستهلک می‌شوند. عضو کمیسون توسعه تجارت اتاق اهواز با بیان اینکه تا به حال آمار دقیقی از درآمد بازارچه‌ها در دست نیست، ساماندهی این مراکز و پیش‌گیری از تأسیس بازارچه‌های بدون زیرساخت را ضروری می‌داند. تغییرهویت و کاربری بازارچه‌های مرزی از کانالی برای رفع مایحتاج مرزنشینان به محلی برای واردات کالاهای پر تقاضا و پرفروش مسئله‌ای است که علیرضا راشدی اشرفی، کارشناس و مشاور اقتصادی نیز از آن به‌عنوان یک عامل مخرب اقتصادی یاد می‌کند.
این استاد دانشگاه به «فرصت امروز» می‌گوید: به نظر من برخی مقررات قانونی هم به آسیب در مرزها دامن زده است. راشدی با بیان یک نمونه قانونی ادامه می‌دهد: در قانون آمده است اگر فردی در یک بازارچه بیشتر از سقفی که تعیین شده صادرات داشته باشد، می‌تواند با همین ارزش کالا وارد کند. این مسئله به بازارچه‌ها ابعاد تجاری وسیع و کلان داد. درحالی‌که صادر‌کننده آنقدر باید تسهیلات داشته باشد که برای صادرات به بازارچه‌ها متوسل نشود. این متخصص بوروکراسی دست و پاگیر را برای صادرکنندگان یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیر‌گذار در منحرف کردن مسیر این بازارچه‌ها از اهداف اصلی شان می‌داند و رفع این مشکلات را کارآمد‌تر از مدیریت تعرفه‌ها می‌داند. به گفته وی با پایین آمدن تعرفه‌ها و دشواری بوروکراسی وضعیت برای صادرکنندگان مطلوب‌تر نخواهد شد و آنها همچنان به دنبال راه‌های راحت‌تر می‌روند. وی همچنین معتقد است آمار بازارچه‌های فعال بسیار کمتر از آن چیزی است که اعلام می‌شود و بازارچه‌های مرزی فعال هم وضعیت نامطلوبی دارند. به گزارش «فرصت امروز» گمرک در برخی از بازارچه‌ها فعال است و این بازارچه‌ها به مبادی رسمی کشور پیوستند و برخی هم نظارت گمرک را ندارند. به گفته رییس سازمان توسعه تجارت هم‌اکنون 26 بازارچه در کشور وجود دارد و به تعداد آنها افزوده نخواهد شد.
افخمی‌راد تأکید کرده، بازارچه‌های مرزی باید مجددا مورد ارزیابی دقیق قرار گیرند و اقدامات لازم در جهت ارتقای آنها به مرز رسمی صورت بگیرد. تعداد بازارچه‌های مرزی تاسیس شده بیش از 40 و گاهی بیش از 50 واحد عنوان شده و آمار دقیقی از بازارچه‌های تعطیل، فعال، بیمه فعال در دست نیست.