هوای سرد كه جای خود را به هوای گرم مي‌دهد، وسايل گرمايشی نيز جای خود را به وسايل سرمايشی مي‌دهند. كشور ما نيز جزو كشورهای گرم و خشك در جهان محسوب مي‌شود كه در اغلب شهرها و استان‌ها حدود 8 تا 9ماه از سال از وسايل سرمايشي استفاده مي‌شود. از طرفي ما با كمبود انرژي و منابع طبيعي مواجه هستيم و بايد از وسايلي استفاده كنيم كه كمترين ميزان انرژي را مصرف كند. به اين ترتيب نوع وسيله سرمايشي كه استفاده مي‌شود از اهميت ويژه‌يي برخوردار است. كساني كه قصد خريد كولر دارند، اغلب در برابر دو گزينه كولرهاي گازي و كولرهاي آبي قرار مي‌گيرند.
براي بررسي اينكه كدام گزينه مناسب‌تر است با مردم و كارشناسان در اين زمينه صحبت كرده ایم.
احمدرضا توكلي، رييس گروه مديريت انرژي ساختمان سازمان بهره‌وري انرژي كشور صحبت‌هاي خود در مورد اهميت وسايل سرمايشي در مصرف برق كشور را اينگونه آغاز مي‌كند: «براساس آمار به دست آمده حدود 31.7درصد از برق كشور در بخش خانگي و 8.8 درصد در بخش ساختمان‌هاي عمومي مصرف مي‌شود؛ اين بدين معناست كه حدود 47درصد از برق كشور در بخش ساختماني مصرف مي‌شود. اين ميزان براي ساختمان‌ها خيلي بالاست چراكه ساختمان‌ها غيرمولد هستند و ارزش‌افزوده‌يي براي كشور ندارند.»
وي با اشاره به اينكه دركشورهاي پيشرفته بيشترين ميزان مصرف برق مربوط به بخش صنعتي است گفت: «اما در ايران اين ميزان بيشتر به ساختمان‌ها اختصاص دارد كه دلايل مختلفي دارد. مثلا ساختمان‌ها در ايران از استانداردهاي لازم برخوردار نيستند كه اين امر منجر به افزايش مصرف انرژي مي‌شود. به علاوه در اين ساختمان‌ها از تجهيزاتي استفاده مي‌شود كه راندمان پاييني دارند. همه اين عوامل مي‌تواند منجر به مصرف بالاي برق در ساختمان‌هاي كشور شود.»
سهم 30 درصدي وسايل سرمايشي در مصرف برق
توكلي در مورد سهم سيستم‌هاي سرمايشي در مصرف برق كشور گفت: «از مجموع 47درصد مصرف برق ساختماني حدود 30درصد از آن سهم سيستم‌هاي سرمايشي است كه البته اين ميزان روزبه‌روز بيشتر مي‌شود. دليل آن نيز اين است كه ما در گذشته از روش‌هاي تهويه طبيعي براي خنك نگه‌داشتن ساختمان‌هاي خود استفاده مي‌كرديم اما اين روزها حتي در دورافتاده‌ترين روستاهاي كشور نيز از كولرهاي آبي و گازي براي خنك كردن ساختمان‌ها استفاده مي‌شود.» سميرا 30ساله، كارشناس ارشد ارتباطات كه در اردبيل زندگي مي‌كند با اشاره به اينكه در اردبيل اكثر كساني كه قصد خريد كولر دارند، كولر گازي را انتخاب مي‌كنند خيلي با حوصله توضيح مي‌دهد: «در اين شهر كه هوا هميشه خنك است معمولا در ساختمان‌ها فضايي براي كانال‌هاي كولر اختصاص نمي‌دهند. يكي از دلايلش اين است كه هرچه طبقات بالاتر مي‌روند، فضايي كه كانال كولر اشغال مي‌كند، بيشتر مي‌شود. از طرفي قيمت كانال‌هاي كولر نيز خيلي بالاست به همين خاطر بيشتر مردم خريد و نصب كولرهاي گازي را ترجيح مي‌دهند.» سميرا در ادامه مي‌گويد: «البته اكثرا براي اينكه برق كمتري مصرف كنند از كولرهاي گازي نوع اينورتوري استفاده مي‌كنند.»
رييس گروه مديريت انرژي ساختمان سازمان بهره‌وري انرژي با اشاره به اينكه پيك مصرف برق در تابستان است، مي‌گويد: «طبق آمارهاي موجود سال گذشته حدود 45هزار مگاوات برق دركشور مصرف شده كه حدود 16هزار مگاوات از آن مربوط به سيستم‌هاي سرمايشي است. يعني يك سوم از كل مصرف برق، سهم سيستم‌هاي سرمايشي است.» وي در مورد انواع سيستم‌هاي سرمايشي موجود مي‌گويد: «دو نوع سيستم سرمايشي وجود دارد يكي موضعي و ديگري متمركز. سيستم سرمايشي متمركز در واقع چيلرها هستند كه استفاده خيلي كمي دارند؛ اما آنچه دركشور ما در بخش خانگي زياد مورد استفاده قرار مي‌گيرد، سيستم‌هاي سرمايشي موضعي هستند كه شامل كولرهاي آبي و گازي مي‌شوند.» وي در مورد مصرف برق كولرهاي گازي و آبي مي‌گويد: «كولرهاي گازي به‌طور متوسط 4برابر كولرهاي آبي مصرف برق دارند.» محمود 25ساله مهندس برق در مورد برق مصرفي كولرهاي گازي مي‌گويد: «كولرهاي گازي معمولا گاز بيشتري مصرف مي‌كنند. اما باز هم بستگي به توان مصرفي آنها دارد. هرچه ميزان وات آنها بالاتر باشد، برق بيشتري مصرف خواهند كرد.»
انتخاب كولرها براساس شرايط اقليمي منطقه
يكي از فاكتورهاي مهم در انتخاب وسيله سرمايشي، نوع اقليم منطقه‌يي است كه در آن زندگي مي‌كنيد. زينب 27ساله روزنامه‌نگار مي‌گويد: «چند سال پيش در آبادان زندگي مي‌كرديم؛ آنجا همه از كولرهاي گازي استفاده مي‌كردند چون هوا شرجي بود. البته ما در خانه‌هاي سازماني بوديم و من از ميزان برق مصرفي آنها اطلاعي ندارم اما وقتي به تهران نقل‌مكان كرديم كولر گازي براي اغلب مردم معنايي نداشت. اكثرا از كولرهاي آبي استفاده مي‌كردند.» توكلي، رييس گروه مديريت انرژي ساختمان در اين رابطه مي‌گويد: «بايد از اين كولرها متناسب با اقليم منطقه استفاده شود. براي اقليم‌هايي كه شرايط آب و هوايي خشك دارند، كولرهاي آبي توصيه مي‌شود چراكه اين كولرها مي‌توانند به فضا رطوبت بدهند. به اين ترتيب براي مناطقي نظير تهران و يزد كه خشك هستند، استفاده از كولرهاي آبي شايد بهتر باشد.» وي افزود: «اما كولرهاي گازي براي مناطقي كه مرطوب هستند نظير شمال و جنوب كشور توصيه مي‌شود.»
البته صحبت‌هايي نيز در مورد آلودگي‌هاي احتمالي كه هر يك از اين كولرها ايجاد مي‌كنند، وجود دارد. محمود مي‌گويد: «كولرهاي گازي اغلب آلايش گرمايي دارند و با گازي كه توليد مي‌كنند مي‌توانند به لايه ازن آسيب برسانند.» محمد 24ساله مهندس گاز در مورد آلايندگي كولرها مي‌گويد: «كولرهاي گازي مي‌توانند منجر به آلايندگي فضاي بيروني شوند اما براي فضاي داخلي فيلتر دارند و هواي پاك‌تري به داخل مي‌دهند.» توكلي نيز در مورد آلودگي احتمالي كه كولرهاي آبي در محيط ايجاد مي‌كنند مي‌گويد: «از آنجا كه كولرهاي آبي از هواي بيرون استفاده مي‌كنند ممكن است بخشي از آلودگي و ذرات معلق را به داخل محيط بكشانند اما مي‌توان با تعويض به موقع پوشال‌ها از ورود برخي آلودگي‌ها نظير ذرات معلق جلوگيري كرد.»
رييس گروه مديريت انرژي ساختمان در مورد ميزان مصرف آب در كولرهاي آبي در شرايطي كه با بحران كم‌آبي در كشور مواجه هستيم، مي‌گويد: «همانطور كه مي‌دانيد بيش از 90درصد از مصرف آب كشور مربوط به بخش كشاورزي است و تنها حدود 5 درصد به بخش شرب اختصاص دارد كه از اين ميزان براساس مطالعاتي كه ما انجام داديم تنها 2/0درصد به مصرف كولرهاي آبي مربوط مي‌شود.» وي افزود: «البته هر قدر كه بتوانيم مصرف آب در كولرهاي آبي را كم كنيم به نفع ماست اما اين رقم در برابر ميزان مصرف برق كولرهاي گازي خيلي كمتر است.» وي در ادامه مي‌گويد: «در برخي از نقاط كشور نظير هرمزگان و خوزستان حدود 8 تا 9ماه سال از وسايل سرمايشي استفاده مي‌شود؛ در هرمزگان در فصل گرم 90درصد از برق مصرفي مربوط به سيستم‌هاي سرمايشي است به همين خاطر انتخاب نوع وسيله سرمايشي اهميت ويژه‌يي دارد.» محمد در مورد مقايسه كولرهاي گازي در برابر كولرهاي آبي مي‌گويد: «كولرهاي گازي به دليل نوع سيكل سردكننده‌يي كه دارند، برق بيشتري مصرف مي‌كنند اما در مقابل كولرهاي آبي تنها از آب براي سرمايش استفاده مي‌كنند كه باعث مرطوب شدن فضا نيز مي‌شود از طرفي كولرهاي آبي مشكل خوردگي و زنگ‌زدگي بالايي دارند.»
توكلي با اشاره به اينكه هنگام خريد وسايل سرمايشي بايد به برچسب انرژي آن كالا توجه داشت، مي‌گويد: «با حمايت‌هايي كه از سوي سازمان بهره‌وري انرژي از كولرهاي آبي صورت گرفته است اكنون در كشور ما كولرهاي آبي با رتبه A وجود دارد كه اختلاف قيمت چنداني نيز با رتبه‌هاي ديگر ندارد؛ اين اختلاف 40يا 50 هزار توماني نيز در هزينه‌هايي كه از محل صرفه‌جويي برق حادث مي‌شود، چند برابر جبران مي‌شود.» وي در مورد خريد كولرهاي گازي نيز توصيه مي‌كند: «حتما كولرهاي گازي با رتبه A و Aپلاس خريداري كنيد. به علاوه كولرهاي گازي اينورتوري با راندمان بالا نيز در بازار موجود است كه مصرف برق كمتري دارند.»
عدم امكان تامين برق كولرهاي گازي از طريق خورشيد
يكي ديگر از بحث‌هايي كه در مورد استفاده از كولرها مطرح است، استفاده از پنل‌هاي خورشيدي و انرژي خورشيدي براي تامين برق كولرهاي گازي است. به همين خاطر «تعادل» به گفت‌وگو با افشار يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان پنل خورشيدي در ايران پرداخته است. افشار در رابطه با مشكلات كولرهاي گازي و آبي گفت: «بزرگ‌ترين مشكلي كه كولرهاي آبي دارند، مصرف آب آنهاست. مصرف آب در اين كولرها براي كشور ما كه با بحران‌آب مواجه هستيم مناسب نيست. كولرهاي گازي نيز دو مشكل بزرگ دارند. اول اينكه ميزان حرارتي كه اين كولرها توليد مي‌كنند منجر به گرمايش شديد كره زمين مي‌شود. دوم اينكه مصرف برق در كولرهاي گازي به طرز سرسام‌آوري بالاست.» وي افزود: «البته خيلي‌ها پيشنهاد مي‌كنند كه برق مورد نياز براي كولرهاي گازي را از طريق پنل‌هاي خورشيدي تامين كنيم اما برقي كه از انرژي خورشيدي به دست مي‌آيد نيز مجاني نيست بلكه توليد برق از اين طريق هزينه‌هايي در پي دارد. در كشور ما هزينه‌يي كه دولت در نظر دارد در اين مورد به نيروگاه‌هاي خورشيدي اختصاص دهد خيلي پايين است. از طرفي هنوز هزينه‌يي كه نيروگاه‌هاي سوخت فسيلي در پي دارند در برنامه‌ريزي‌هاي توسعه كلان كشور توجيه نشده است؛ به اين ترتيب راه‌اندازي كولرهاي گازي كه برق آنها از طريق انرژي خورشيدي تامين شود دركشور حداقل فعلا غيرممكن خواهد بود.» وي در ادامه افزود: «شايد به نظر خيلي‌ها خنده‌دار باشد اما استفاده از پنكه‌هاي سقفي قديمي بهترين گزينه است.»