صنعت اسباب‌بازی در سال‌های اخیر با بازار 85 میلیارد دلاری به جمع صنایع با درآمد و گردش مالی بالا پیوسته است.
به گزارش ایران‌جیب به نقل از صمت، اهمیت صنعت اسباب‌بازی در ایران از آن جهت است که ۱۱ دی ۸۲ تا ۸۶ یعنی در ۴ سال، ایران با وارد کردن ۱۱درصد از کل واردات جهانی اسباب‌بازی، که شامل ۳۲۰ طبقه مختلف اسباب‌بازی و مجموع ۱۰۸۵۴ قلم اسباب‌بازی بوده و در رتبه سوم از از میان ۵ واردکننده اول اسباب‌بازی در جهان، پس از امریکا، انگلیس و بالاتر از چین و هند قرار داشته است. در این فهرست امارات متحده عربی در رتبه ۸ قرار داشت. تولید داخلی اسباب‌بازی به جز ارزش اقتصادی و سودآوری بالا، مزایایی مانند اشتغالزایی، برابری محصول با وضعیت فرهنگی و... را داراست در نتیجه بررسی وضعیت و جایگاه اسباب‌بازی در تولید ملی و لزوم تعریف جایگاه آنها ضرورتی است غیرقابل‌اجتناب.
نگاهی به آمار تولید اسباب‌بازی در جهان
براساس آمارهای موجود، تجارت اسباب‌بازی سومین تجارت پر سود جهان بعد از تولید مواد مخدر و تسلیحات نظامی است و کشور چین بزرگترین تولیدکننده اسباب‌بازی در جهان به شمار می‌رود. گفتنی است؛ چین به دلیل در اختیار داشتن نیروی کار ارزان و ارزی که از سوی دولت کنترل می‌شود و نرخ برابری آن با سایر ارزها پایین نگاه داشته می‌شود، بزرگترین تولیدکننده اسباب‌بازی در جهان از حیث کمیت است شرکت‌های اسباب‌بازی چینی سال گذشته میلادی در مجموع حدود ۱۳ میلیارد دلار اسباب‌بازی تولید کردند در همان سال۲۰۱۰م صادرات اسباب‌بازی از چین به ۱۰.۵ میلیارد دلار شد که بخش بزرگ آن روانه بازارهای اروپا و امریکای‌شمالی شد. درست است که چین بزرگترین صادرکننده اسباب‌بازی دنیاست، اما وقتی پای اعداد و ارقام در بین باشد ایالات‌متحده در جایگاه بزرگترین تولیدکننده اسباب‌بازی دنیا قرار می‌گیرد.
این کشور خاستگاه بزرگترین شرکت‌های تولیدکننده اسباب‌بازی دنیاست. ماتل و هاسبرو به عنوان نخستین و دومین شرکت بزرگ اسباب‌بازی دنیا با گردش مالی ۶.۵ و ۴.۲ میلیارد دلار در سال، ملیت امریکایی دارند. گفتنی است؛ برآورد آمار اروپا در سال ۲۰۱۰م نشان می‌دهد که صنعت بازی و اسباب بازی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از حدود ۵۳۰۰ شرکت تشکیل شده و حدود ۵۳۰ هزار نفر را به کار گرفته است. گردش مالی تولید شده از سوی این بخش در سال ۲۰۰۸م به طور تقریبی ۷.۹ میلیارد یورو بوده است.. با این حال، در همین دوره گردش مالی این بخش‌ها در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۱۰م، نشانه‌هایی از افزایش در افراد شاغل و تعداد شرکت‌ها را نشان داده است الگوی گردش مالی در سراسر کشورهای عضو اتحادیه اروپا متفاوت است. آلمان، ایتالیا و اسپانیا دارای بزرگترین صنایع اسباب بازی در اروپا هستند و آلمان به عنوان پرچم دار این صنعت در رده اول قرار گرفته است. همچنین پیش از این جاوید مقدمی داور نخستین جشنواره ملی اسباب بازی گردش مالی و درآمد ۸۸ میلیارد دلاری صنعت اسباب بازی در جهان را عنوان کرده بود.
به گفته وی، امریکا و انگلستان به ازای هر نفر ۴۰۰ دلار در این حوزه هزینه می‌کنند اما در کشور ما در حدود یک دلار است.به گفته وی، در خاورمیانه با تمام مشکلات موجود، سالانه ۱.۵ میلیارد دلار خرج اسباب بازی می‌شود که سهم صادراتی کشور ما بیش از ۲۵ میلیون دلار نیست. توسعه فناوری و گسترش تبلیغات به این بازار سودآور، رونقی صد چندان بخشیده است و هر روز اسباب‌بازی جدیدی به بازار عرضه می‌شود.مصرف سرانه اسباب‌بازی در ایران حدود یک‌سوم مصرف اسباب‌بازی در آسیا و یک هفتم شاخص جهانی است (شاخص جهانی مصرف اسباب‌بازی۳۴ و در ایران تنها ۵ است) و فاصله زیادی با نرخ جهانی دارد.همچنین تولید ناخالص تجارت اسباب‌بازی در هند حدود ۶۳۰میلیون دلار می‌باشد. ایتالیا در تولید اسباب‌بازی‌هایی که با باتری کار می‌کنند، رتبه اول جهانی را دارد و هند با دارابودن ۸۰۰ بازار توزیع اسباب‌بازی از پردرآمدترین خرده فروشی‌های اسباب‌بازی در جهان است.
در این میان دولت چین با کاهش قابل توجه میزان مالیات بر صادرات کالاهای بازی، گوی سبقت را از سایر عرضه‌کنندگان بازی در دنیا ربوده است.ارزش ریالی واردات قانونی اسباب‌بازی در کشور در سال ۸۷ افزون‌بر ۲۸۸۳۴میلیارد و ۵۷۴میلیون و ۷۷۲هزار ریال بوده است. درحال‌حاضر از کل مصرف اسباب‌بازی در کشور سهم تولید داخلی تنها ۲ تا ۳درصد است و حدود ۹۵درصد بازار اسباب‌بازی کشور در اختیار کشور چین است و همین موضوع تولیدکنندگان داخلی دراین عرصه را به ورطه نابودی کشانده است. هم‌اکنون تعداد واحدهای صنفی تولیدکننده اسباب‌بازی در کشور در حدود ۲۰ تا ۳۰ واحد است که در کنار اسباب‌بازی کالاهای دیگری هم تولید می‌کنند.
سرعت چشمگیر تولید ایرانی در صنعت اسباب‌بازی
آمارهای منتشرشده از سهم ۱۰درصدی تولیدات داخلی حکایت دارد اما به گفته مسئولان ناظر بر تولید اسباب‌بازی تعداد تولیدکنندگان این صنعت با سرعتی باورنکردنی در حال افزایش است به‌گونه‌ای که در یک سال تعداد تولیدکنندگان ایرانی اسباب‌بازی ۳ برابر شده است. محمدحسین فرجو، دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در این زمینه به صمت می‌گوید: واردات اسباب‌بازی در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۳ هرسال روند نزولی داشت اما این رقم در سال ۹۴ دوباره به اوج خود رسید. فرجو می‌افزاید: بالاترین رقم واردات اسباب‌بازی در سال ۹۰ رقمی نزدیک به ۴۸میلیون دلار بود. تا سال ۹۳ که این آمار به ثبات رسید واردات در هر سال به ترتیب ۵۵ و ۳۲درصد کاهش یافت و سرانجام این سیر نزولی تا سال ۹۳ به ثبات رسید اما در سال ۹۴ میزان واردات اسباب‌بازی به رقم سال ۹۰ که بالاترین میزان واردات بود بازگشت.
مدیر حوزه اسباب‌بازی میزان واردات این کالا را در ۶ماه اول امسال ۵میلیون دلار در هرماه عنوان کرده و می‌افزاید: به نظر می‌رسد ارزش واردات اسباب‌بازی تا پایان سال بیش از میانگین سال‌های قبل بوده و واردات امسال به حدود ۶۵میلیون دلار برسد.دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی با اشاره به شرایط واردات در سال‌های اخیر تصریح می‌کند: شرایطی که از سال ۹۰ آغاز شد و در آن فاصله زیادی بین نرخ دلار و ریال به وجود آمد سبب شد واردات کاهش‌یافته و بسیاری از فعالان اقتصادی به فکر تولید داخلی بیفتند. درحال‌حاضر تولیدکنندگان ایرانی توانسته‌اند با تولید محصول باکیفیت و کسب استانداردهای کشورهای مختلف جهان ازجمله ترکیه و آسیای میانه زمینه‌های صادراتی خوبی برای اسباب‌بازی ایرانی فراهم کنند. وی با اشاره به اینکه زمانی ازنظر تولید اسباب‌بازی وضعیت بسیار نامطلوبی داشتیم تاکید می‌کند: بر اساس میزان تقاضا و درخواست‌های ارائه‌شده برای صدور مجوز تولید، تعداد تولیدکنندگان اسباب‌بازی با سرعت چشمگیری رو به افزایش است.
درحال‌حاضر در یک جلسه بیش از ۱۲۰ درخواست بررسی می‌شود و این مسئله نشانه افزایش علاقه‌مندی برای تولید داخلی است. به گفته این مقام مسئول هم‌اکنون برخی تولیدکنندگان ایرانی محصولات خود را به اروپا، آسیای میانه و حتی امریکا صادر می‌کنند و تولیدات ایرانی از سوی کشورهای جهان موردتوجه قرارگرفته است. فرجو از تغییر رویکرد تولیدکنندگان اسباب‌بازی در زمینه تولید محصولات دانش‌بنیان و علمی خبر داده و می‌گوید: در سال ۸۱ که آغاز واردات اسباب‌بازی به ایران بود تنها ۱درصد کالاهای واردشده در فهرست اسباب‌بازی‌های خلاقانه، آموزشی و کمک‌آموزشی قرار داشت درحالی‌که امسال بیش از ۱۵درصد اسباب‌بازی‌های وارداتی در این فهرست قرار می‌گیرد. فرجو رشد تولید اسباب‌بازی‌های مربوط با آموزش و خلاقیت را توسط شرکت‌های دانش‌بنیان یادآور شد و گفت: درحال‌حاضر حدود ۱۰ شرکت در کشور در حال تولید این قبیل محصولات هستند و اغلب تولیدات آنها در حوزه چالش‌های فکری و معماست. علاوه بر این با احتساب برخی تولیدکنندگانی که اقدام به تولید زیر پله‌ای و ثبت‌نشده می‌کنند بیش از ۵۰۰ تولیدکننده ایرانی انواع اسباب‌بازی‌های فکری، سرگرمی و تزئینی و... را برای کودکان و نوجوانان تولید می‌کنند که بیشترین آنها نیازمند حمایت‌های جدی هستند.
وی بابیان اینکه باید از فرصت‌های موجود در جهت تولید محصولات باکیفیت ایرانی استفاده کرد گفت: برخی تولیدکنندگان داخلی محصولات بی‌کیفیتی به مردم فروخته و موجب بی‌اعتمادی مردم به کالای ایرانی شده‌اند. به همین علت در یک نمونه یکی از تولیدکنندگان اسباب‌بازی درحال‌حاضر کالای خوب خود را بدون نام و نشان به امارات صادر کرده و تاجران ایرانی همان کالا را در امارات خریداری و به نام کالای خارجی وارد کشور می‌کنند.
رضایت از صادرات اسباب‌بازی
گفته می‌شود امروز چین، به تنهایی 94.6 درصد از کل واردات اسباب‌بازی اروپا را در انحصار خود گرفته است بنابراین همین امر نشانه قدرت برتر این کشور در تولید کارخانه‌ای ارزان و سودآور در مقیاس انبوه است اما در ایران همه چیز برعکس است نه‌تنها ایران، در تولید اسباب‌بازی با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند بلکه به گفته فعالان صنعت اسباب‌بازی، حتی این صنعت در کشور ناشناخته است و بسیاری از مصرف‌کنندگان نمی‌دانند که ایران تولید داخلی نیز دارد. سعید نجفی از فعالان صنعت اسباب‌بازی در گفت‌وگو باصمت می‌گوید: ایران صادرات ناچیزی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس همچون آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و عراق داریم اما مشکل عمده بیشتر فعالان این صنعت به واردات اسباب‌بازی بازمی‌گردد.
وی با بیان اینکه تقویت تولید داخل با سخت گیری در واردات امکان‌پذیر است اضافه می‌کند: ما به نسبت از صادرات اسباب‌بازی به کشورهایی که عنوان شد راضی هستیم و علت رضایت ما نیز به ثبات نرخ ارز بازمی‌گردد. این فعال صنعت اسباب‌بازی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه در شرایطی که نرخ ارز ثابت نشده به چه شکلی از صادرات اسباب‌بازی رضایت دارید می‌گوید: نرخ ارز از ۳۷۰۰ تا ۴۰۰۰ تومان برای فعالان این صنعت، نرخ ثابت محسوب شده و براساس آن پیش‌بینی و برنامه‌ریزی‌های لازم برای حضور در بازار هدف را انجام می‌دهند. وی با اشاره به اینکه برای داشتن صادراتی پایدار و ماندگار نیازمند ثبات نرخ ارز هستیم یادآور می‌شود: یکی از دلایل مهم موفقیت کشور چین برای حضور گسترده در بازارهای بین‌المللی، داشتن ثبات اقتصادی است. نجفی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه آماری از صادرات صنعت اسباب‌بازی ندارد اما در عین حال معتقد است نسبت به سال ۹۴ دارای رشد ۵۰درصدی صادرات اسباب‌بازی بوده‌ایم.
وی می‌گوید: یکی از عمده مشکلاتی که تولید اندک صنعت اسباب‌بازی را با مشکل جدی روبه‌رو می‌کند ورود اسباب‌بازی‌های چینی یا تولید سایر کشورها از مبادی غیررسمی است. همچنان نبود سرمایه ارزان در اختیار تولیدکنندگان از دیگر مشکلات این صنعت است به طوری که فعالان اقتصادی در این صنعت معتقدند در صورتی که دولت با حمایت‌های مورد نظر بتواند تا حدودی سرمایه ارزان نرخ در اختیار آنان قرار دهد می‌شود نسبت به تولید و در شرایطی نسبت به صادرات دو برابری این صنعت امیدوار بود. نجفی در ادامه با اشاره به اینکه ۵درصد از سهم بازار داخل متعلق به تولیدکنندگان داخلی است می‌گوید: کیفیت تولید اسباب‌بازی در ایران مناسب بوده و در این زمینه دارای نشان‌های بسیار خوبی هستیم و حرفی برای گفتن داریم.
این فعال اقتصادی در بخش دیگری از سخنانش به برگزاری نمایشگاه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای شناخت بازار و تعامل با سایر کشورها دانسته و عنوان می‌کند: متاسفانه یکی از دلایل برگزار نشدن نمایشگاه‌های اسباب‌بازی، و نبود شناخت کافی از این صنعت در کشور می‌توان به نداشتن هیچ‌گونه اتحادیه‌ای برای حفظ و تامین منافع این صنعت اشاره کرد. به گفته وی، این صنعت در ایران جایگاهی ندارد و چندان شناخته شده نیست در نتیجه نمی‌توان توقع ارائه تسهیلات از دولت را داشت این در حالی این صنعت از جمله صنایعی است که در ایران دارای ظرفیت‌های بسیاری بوده و می‌تواتند ارزآوری مناسبی داشته باشد. وی درباره وضعیت تولید اسباب‌بازی در ایران نسبت به سایر کشورها گفت: کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، کشورهای حاشیه دریای خزر و هند، پاکستان و افغانستان برای تولید اسباب‌بازی در ردیف دوم قرار می‌گیرند.
بی‌میلی در سرمایه‌گذاری
واردات اسباب‌بازی خارجی، علاوه بر ارزبری زیاد و از بین بردن فرصت اشتغال داخل، که ناشی از تاثیر اقتصادی آن است، آثار و مشکلات فرهنگی زیادی نیز به دنبال دارد. ادیک مگردیچیان از فعالان صنعت اسباب‌بازی در گفت‌وگو با صمت معتقد است: از جمله مشکلات تولید اسباب‌بازی در ایران می‌توان به نبود هیچ گونه طرح و ایده نو اشاره کرد. وی بروکراسی اداری را ازجمله دیگر مشکلات تولیدکنندگان برای تولیدات اسباب‌بازی دانسته و ادامه می‌دهد: برای تولید محصول از زمان آغاز تا پایان تولیدات، زمانی در حدود ۳ تا ۶ ماه زمان لازم است تا طراحی و تولید شود. همچنین برای تهیه مواد اولیه، هیچ‌گونه سندیگا یا اتحادیه مستقلی نداریم که حامی تولیدکنندگان باشد تا بتوانیم جنسی را با نرخ مناسب در بازار عرضه کنیم. این فعال صنعت اسباب‌بازی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه کپی‌برداری در این صنعت به وفور دیده می‌شود یادآور می‌شود: هیچ راهبرد مناسبی برای نظارت در این امر نیست ولو اینکه از نمونه خارجی باشد. به گفته وی، در حدود ۱۵سال است که درهای کشور برای ورود انواع اسباب‌بازی چین باز شده و متاسفانه به علت جذاب‌تر بودن دربازار و نرخ بسیار مناسب نسبت به تولید داخل و همچنین واردات آزادانه، مخاطبان ویژه خود را دارد.
در نتیجه تولیدکننده ایرانی رغبت چندانی برای تولیدات خود ندارد. ادیک مگردیچیان با اشاره به اینکه پخش اسباب‌بازی به روش سنتی است ادامه می‌دهد: در پخش اسباب‌بازی که به شکل سنتی انجام می‌شود دچار مشکلاتی این در حالی است که تولیدکنندکننده هیچ گونه دخالتی در این امر ندارد و قسمت پخش چیزی در حدود ۱۵ تا ۲۵درصد هزینه پخش کسر می‌کند و این به ضرر تولیدکننده است. این فعال اقتصادی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه تولیدکننده برای تهیه مواد اولیه هیچ‌گونه حمایتی نمی‌شود می‌گوید: متاسفانه انقدر دست ما باز نیست که بخواهیم صادرات مناسبی داشته باشیم و دلال‌های این اجازه را نمی‌دهند. اما هستند تعداد معدودی از صادرکنندگان که جنس ایرانی به کشورهای عربی صادر می‌کنند اما در هر حال این کشور چین است، که بازارهای هدف راتصاحب کرده است.
به گفته مگردیچیان واردات بیرویه اسباب‌بازی، جلوگیری نکردن از فعالیت تولیدکنندگانی که بدون استاندارد یا هولوگرام اسباب‌بازی‌های ایرانی عرضه می‌کنند، اجازه نداشتن فروش در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ و دلال نداشتن برای فروش در شبکه‌های بزرگ برای تولیدکنندگان مجاز، نداشتن حمایت برای مواد اولیه از پتروشیمی، و استفاده کردن مواد بازیافت برای اسباب‌بازی که برای فرزندان این مرز و بوم باعث بیماری می‌شود ازجمله مشکلاتی است که صنعت اسباب‌بازی از آن رنج میبرد.
وی در پاسخ به این سوال که دولت باید به چه شکلی حمایت کند می‌گوید: دولت در ابتدا باید، جلوی واردات بیش از حد و حدود اسباب‌بازی‌های چینی به کشور را گرفته سپس با حمایت‌های لازم نقش موثری در ارتقای وضعیت این صنعت بکند. این تولیدکننده ایرانی که در جاجرود انواع اسباب‌بازی‌های پلاستیکی را تولید می‌کند اظهار کرد: ساخت اسباب‌بازی در ایران بدون طراحی و زیرساخت‌های دانشگاهی است در قوانین و مقررات پیش‌بینی‌هایی برای حمایت از تولیدکنندگان وجود دارد اما همکاری بین بخشی و حمایت‌های مادی و ارائه خط‌مشی برای تولیدکنندگان اسباب‌بازی وجود ندارد. وی تاکید کرد: درحال‌حاضر مشکل نقدینگی تولیدکنندگان اسباب‌بازی را آزار می‌دهد. متاسفانه وقتی برای تسهیلات اقدام می‌کنیم عنوان می‌شود که به دلیل فعالیت صنفی، وزارت صنعت، معدن و تجارت از تولید ما حمایت نمی‌کند. از سوی صنف هم هیچ حمایتی متوجه تولیدکنندگان ایرانی نیست و همین مسئله سبب بروز مشکلات و ایجاد گرفتاری‌های فراوان برای تولید اسباب‌بازی در ایران می‌شود.
کلام آخر:
صنعت اسباب‌بازی هم همچون سایر صنایع در ایران با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند این در حالی است که به گفته کارشناسان صنعت اسباب‌بازی، ایران دارای ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه و ارتقای این صنعت است و امید در صنعت اسباب‌بازی ایران قطع نشده و بسیاری از کشورهای عربی از این صنعت ایرانی بهره‌مند می‌شوند. همانطور که فعالان اقتصادی این صنعت تاکید کردند باید در درجه اول اتحادیه‌ای برای آنها تشکیل شود و همچنین واردات بیرویه اسباب‌بازی‌های چینی محدود شود. تا تولیدکننده‌های ایرانی توان تولید خود را افزایش دهند.
هزینه بالای تولید در ایران، پرداخت نشدن تسهیلات مالی مصوب شورای نظارت بر اسباب‌بازی از طرف بانک‌ها، نبود حمایت و نظارت موثر و مستمر مسئولان مربوط در مقابله با قاچاق، فشار تبلیغاتی و رسانه‌ای غرب و نبودحمایت از طرح‌های ایرانی، نبود توانایی در تولید محصول جذاب و با کیفیت، نبود مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی و نداشتن توجیه اقتصادی طرح‌های فرهنگی از مهم‌ترین مشکلاتی است که می‌توان در صنعت اسباب‌بازی به آن اشاره کرد. همچنین هر سال به دلیل افزایش تقاضای اسباب‌بازی در کشور، واردات این کالا روندی صعودی داشته ولی تغییرات تعرفه گمرک در هر سال، که بر واردات بازرگانان تاثیر می‌گذارد، در میزان واردات اسباب‌بازی تاثیر کمی داشته است و نشان می‌دهد که این موضوع تنها عامل موثر در این مدل نیست.