بازار مرغ كشور در جنب‌وجوش روزهاي پاياني سال93، به بازار دلار در پاييز 91 شبيه شده است. قيمت مرغ هر روز با نرخ تازه‌يي مواجه است؛ نوسان‌هايي كه البته عمدتا گرايش به افزايش قيمت دارند. اين اتفاق هر سال در آستانه نوروز رخ مي‌دهد و هر سال دولت تلاش ميكند در كشاكش عرضه و تقاضا دخالت كند. امسال هم تلاش‌هاي ديرهنگام سازمان حمايت از توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان و ستاد تنظيم بازار نتوانست قيمت‌هاي تصاعدي مرغ را كه آن را روزبه‌روز بيشتر از دسترس كم‌درآمد‌ها خارج ميكند، به ثبات نزديك‌تر كند. عرضه مرغ منجمد دولتي با قيمت 5100تومان هم به‌تازگي آغاز شده تا پس از عرضه مرغ 5500توماني، قيمت مرغ باز هم پايين‌تر بيايد. عمده توليدكنندگان و اقتصادداناني كه به مكانيسم بازار معتقدند، راه تعادل در بازار را عدم دخالت دولت مي‌دانند و اين درحالي است كه مديركل نظارت و هماهنگي گشت‌هاي مشترك سازمان تعزيرات حكومتي هم از ورود گشت مشترك تعزيرات حكومتي سراسر كشور به بازار مرغ خبر داده است.
معاون امور توليدات دامي وزارت جهاد كشاورزي، روز دوشنبه گفته بود قيمت هر كيلوگرم مرغ منجمد براي عاملان توزيع از 5500تومان به 5100تومان كاهش يافته است و قيمت گوشت مرغ گرم نيز در روزهاي آينده كاهش خواهد يافت. حسن ركني در ادامه صحبت‌هاي خود گفته بود: دولت براي هر كيلوگرم مرغ منجمد بيش از دو هزار تومان به مصرف‌كنندگان يارانه مي‌دهد و هم‌اكنون قيمت هر كيلو مرغ منجمد در ميادين ميوه و تره‌بار از 5900 به 5750تومان كاهش يافته و با تصميم ستاد تنظيم بازار، اين قيمت همچنان كاهش خواهد يافت. اينكه چه ميزان طول خواهد كشيد تا بازار به سياست‌هاي تنظيمي و دستوري پاسخ بدهد چندان مشخص نيست ولي گزارش ميداني «تعادل» از سطح شهر تهران نشان از آن دارد كه قيمت مرغ نه تنها نشكسته كه حتي به حالت ثبات نيز نزديك نشده و بنا بر پيش‌بيني عده‌يي از عمده‌فروشان اين محصول، امكان بالاتر رفتن قيمت آن در روزهاي نزديك به سال نو نيز بيشتر شده است.
بازار كم‌رونق؛ مرغ‌هاي كيفي‌تر
مشاهدات ميداني از بازار مرغ پايتخت اما با فضاي ترسيم شده ازسوي دولتي‌ها تفاوت دارد. روي شيشه يكي از فروشگاه‌هاي مرغ كه در بازار نام شناخته شده‌يي نيز هست قيمت 6980تومان براي هر كيلو مرغ گرم نوشته شده بود؛ قيمتي كه به گفته‌هاي مسوولان نزديك‌تر است. قيمت روي شيشه اما با قيمت واقعي فروش اين فروشگاه فرق داشت! «6980تومان قيمت سينه مرغ است، قيمت مرغ كامل اما 7500تومان است.» يكي ديگر از فروشندگان مرغ در پاسخ به سوال «تعادل» درمورد تغييرات قيمت اين محصول گفت: «قيمت‌ها هميشه در شب عيد بالا مي‌روند. تقصير ما هم نيست. ما مرغ گرم را كيلويي 7200تومان مي‌خريم و 7700مي‌فروشيم.» از ميان فروشگاه‌هاي راسته فروش مرغ در محله ستارخان تهران تنها يك فروشگاه، مرغ منجمد به قيمت دولتي مي‌فروخت. قيمت نصب شده روي شيشه اين مغازه، 5700تومان بود. ولي فروشنده خود معتقد بود اقبال مردم به مرغ منجمد كم است و عرضه بالاي مرغ منجمد برزيلي با قيمت دولتي تاثيري در قيمت گوشت گرم نخواهد داشت؛ «مردم ترجيح مي‌دهند گوشت گرم بخرند. به‌نظر من قيمت مرغ كشتار روز نمي‌شكند.» اين درحالي است كه معاون بازرگاني داخلي شركت پشتيباني امور دام كشور بااشاره به كاهش قيمت مرغ منجمد از ۵۵۰۰ به ۵۱۰۰تومان، گفته است: قيمت مرغ طي چند روز آينده كاهش پيدا ميكند. عباس والوزي بااشاره به كاهش گرايش مردم به مصرف مرغ منجمد، اضافه كرد: «مردم بدون هيچ نگراني درمورد كيفيت مرغ منجمد مي‌توانند اين كالا را مصرف كنند چراكه نظارت ما روي گوشت مرغ منجمد بسيار بيشتر است تا روي مرغ گرم. مرغ منجمد توسط ناظران كيفي ما كنترل مي‌شود و نسبت به ساير توليدات كيفيت بيشتري دارد. تصورات رايج ميان مردم درمورد مرغ منجمد پايه علمي ندارد و كيفيت اين كالا در حد مطلوب و كاملا بهداشتي است.»
«سازمان حمايت مقصر است»
غلامعلي فارغي، رييس انجمن صنايع طيور ايران در گفت‌وگو با «تعادل» ريشه بروز نابساماني در بازار مرغ كشور را در اتفاقاتي مي‌داند كه از 6ماه قبل شروع شده‌اند. فارغي معتقد است: «6ماه پيش قيمت مرغ خيلي پايين بود. طبيعي است كه توليد‌كننده‌يي كه به‌دليل پايين بودن قيمت در حال ضرر كردن است، بخشي از مولد‌هاي توليد خود را از گردونه خارج كند. با خروج مولد‌ها از زنجيره توليد، عرضه كم شده و قيمت‌ها بالا مي‌روند.» به گفته فارغي، مجموعا بين 15 تا 18هزار تن از توليدات مرغ كشور در فاصله زماني بهمن تا اسفند كم شده است و همين عامل بوده كه منجر به افزايش قيمت مرغ در كشور شده است. فارغي اما وضعيت فعلي توليد را «نرمال» توصيف ميكند و حتي پيش‌بيني ميكند قيمت مرغ از 20اسفند به بعد مجددا پايين بيايد و در نيمه دوم فروردين94، بار ديگر با افت شديد مواجه شود.
فارغي وزارت كشاورزي را هم از اتهام سهل‌انگاري در بروز نوسان شديد در قيمت مرغ تبرئه ميكند؛ «من معتقدم سازمان حمايت از توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان كه در ستاد تنظيم بازار هم نماينده دارد، مقصر است. اينها اگر به‌موقع اقدام مي‌كردند و تصميم درستي مي‌گرفتند امروز مصرف‌كننده با اين وضعيت مواجه نبود. از طرف ديگر سياست‌هاي پليسي جواب نمي‌دهد. اگر دنبال تنظيم بازار مرغ هستيم بايد اقدام اقتصادي كرده و ظرفيت توليد توليدكنندگان را حفظ كنيم. با اعمال فشار سازمان حمايت و ستاد تنظيم بازار چيزي درست نمي‌شود.»
رييس انجمن صنفي توليدكنندگان جوجه يكروزه معتقد است قيمت مرغ در رابطه با عرضه و تقاضاست كه تعيين مي‌شود و نوسان آن نيز تنها از همين منطق پيروي ميكند. حسن مهرباني به «تعادل» گفت: «قيمت گوشت قرمز در ايران بسيار بالاست. نسبت قيمت گوشت قرمز به قيمت گوشت مرغ در كشور در سال1380، تقريبا 2 بوده است. به‌عبارت ديگر قيمت گوشت قرمز دو برابر قيمت گوشت مرغ بوده است. اين نسبت در سال1392 به 4 رسيده و در حال حاضر 5 است. گوشت قرمز و گوشت مرغ هم كالاهاي جايگزين همديگر هستند و عدم توانايي خريد گوشت قرمز، مردم را به سمت خريد گوشت مرغ سوق مي‌دهد.»
همين موضوع را با بهاالدين نجفي، فارغ‌التحصيل دكتراي اقتصاد كشاورزي از دانشگاه كمبريج و استاد دانشگاه شيراز در ميان گذاشتيم. نجفي نيز معتقد است آنچه قيمت مرغ را در بازار تعيين ميكند روابط عرضه و تقاضاست و بازار را نمي‌توان با بخشنامه و دستور متعادل كرد؛ «هزينه دخالت دولت در اقتصاد بسيار بيشتر از منافع آن است ولي درمورد كالاهاي اساسي گويا دولت چاره‌يي هم جز دخالت در بازار ندارد. دولت با افزايش عرضه قادر خواهد بود بخشي از تقاضاي اضافي را كه در پايان هر سال ايجاد مي‌شود، جبران كرده و نقش مثبتي در كاهش قيمت ايفا كند.» نجفي معتقد است اقدام دولت براي تنظيم بازار، عمدتا از راه افزايش واردات و ذخيره‌سازي رخ مي‌دهد؛ «ما بايد بازار مرغ را واقع‌بينانه ببينيم و آن را با وضعيتي قياس كنيم كه دولت در بازار دخالت نكند. اوضاع مي‌تواند بهتر يا بدتر شود.»
بازاري كه آقا بالا سر مي‌خواهد
همه اينها درحالي است كه به‌تازگي پاي سازمان تعزيرات حكومتي نيز به بازار مرغ باز شده است و اين يعني بازار از راه‌هاي اقتصادي سر رام شدن ندارد و اقدام تعزيراتي مورد نياز است. مديركل نظارت و هماهنگي گشت‌هاي مشترك سازمان تعزيرات حكومتي روز چهارشنبه گفت: با نزديك شدن عيد نوروز و افزايش تقاضا براي خريد، هر ساله افراد فرصت‌طلبي هستند كه سعي دارند با سوءاستفاده از ناآگاهي مردم از قوانين، سود ببرند.
محمدحسن سرابيان افزود: اين روزها اين افراد فرصت‌طلب در كمين نوسانات بازار عرضه مرغ هستند و در همين راستا اداره كل نظارت و هماهنگي گشت‌هاي مشترك تعزيرات حكومتي بخشنامه‌يي براي گشت مشترك سراسر كشور ارسال كرده كه براساس آن مديران اجرايي سازمان تعزيرات حكومتي موظفند نسبت به اجراي طرح سراسري گشت‌هاي مشترك در قالب نظارت بر عملكرد واحدهاي عرضه‌كننده مرغ اقدام كنند.
سرابيان در پاسخ به اينكه مدت زمان اجراي اين طرح چه مدت خواهد بود، گفت: اين طرح با برنامه‌ريزي و هماهنگي مديران كل استاني با دستگاه‌هاي مربوطه آغاز و تا زمان بازگشت آرامش نسبي به بازار عرضه مرغ، در مراكز استان و شهرستان‌هاي تابعه با هماهنگي و همكاري دستگاه‌هاي نظارتي اجرا مي‌شود.
وي افزود: واحدهاي مربوطه به‌همراه روساي شعب تعزيرات حكومتي به‌صورت روزانه و در قالب اكيپ‌هاي گشت مشترك در بازار حاضر مي‌شوند و با مشاهده كوچك‌ترين تخطي از قوانين، برخورد قاطع خواهند داشت. اقتصاددانان معتقد به سازوكار بازار معتقدند اقتصاد را بايد به حال خود گذاشت تا روابط عرضه و تقاضا قيمت‌هاي تعادلي را تعيين كنند. به اعتقاد اين دسته از اقتصاددانان، اين تنها راه نفع بردن همزمان توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان است. اما در ايران گويا گوش شنوايي براي اين قسم منطق‌هاي اقتصادي وجود ندارد و دخالت‌ها براي تعيين قيمت در بازار، رسيدن به ثبات و امكان‌پذيري پيش‌بيني آينده را هم از چنگ توليدكنندگان ربوده است و هم از چنگ مصرف‌كنندگان.