آرمان- با خروج آمریکا از برجام بار دیگر هر مسئول و تحلیلگری راهی را برای دورزدن تحریم‌ها پیشنهاد می‌دهد. یکی استفاده از ارز رمزدار را راه چاره می‌داند، دیگری از مبادله کالا به کالا می‌گوید. اما آنچه بیشتر کارشناسان بر سر آن متفق‌القول هستند حرکت به سمت تجارت الکترونیک است؛ تجارتی که در آن دیگر نیازی به حضور فیزیکی خریداران و فروشندگان در یک مکان خاص نیست و معامله‌گران می‌توانند از طریق اینترنت نیاز تجاری خود را برطرف کنند. در این نوع فعالیت بازرگانی، علاوه بر اینکه هزینه‌ها کاهش چشمگیری پیدا می‌کنند، دیگر نیازی به استفاده از ارزی خاص نظیر دلار نیست، بلکه تجار می‌توانند از طریق ارز دیجیتال کالایی را بخرند یا بفروشند. اما حرکت به سمت تجارت الکترونیک نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که در کشور ما هنوز به‌طور کامل مهیا نیست. تحقق این مهم به اصلاح قوانین، آموزش لازم، شبکه ارتباطی نوین، اینترنت پرسرعت، ارتباط با شبکه بانکی بین‌الملل، بازاریابی نوین و در نهایت دولت الکترونیک نیاز دارد که نبود هر یک از این عوامل تجارت الکترونیک را با چالش مواجه می‌سازد.
پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا و انتخاب او به‌عنوان رئیس‌جمهوری این کشور، سیاست‌های قلدرمابانه ایالات‌متحده رنگ تازه‌ای به خود گرفت. ترامپ که در مبارزات انتخاباتی خود وعده‌هایی نظیر دیوارکشی بین مرز مکزیک و آمریکا یا خروج از برجام را داده بود، رفته‌رفته به قول‌های خود جامه عمل پوشاند. او در این مدت تنها به تحریم ایران بسنده نکرد، بلکه کشورهایی نظیر چین، روسیه، ترکیه و حتی اتحادیه اروپا هم از سیاست‌های خصمانه او در امان نماندند و در مراودات تجاری خود با مشکل مواجه شدند. پس از خروج آمریکا از برجام که هجدهم اردیبهشت سال جاری اتفاق افتاد، روز گذشته زمان اجرای نخستین بسته تحریمی این کشور علیه ایران فرا رسید. در این مرحله تحریم‌های مربوط به استفاده از دلار، خرید و فروش طلا و فلزهای گران‌بها، فلزات خام و نیمه‌خام، ممنوعیت افتتاح حساب ریالی در خارج از کشور، تامین مالی خارجی و یا خرید اوراق منتشرشده ایران در دستور کار آمریکا قرار دارد. اعمال محدودیت بر صنایع بیمه، خودروسازی، کشتیرانی، نفت و پتروشیمی و نیز هرگونه مبادله مالی با موسسات و بانک‌های ایرانی از دیگر بخش‌های این تحریم‌هاست. اما تفاوتی که این دوره تحریم‌های آمریکا با سال‌های گذشته دارد مربوط به‌همراهی سایر کشورهاست.
کشورهایی که در طول تاریخ همواره حامی سیاست‌های آمریکا بودند و پا در مسیر دولت این کشور می‌گذاشتند، این بار جملگی حمایت خود را از ایران اعلام کرده‌اند. به‌ویژه کشورهای عضو اتحادیه اروپا خود با ترامپ به مشکل خورده‌اند و بعید به‌نظر می‌رسد که با او همراه شوند. همچنین از مدت‌ها پیش آمریکا سعی دارد با اغوای شرکای تجاری و اقتصادی ایران، آنها را از ادامه همکاری با ایران بازدارد. اما رفتار کشورهایی نظیر چین، روسیه، ترکیه و... نشان می‌دهد آنها خیال قطع همکاری با ایران را ندارند. از جمله به این دلیل که این کشورها در تامین برخی کالاها وابستگی شدیدی به ایران دارند. هفته گذشته بود که رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که قطع روابط آنها با ایران به معنای قطع گاز این کشور است. با وجود حمایت‌های همه‌جانبه‌ای که از ایران شکل گرفته است، اما شرکت‌هایی نظیر توتال و رنو هستند که بخشی از سهام آنها متعلق به آمریکا است و در برهه کنونی راهی جز خروج از ایران ندارند. برای این موضوع نیز راهکاری وجود دارد. مسئولان ایرانی می‌توانند با انجام مذاکرات جدید، جایگزین مناسبی برای آنها انتخاب کنند. البته باید توجه داشت شرکای کنونی ایران هم نه برای کمک به ایران، بلکه برای حفظ منافع خود سعی در افزایش مراوداتشان دارند. از این رو بهتر است مسئولان اقتصادی کشور با بهبود بسترهای تجاری کشور، اصلاح قوانین، افزایش رقابت‌پذیری و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری بر جذابیت‌های تجاری کشور بیفزایند تا سود همکاری با ایران بیش از ضرر آن باشد.
رمز ارزها؛ انتخابی بین بد و بدتر
با تحقق اجرای اولین بسته تحریمی آمریکا علیه ایران، مجلس برای پذیرش بسته جدید ارزی دولت 12 پیش‌شرط گذاشت که شرط نهم آن به تدوین مقررات لازم برای امکان تولید رمزارزها بازمی‌گردد. استفاده از رمزارزها پیشنهادی است که با اعمال دور جدید تحریم‌های آمریکا، از سوی برخی کارشناسان مطرح می‌شود. پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی، معتقد است استفاده از رمز ارزها در شرایط کنونی بین بد و بدتر، انتخاب بد است. باید توجه داشت محدودیت در نقل و انتقال دارایی یکی از مهم‌ترین بخش تحریم‌های اعمالی است که به هر حال برای هر تجارت به‌نوعی باید پولی پرداخت شود. تجارت ایران نیز طی دهه‌ها وابسته به دلار بوده و اکنون با اعمال تحریم‌های آمریکا خرید کالا توسط دلار تقریبا غیرممکن است. در نتیجه در چنین شرایطی باید ارزهای دیگر جایگزین شوند. از جمله آنکه امروزه با پیشرفت تکنولوژی، ارزهای دیجیتال هم کاربرد عملی خود را پیدا کرده‌اند و با استفاده از آن می‌توان به سمت تجارت الکترونیک حرکت کرد.
عصر جدید تجارت
سال 1970 را می‌توان عصر جدید تجارت نامگذاری کرد. در این سال بود که تجارت و الکترونیکی‌شدن در یک نقطه به هم رسیدند تا بازرگانی پای در دوره‌ای جدید بگذارد. اکنون با پیشرفت تکنولوژی و فناوری اطلاعات برای خرید و فروش کالا دیگر نیازی نیست که افراد به مکانی خاص و در محدوده‌های زمانی تعیین‌شده مراجعه کنند، زیرا شبکه جهانی اینترنت نقش بزرگ‌ترین هواپیماها و وسایل حمل‌ونقل را ایفا می‌کند که فواصل جغرافیایی و اختلافات زمانی را بی‌معنی کرده است. در دهه90 میلادی نیز دیگر کاربرد رایانه‌ها به جنبه‌های علمی و تحقیقاتی محدود نمی‌شد، بلکه این ابزار جنبه تجاری و اقتصادی خود را به نمایش گذاشتند، به‌گونه‌ای که بانک‌ها و موسسات تجاری توانستند آنها را جایگزین دست انسان کنند و نقش انسانی را در مراودات پولی و تجاری به کمترین حد خود برسانند.
اکنون نیز رواج عباراتی از قبیل بانکداری الکترونیک، دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک و ... از این ایده نشات می‌گیرد. با پررنگ‌شدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیز بار دیگر مسئولان و کارشناسان تجارت الکترونیک را نسخه نهایی درمان ایران برای دورزدن تحریم‌ها می‌دانند. اما همواره اصطلاح الکترونیک در اقتصاد ایران جنبه فرمالیته و صوری داشته است. با اینکه همواره صحبت از بانکداری الکترونیک یا دولت الکترونیک می‌شود، اما هنوز انسان‌ها بیشترین نقش را در حوزه بانکداری ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال افتتاح حساب در بانک‌ها جز با حضور کارمندان بانک‌ها میسر نمی‌شود. یا واریز پول نقد به کارت بانکی صرفا باید در خود بانک انجام بپذیرد و از طریق عابربانک‌ها غیرممکن است. اما در حوزه تجارت الکترونیک دولت باید رویه دیگری را در پیش بگیرد و آن را به‌صورت واقعی محقق سازد. این نوع تجارت از اوایل دهه80 در ایران مطرح شده اما درنهایت به خرید و فروش بسته‌های تجاری از طریق پست محدود می‌شود.
در حالی که از نوع خرید و فروش کالا نمی‌توان به‌عنوان تجارت الکترونیک یاد کرد بلکه در این نوع مبادله شرکت‌های بزرگ تجاری فعالیت دارند و افراد و شرکت‌ها می‌توانند در قالب محموله‌های حتی تا چندتن مبادله داشته باشند. از سوی دیگر انتظار می‌رود دولت با عقد پیمان‌های پولی دو یا چند‌جانبه نقش دلار را در مراودات بین‌المللی به کمترین حد خود برساند و ارزهای دیگر را جایگزین کند. به‌ویژه استفاده از ارز الکترونیک می‌تواند در شرایط کنونی راهگشا باشد. اما آنچه بیش از هر چیز از اهمیت برخوردار است ساماندهی و ایجاد ثبات در اقتصاد داخلی است. تا زمانی که بازارهای داخلی از ثبات برخوردار نشوند نمی‌توان به رشد تجارت امید داشت. اما اگر این مهم محقق شود امید می‌رود دولت با راهکارهای مختلف تحریم‌های آمریکا را بی‌اثر کند.