بازسازی صحنه ربایش بنیتا، دختربچه هشتماهه، در حالی انجام گرفت که هرچند مردم نسبت به عمل سارقان معترض بودند؛ اما اعتراضشان به این موضوع بود که چرا شش روز بعد از گمشدن، جسد کودک را پیدا کردهاند. سؤالات شهروندان در حالی بود که رئیس پلیس آگاهی تهران در گفتههایش تأیید کرد محل رهاشدن خودروی پدر بنیتا محلی پررفتوآمد بوده و درهای ماشین هم قفل نشده بود. همچنین وی تأیید کرد، پلیس یک تماس ناشناس داشته که درباره محل رهاشدن خودرو بوده است. قبل از شروع بازسازی صحنه سرقت سردار عباسعلی محمدیان، رئیس پلیس آگاهی تهران که همراه چند نفر از معاونان خود ازجمله معاون جرائم جنایی و سرکلانتر ششم در محل حضور یافته بود، به خانه والدین بنیتای هشتماهه رفت. محمدیان ضمن همدردی با این خانواده داغدیده از اعضای خانواده و اقوام که در آنجا حضور داشتند، تقاضا کرد در مدت بازسازی صحنه از خانه خارج نشوند تا کار بدون مزاحمت انجام شود و پرونده صبح شنبه به دادسرا ارسال شود.
دراینبین خانواده بنیتا اجرای سریع حکم اعدام برای این مجرمان را درخواست کردند و مادر بنیتا گفت: باید آنها که موجب شدند بچهام جانش را از دست بدهد، در مقابل پدر و مادرشان زجرکش شوند؛ اما با توجه به اینکه مادر بنیتا قادر به صحبت نبود، همسرش و دیگر اعضای خانواده صحبت کردند و این سؤال را تکرار کردند که قاضی به چه علت حکم آزادی این دو سارق را با یک فیش حقوقی صادر کرده است و باید دراینباره پاسخگو باشد. آنها رئیس پلیس آگاهی را مخاطب قرار دادند، یکی از این افراد مادربزرگ بنیتا بود و گفت: چرا مجرمانی که ١٣٠ فقره سرقت و جرائم مختلفی را انجام داده بودند، باید آزاد باشند تا این کار را بکنند. پدر بنیتا هم این سؤال را تکرار میکرد که چرا با یک فیش حقوقی اجازه دادند فردی که ١٣٠ فقره دزدی داشته است، آزاد شود؛ اما هیچیک از مسئولان حاضر در خانه به این سؤال پاسخ ندادند. برخی از حاضران در صحنه مدعی بودند که از ساعتها قبل در محل بازسازی صحنه حضور داشتند تا از نزدیک شاهد این اتفاق باشند، آنها گفتند کمکم تعداد مأموران زیاد شد و مردم از فاصله ٥٠متری اجازه نزدیکشدن به محل حضور دو متهم و محل وقوع سرقت را نداشتند. همچنین تعداد زیادی از موتورسواران یگان امداد در فاصلهای دورتر از صحنه بازسازی جرم حضور داشتند. قبل از شروع بازسازی صحنه و دقایقی قبل از آمدن خودروی حامل دو متهم سردار محمدیان با استفاده از بلندگوی یکی از خودروهای پلیس افرادی را که برای تماشای این بازسازی صحنه آمده بودند، مخاطب قرار داد و ضمن همدردی با آنها که در این مدت پلیس و خانواده بنیتا را تنها نگذاشتهاند، خواست آرامش خود را حفظ کنند و ضمن همکاری با مأموران حاضر در محل شرایطی را فراهم کنند که بازسازی صحنه سرقت انجام شود. مقام ارشد آگاهی تهران به حاضران گفت: پلیس تمام تلاش خود را میکند تا در مدت یک هفته آینده پرونده تکمیل و برای رسیدگی به دادگاه ارسال شود.
در این بازسازی علاوه بر سردار محمدیان، سرهنگ سیروس کتابعلی، سرکلانتر ششم و سرهنگ مکرم معاون جنایی پلیس آگاهی حضور داشتند و سرهنگ مکرم در فاصله نزدیکتری بازسازی صحنه را زیر نظر داشت تا پروندهای که پس از رسانهایشدن و انتشار اخبار آن در فضای مجازی موجی از احساسات مردمی را برانگیخته بود، به پایان نزدیک شود. با ورود متهمان به محل وقوع جرم و قبل از شروع روند بازسازی این جرم حاضران در محل شعارهای تندی علیه متهمان دادند؛ سپس پلیس از پدر بنیتا خواست که از خانه بیرون بیاید و توضیح دهد در زمان حادثه چه اتفاقی افتاد. او نیز با انداختن خود روی یک پراید توضیح داد چطور سعی کرده جلوی فرار متهمان را بگیرد و توضیح داد که فریاد زده و گفته است که بچه در ماشین است. او گفت: من به سراغ دوستم رفتم و با ماشین او از همان ابتدا جستوجو را شروع کردیم؛ اما فایدهای نداشت. متهمان هم توضیح دادند وقتی متوجه روشنبودن ماشین و درِ باز آن شدهاند، به سمت ماشین رفته و پشت فرمان نشسته و ماشین را بردهاند. آنها گفتند ابتدا متوجه کودک نشدهاند و بعد از دورشدن از محل متوجه این موضوع شدهاند. سپس سردار محمدیان، رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ پس از بازسازی صحنه جرم جزئیات وقوع قتل بنیتا را تشریح کرد و در جمع خبرنگاران گفت: از مردم تشکر میکنم که در این مدت خبرها و صحنههای مشکوک را به پلیس آگاهی خبر دادند؛ به شکلی که در حدود هشت استان مختلف هر مورد مشکوکی که در موارد مختلف مانند خرید پوشک و لوازم بچه بوده است، مردم به پلیس خبر دادهاند.
وی افزود: ما نیز به همکارانمان در استانها درباره این موضوع اطلاعرسانی کردهایم و گزارشهای رسیده به دست همکاران ما احراز هویت شد. رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ در تشریح قتل بنیتا گفت: دقایق اولیه که خبر به ۱۱۰ و کلانتری محل اعلام میشود، واحد تجسس وارد عمل میشود و درباره این موضوع تشکیل پرونده انجام میشود. از یک ساعت پس از رویدادن این جرم نیز مأموران کلانتری کار خود را آغاز میکنند. همه موارد ازجمله اعلام پلاک خودرو و کنترل دوربینها به صورت همزمان انجام شده است. وی ادامه داد: متهمان مسیر کوتاهی را طی میکنند تا به محدوده و محل سکونت خود برسند. متأسفانه کودک را در خودرویی که شیشههای آن بالا و درها بسته بوده؛ اما قفل نبوده، رها میکنند و از محل دور میشوند. در این مدت پیگیری پلیس به صورت مداوم ادامه داشته و چندین مأموریت درباره این موضوع از سوی پلیس انجام میشود تا اینکه نهایتا روز سهشنبه با اقدامات پیچیده پلیسی، محدوده حضور متهمان شناسایی میشود. رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ درخصوص تماس فردی با پلیس و دادن اطلاع درخصوص این حادثه گفت: تماسی از سوی فردی داشتیم بهعنوان یک گزارش که تنها یک اسم کوتاه بود و این اقدام نیز همزمان با دستگیری سارقان رخ داد. این فرد نیز در محدوده نبود و تنها یک اسم اعلام شده بود. وی افزود: اقدامات همکاران ما در محدوده آغاز شد و ضمن استقرار موفق شدند فرد اول را دستگیر کنند، اما فرد دوم متواری شده بود.
نهایتا حدود ساعت ۱۰ شب محل استقرار این فرد را شناسایی کردیم و مأمورانی که در این محل مستقر شده بودند دیدند مقداری پوشک و شیرخشک از سوی خانوادهای که در آن واحد بوده خریداری شده است، این موضوع امیدهایی را برای سالمبودن کودک ایجاد کرد، اما بعدا مشخص شد که لوازم برای پسربچهای ۹ماهه که برادرزاده متهم بوده است خریداری شده است. محمدیان در پاسخ به این سؤال که چرا پلیس تعلل کرده و بعد از شش روز جسد کودک پیدا شده است، گفت: پس از دستگیری، متهم ابتدا منکر شد و بعدا اقرار کرد که کودک و خودرو را رها کرده و پس از نشاندادن محل خودرو متأسفانه با صحنه دلخراش فوت کودک مواجه شدیم. وی تأکید کرد: بیش از ۳۵ سرفصل کاری را درباره این پرونده دنبال کردیم، اما اگر نشانهای از دوربینهای سطح شهر داشتیم، چهار روز پیگیری ادامه پیدا نمیکرد. متهمان مسافت کوتاهی را پیموده و از مقابل دوربینها عبور نکردهاند و یکساعتونیم بعد از وقوع جرم خودرو را رها کرده و از هیچ محدوده ترافیکی یا مقابل دوربین کنترل ترافیک یا سرعتسنج عبور نکردهاند. محمدیان خطاب به شهروندان توصیه کرد که خودرو روشن را بههیچعنوان رها نکنند. موارد مشابهی وجود داشته که با همین شرایط فرد خودرویی را که کودک نیز در داخل آن بوده، برای خرید روشن رها کرده است. وی ادامه داد: ما میخواستیم از فضای مجازی درخصوص این پرونده بهره بگیریم که خانواده کودک زودتر این زحمت را کشیدند و ما برای اینکه دوبارهکاری نشود، اقدامی انجام ندادیم. بیتردید ما فضای مجازی را یک فرصت برای خود میدانیم.
رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ درباره آزادی متهم و زمان آخرین دستگیری وی نیز افزود: این فرد ۱۳۰ فقره سرقت داشته و با توجه به اینکه در آخرین مورد، پرونده وی در تهران تشکیل نشده است و در پاکدشت بوده، با اتهام سرقت دستگیر شده، اما درباره آزادی وی و جزئیات آن، مقام قضائی باید اظهارنظر کند. این فرد کمتر از یک ماه بوده که با اتهام سرقت دستگیر و سپس آزاد شده است. پدربزرگ بنیتا هم بعد از بازسازی صحنه و قبل از اینکه مأموران، دو متهم را از محل دور کنند چنددقیقهای با آنها صحبت کرد. وی از متهمان پرسید چرا بنیتا را به خانوادهاش بازنگرداندند و گفت: میتوانستید کودک را در یک آژانس بگذارید و بفرستید یا اینکه موضوع را به پلیس گزارش دهید، بهعنوان یک ناشناس بگویید که ماشین در کجا رها شده است، اما این کار را نکردید. متهمان هم پاسخ دادند ما موضوع را به پلیس گزارش دادیم و نمیخواستیم بنیتا بمیرد و از این اتفاق ناراحت هستیم.پدر بنیتا هم در توضیح اینکه چرا ماشین را روشن گذاشته است، گفت: روز حادثه داشتیم به عیادت مادربزرگم میرفتیم. من بچه را داخل ماشین گذاشتم و منتظر آمدن همسرم بودم که بیاید. وقتی همسرم دیر کرد، رفتم که همسرم را صدا کنم. در یکآن دیدم ماشین را بردند که سعی کردم جلو آنها را بگیرم و نتوانستم.
مسئولیت ما در برابر بنیتا چه بود
سعید خراطها* : هرروز در گوشهای شاهد قربانیشدن کودکان میشویم، پس از آتنا نوبت به بنیتا، دختر هشتماهه، رسید. کودکان بزرگترین قربانیان وضعیت نابسامان جامعه هستند و متأسفانه قوانین بهدرستی نمیتواند از آنها حمایت کند. خانوادهها نیز در این زمینه آموزشهای لازم را ندیدهاند و نسبت به فرزندانشان و خطراتی که آنها را تهدید میکند بیتوجه هستند و در نهایت کودکان قربانی وضع موجود میشوند. در موردی که اخیرا رخ داد، پدر بنیتا، دختربچه هشتماهه، درحالیکه بارها گفته شده بود کودکانتان را در ماشین رها و از آنها بهعنوان نگهبان ماشین استفاده نکنید، هنگام بازکردن در خانهاش نوزادش را داخل ماشین رها و اولین سهلانگاری را نسبت به کودک اعمال کرد. سپس با توجه به اعلام خبر گمشدن این کودک، مأموران پلیس زمانی کودک را پیدا کردند که جانش را از دست داده بود. در برخی از موارد زمانی که کودکی گم میشود، پلیس نیز نتوانسته کودک را به سلامت به آغوش خانواده بازگرداند، در حقیقت این ضعف کار را نشان میدهد. بهطورکلی کودکان همیشه نادیده گرفته شدهاند، حتی زمان انتخابات کاندیداهای ریاستجمهوری کودکان را بهشمار نیاوردند و در برنامههایشان نسبت به قوانین کودکان بیتوجه بودند، به دلیل اینکه آنها نمیتوانند در انتخابات شرکت کنند و به کاندیدایی رأی بدهند.
در چنین مواردی مسائل باید ریشهای مورد بررسی قرار بگیرند نهاینکه جامعه انگشتش را بهسوی سارقان خودرویی بگیرد که بنیتا در آن قرار داشت. سارقان خود قربانیان وضعیت موجود جامعه هستند. آنها نیز قصد کشتن این کودک هشتماهه را نداشتند و خودرو را در محلهای نسبتا شلوغ رها کردند تا کودک به آغوش خانواده بازگردد باید این سؤال را پرسید که چرا پلیس نتوانسته کودک را پیدا کند و سهم هرکدام از کسانی که بهنوعی بنیتا به آنها ربط داشته، در این حادثه چقدر بوده است. در کشورهای پیشرفته از طریق رسانهها و فرهنگسازیای که انجام میگیرد، به والدین میآموزند که چطور از فرزندانشان مراقبت کنند. در کشورهایی که قانون حمایت از حقوق کودک بسیار محکم است به والدین متذکر میشوند که چطور باید از فرزندانشان مراقبت کنند و اگر کوتاهی صورت بگیرد، چه مسئولیت قانونیای خواهند داشت، حتی اگر پدر و مادر در مراقبت از کودک سهلانگاری کنند تحت تعقیب قرار میگیرند. همچنین اينكه سایر شهروندان در برابر کودک چه مسئولیتی دارند. ایکاش از تلویزیونهایی که در سطح شهر قرار دارد، برای نشاندادن عکس این کودک استفاده میشد و مشخصات ماشین پدر بنیتا به مردم اعلام میشد تا مردم نسبت به اطرافشان حساس شوند و درواقع یک بسیج عمومی اتفاق میافتاد تا این کودک سالم پیدا میشد. سخن کلی این است که باید دید مسئولیت اجتماعی هرکدام از نهادها و اشخاص در این حادثه چیست. اینکه حادثهای تلخ اتفاق بیفتد و فقط دو مجرم را در معرض دید عموم قرار دهیم تا افکار عمومی آرام شود، از ما سلب مسئولیت نخواهد کرد، چراکه مجرم نامش را همراه خود دارد. علاوه بر مهار مجرم باید مهارتهای اجتماعی برای مراقبت از کودکان نیز به مردم و نهادها آموزش داده شود.
*شاهد حلاج/ جامعهشناس و آسیبشناس اجتماعی