پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي ايران اين روزها از خواب زمستاني خويش برخاسته است. خواب زمستاني كه دو دوره دولت مهرورزي، به اجبار بر آن تحميل كرده بود. قرار است تا پايان امسال برنج و پنبه تراريخته توليد داخل نيز به بازار بيايد و تجاري‌سازي و توليد انبوه اين محصولات در دستور كار قرار بگيرد. درعين حال، رييس پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي ازحمله مستقيم به دولت سابق هم هيچ ابايي ندارد و معتقد است كه وقفه ايجاد شده بر اثر 8سال سنگ‌اندازي دولت مهرورزي پيش پاي اين حوزه پژوهشي، ايران را كه در آن روز نخستين توليد‌كننده برنج تراريخته در جهان بود، به جايگاه دوم پرتاب كرده است. به گفته قره‌ياضي، سياست‌هاي «فناوري هراسانه» مديران دولت‌هاي نهم و دهم، توسط كميته تحقيق و تفحص مجلس هم محكوم شده بود و اين كميته آن را به قوه قضاييه ارجاع داده است.
ابتداي رديبهشت‌ماه امسال خبر كشت 8 لاين برنج تراريخته در شمال كشور منتشر شد. امسال نيز قرار است كشت20 لاين از اين نوع برنج در 3 استان كشور آغاز شود. اصطلاح «تراريخته»، معادلي فارسي است براي محصولاتي كه به كمك دستكاري ژنتيكي، بهبود كيفيت پيدا كرده‌اند. وضع اصطلاحي جديد براي اين محصولات، خودش شايد به اين معني باشد كه سروكله آنها دارد، كم‌كم در كشور پيدا مي‌شود.
چين جاي ايران را گرفت
پژوهشكده بيوتكنولوژي ايران كه در سال79 تاسيس شده، متولي اصلي گسترش پژوهش و تجاري‌سازي اين محصولات در ايران بوده است. اين پژوهشكده تا به امروز 9 همايش ملي بيوتكنولوژي برگزار كرده است و امسال نيز متولي اجراي نخستين همايش بين‌المللي بيوتكنولوژي است. آخرين فعاليت‌هاي جدي اين پژوهشكده به سال‌هاي پاياني دولت اصلاحات
برمي‌گردد و سخنان رييس آنكه غير از فاصله 8ساله دولت‌هاي نهم و دهم، رياست آن را نيز برعهده داشت، نشان از بي‌توجهي يا شايد بي‌اعتقادي عميق دولت احمدي‌نژاد به توسعه فعاليت‌هاي اين پژوهشكده دارد. بهزاد قره‌ياضي، بنيانگذار پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي ايران و رييس آن از بدو تاسيس تا مهرماه سال1384كه مجددا در بهمن‌ماه 92 به سمت از دست داده خود برگشت، گويا دل پري داشت. او حمله به دولت قبل را تقريبا بلافاصله پس از شروع صحبت‌هايش آغاز كرد؛ «ايران نخستين پژوهش‌ها را در توليد برنج تراريخته در جهان انجام داد و مي‌توانم بگويم نخستين توليد‌كننده آن در جهان هم بود، اما به‌خاطر سياست‌هاي «فناوري هراسانه» دولت در 8سال گذشته، فعاليت‌هاي ما متوقف شد و چين جاي ما را در توليد برنج تراريخته گرفت.» به گفته قره‌ياضي، كميته تحقيق و تفحص مجلس شوراي اسلامي نيز تعدادي از مديران اجرايي دولت سابق را در زمينه عدم اجراي «قانون ايمني زيستي»، يا به تعبير قره‌ياضي «سنگ‌اندازي پيش پاي پژوهشكده بيوتكنولوژي» محكوم كرده و از آنها به قوه قضاييه شكايت كرده است. شكايتي كه البته هنوز سرانجام آن معلوم نيست.
آيين نامه‌اي در ميان آيين نامه‌هاي فله‌اي
قره‌ياضي ادامه داد: «8سال ايران از مجامع علمي كنار گذاشته شده بود. بزرگ‌ترين ضربه به پژوهش و توليد محصولات تراريخته در كشور هم بخشنامه‌يي بود كه در انتهاي دولت دهم، در ميان هزاران آيين‌نامه فله‌يي ديگر در هيات دولت به تصويب رسيد. باوجود مخالفت همه انجمن‌هاي علمي و حتي بسياري از نمايندگان مجلس، اين مصوبه توسط معاون اول رييس‌جمهور وقت ابلاغ شد. عنوان اين آيين‌نامه، «آيين‌نامه اجرايي قانون ملي ايمني زيستي» بود و خوشبختانه در ابتداي دولت يازدهم، آقاي جهانگيري اين مصوبه را لغو كرد.» به گفته قره‌ياضي هم‌اكنون با لغو محدوديت‌هاي ايجاد شده در گذشته، آيين‌نامه جديدي ابلاغ شده است كه زمينه تجاري‌سازي محصولات تراريخته را فراهم كرده است. صحبت‌هاي قره‌ياضي نشان مي‌دهد كه به‌زودي بازار ايران شاهد محصولات تراريخته توليد داخل خواهد بود. ظاهرا اين محصولات، همين الان هم در بازار ايران حضور دارند، آن هم حضوري تمام‌عيار. محمدعلي ملبوبي، دانشيار پژوهشكده زيست فناوري كشاورزي و يكي از متوليان نخستين همايش بين‌المللي بيوتكنولوژي ايران درخلال صحبت‌هايش به آماري اشاره كرد كه البته معتقد بود تنها تخميني‌اند؛ «40درصد كل واردات محصولات غذايي ما در ايران را محصولات تراريخته تشكيل مي‌دهند. انواع روغن‌هاي گياهي مثل روغن كلزا، سويا و كنجاله، همگي تراريخته‌اند. سويا و كنجاله، علاوه بر آنكه مستقيما توسط انسان مصرف مي‌شوند، غذاي دام هم هستند.» قره‌ياضي هم در اين مورد گفت: «وزارت بهداشت تقريبا براي همه درخواست‌هاي واردات محصولات تراريخته به كشور مجوز صادر كرده است و محدوديتي از اين نظر وجود ندارد.» به گفته قره‌ياضي برنامه پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي براي سال94 اين است كه مجوز‌هاي لازم را مجددا و به گفته وي «كاملا داوطلبانه» اخذ كند و اين طبق زمان بندي كه قره‌ياضي ارايه مي‌دهد، به اين معني است كه «ايراني‌ها در سال94، پنبه تراريخته ايراني را در مغازه‌ها خواهند خريد و از سال95 هم برنج تراريخته را.»
مخالفت محيط زيست ديگر مهم نيست
مخالف شماره يك توليد محصولات تراريخته در كشور اما به‌نظر مي‌رسد سازمان حفاظت محيط‌زيست باشد و گويا مخالفت روساي محيط‌زيست با توليد اين محصولات، چندان با جهت‌گيري سياسي آنها هم مرتبط نباشد. فاطمه واعظ جوادي، رييس سازمان محيط‌زيست در دولت اول محمود احمدي‌نژاد، در همان زمان گفته بود: «انسان دانه برنج تراريخته را مصرف مي‌كند، اما هنوز نمي‌دانيم بر سر ساقه اين برنج كه مي‌تواند كرم ساقه‌خوار را از بين ببرد چه مي‌آيد و تاثير آن بر ميكرو ارگانيسم‌ها و ساير موجودات چه خواهد بود.»
معصومه ابتكار، رييس فعلي سازمان محيط‌زيست هم گويا از مخالفان تاثيري است كه توليد اين محصولات بر محيط‌زيست مي‌گذارد و پيش‌تر اين موضوع را ذكر كرده است.
قره‌ياضي براي سازمان محيط‌زيست و مخالف خواني‌هاي آن هم پاسخي در چنته داشت؛ «ما ديگر نيازي به توجيه كردن سازمان محيط‌زيست نداريم، چراكه «قانون ايمني زيستي» تصويب شده است و شوراي ملي ايمني زيستي هم تشكيل شده كه اتفاقا دبيرخانه‌اش تحت‌نظر خود سازمان محيط‌زيست است. اختلاف‌نظر تا زماني كه صرفا اختلاف‌نظر است، ايرادي ندارد ولي كشور را براساس اختلاف‌نظر نمي‌توان اداره كرد. بحث نظري در مورد خوب يا بد بودن توليد محصولات تراريخته بايد قبل از تصويب قانون آن انجام مي‌شد.» قره‌ياضي طعنه‌يي هم به مشاور رييس سازمان محيط‌زيست زد؛« آن پيرمرد پرنده‌شناسي كه به رييس سازمان محيط‌زيست مشاوره مي‌دهد هم به‌نظر من نبايد به مسايلي كه در موردشان اطلاع ندارد، ورود كند.» سيروس زينعلي، عضو هيات علمي انستيتو پاستور ايران و رييس انجمن بيوتكنولوژي ايران نيز از پخش برنامه‌يي از صدا و سيما خبر داد كه در آن به توليد اين محصولات در كشور تاخته شده بود؛ «اين عجيب است كه در كشور به جاي اينكه حساسيت راجع به سمپاشي گسترده كشتزارهاي برنج وجود داشته باشد، راجع به محصولات تراريخته حساسيت وجود دارد. بقاياي سموم و مواد شيميايي كه در كودها هست براي انسان به‌مراتب خطرناك‌تر از مصرف محصولاتي است كه با دستكاري ژنتيكي توليد شده‌اند.»
سيركردن شكم جمعيت تقريبا 80ميليوني ايران به كمك محصولات كشاورزي كم بازده، آن هم در شرايط كم‌آبي، روزبه‌روز مشكل‌تر از روز قبل مي‌شود. توليد اقلام تراريخته كشاورزي كه گاهي آب كمتري هم مصرف مي‌كنند، مي‌تواند راه‌حلي باشد براي افزايش ضريب امنيت غذايي كشور.