شاید برایتان عجیب باشد که بدانید، درست بر خلاف ایران، کشورهای پیشرفته در نظام بانکداری، در حال جمع‌آوری خودپردازها (ATM) هستند. مدت زیادی از تغییر در سیستم بانکی به واسطه ورود خودپردازها به ایران نمی‌گذرد که در این مدت فناوری‌های تازه مورد استفاده ایرانیان قرار گرفته است، اما به نظر نمی‌رسد هنوز بانکداری ما به مرحله‌ای رسیده باشد که توانایی رقابت با نظام بانکداری کشورهای پیشرفته را داشته باشد. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، شهروندان بیشتری از گوشی‌های تلفن همراه خود برای انجام عملیات بانکی استفاده می‌کنند، اما روند رو به رشد نصب خود پردازها در خیابان‌های سطح شهر نشان می‌دهد یا موبایل بانکینگ در ایران جا نیفتاده و یا مسئولان اصلا متوجه این مساله نیستند که هنوز راه درازی پیش روی بانکداری الکترونیک و مدرن وجود دارد.
خودپرداز یا ATM مخفف عبارت Automated Teller Machine است که در ترجمه تحت‌الفظی با عنوان ماشین سخنگوی خودکار از آن یاد می‌شود، اما در زبان فارسی به آن خودپرداز بانک در سیستم بانکداری می‌گوییم و سال‌هاست از آن استفاده می‌کنیم. باتوجه به جایگاه ویژه و سطح اهمیت این دستگاه‌ها در سیستم بانکداری سراسر جهان توجه به چگونگی ظهور آنها و آینده‌ای که در پیش دارند، اهمیت A ها را دوچندان کرده است. امکان ارائه خدمات جزئی بانک از طریق خودپرداز به صورت مستقل اما همزمان، ابتدا در کشورهای ژاپن، سوئد ، آمریکا و انگلیس و بعد در کشورهای دیگر گسترش یافت. در سال ۱۹۶۱ در نیویورک یک نمونه آزمایشی از بانکوگراف یا همان خودپرداز راه‌اندازی شد، اما پس از شش ماه به دلیل عدم استقبال مردمی جمع‌آوری شد.
سرانجام پس از شش سال کشمکش در کشورهای مختلف، در سال ۱۹۶۷ این دستگاه‌ها به طور رسمی کار خود را آغاز کردند. بانک تهران نیز در سال ۱۳۵۰(۱۹۷۱میلادی) پس از چهار سال، اقدام به واردات و به کارگیری این دستگاه‌های خودپرداز کرد. نصب دستگاه‌ها در تهران ابتدا با شش دستگاه شروع شده و سپس تعداد آن به ۱۲ دستگاه در کشور افزایش یافت. شش دستگاه اول در تهران نصب شد و شش دستگاه دیگر در شعب شهرستان‌های چالوس،اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز و رشت نصب شد. وقتی در آن سال‌ها اولین خودپردازها نصب شد و شهروندان توانستند پول برداشت کنند، همه از دیدن چنین چیزی تعجب کردند، اما نباید ماهیت سیری ناپذیر فناوری را فراموش کرد. ماهیت فناوری ایجاب می‌کند که پیشرفت و تغییر تمامی ندارد. به عنوان مثال ابتدا گرامافون اختراع شد و بعدها وسایل دیگر مانند تلفن‌های هوشمند امروزی پدید آمد. سیستم بانکداری هم از این قاعده مستثنی نیست و هر روز پیشرفت می‌کند. بدون شک خودپردازها در این اشکال امروز باقی نمی‌مانند و پیشرفته‌تر می‌شوند. با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی، شاید ATMها نیز روزی جمع‌آوری شوند و شاهد حضور دستگاهی نو باشیم. با ورود خودپردازها به نظام بانکی کشورمان، شاهد پیشرفت دیگر وسایل و خدمات بانکی بودیم. به عنوان مثال، با پیشرفت اینترنت و ظهور تلفن‌های هوشمند امروزی، اینترنت بانک، تلفن بانک و خدمات بانکی بدون استفاده پدید آمدند که کارایی عابربانک‌ها را تا حدود زیادی کاهش داده‌اند. با نگاهی به پیشرفتهای اخیر فناوری روز دنیا، می‌توان گفت عمر عابربانک‌هایی که زمانی هر عملیات بانکی را انجام می‌دادند، رو به پایان است!
پیشتازی نظام بانکی پوسیده در ایران!
توسعه بانکداری الکترونیک یکی از اهداف چند ساله کشورمان بوده اما با تمام پیشرفت هایی که در این زمینه داشته‌ایم، همچنان از بسیاری از کشورهای دنیا عقب هستیم. استفاده از فناوری‌های روز دنیا در زمینه ارتباطات بانکی و توسعه بانکداری الکترونیک، نیازمند پیوستن به سامانه بانکداری جهانی است. فناوری ارتباطات و اطلاعات امروز در خدمت سیستم‌های مختلف قرار گرفته که یکی از این سیستم‌ها نظام بانکداری است. بانکداری الکترونیک به واسطه افزایش تعاملات تجاری و بازرگانی کشورها و رشد روزافزون اینترنت از پراهمیت‌ترین مسائل حال حاضر جهان است. بانکداری الکترونیک یکی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر در بانکداری امروز محسوب می‌شود. بانکداری الکترونیک یا مدرن در راستای جمع‌آوری پول‌های نقد و بوروکراسی نظام بانکی حرکت می‌کند و راهکارهای سریع‌تری در برقراری ارتباطات اقتصادی افراد فراهم آورده است. بانکداری آینده در جهان، موبایل‌بانکینگ است و باید بتوانیم خود را به این فناوری برسانیم. اگرچه بانکداری الکترونیک سال‌های زیادی است در کشورهای پیشرفته رایج شده است اما هنوز در ایران پدیده‌ای نوظهور قلمداد می‌شود و هنوز نظام بانکی کشورمان با همان قواعد پوسیده گذشته اداره می‌شود. در سال‌های گذشته سیستم‌های بانکداری بانک‌های معتبر به سیستم موبایل‌بانکینگ مجهز شده‌اند اما بانک‌های ایران هنوز اندر خم یک کوچه‌اند. در ماه‌های اخیر مساله پیوستن ایران به نظام بانکداری جهانی(سوئیفت) مطرح شده اما مشکلات داخلی و کشمکش‌های مختلف مانع این اقدام اساسی در نظام بانکداری شده است.
وقتی مساله موبایل‌بانکینگ و بانکداری الکترونیک مطرح می‌شود باید زیرساخت‌های لازم برای قبول این فناوری نو فراهم شود. بدون تکنیک‌های جدید بانکداری نمی‌توان به راحتی به بانک‌های جهانی متصل شد و این عقب‌ماندگی و بانکداری عقب‌‍مانده زمینه مبادلات تجاری و بازرگانی بین‌المللی را نیز با مشکل رو به رو می‌کند. در سال‌هایی که ایران با تحریم‌های سنگین مواجه بود، استفاده از واحد پول دلار کاهش یافت و بسیاری از مبادلات تجاری و بین‌المللی ایران مختل شد. این مسائل موجب شد تا یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بررسی در برجام بازشدن سوئیفت در زمینه دلار باشد. می‌توان گفت تا زمانی که مشکلات مالی و اعتباری برطرف نشود، ارتباط بانکی ایران با دنیای پیشرفته نیز به صورت موثر و کارآمد برقرار نمی‌شود.
عمر خودپردازها رو به اتمام است!
بانک‌های ایرانی نسبت به بانک‌های خارجی خدمات بسیاری به مشتریان خود ارائه می‌دهند. این نشان از نظام بانکداری قدیمی ایران دارد که همچنان با کاغذبازی اداره می‌شوند. متاسفانه در زمینه بانکداری الکترونیک از بسیاری از کشورها عقب هستیم و یکی از اصلی‌ترین دلایل نبود ارتباط با سیستم‌های بانکداری جهانی همین مساله است. در حالی که بانکداری جهانی به سمت پیشرفته‌شدن حرکت می‌کند، بانک‌های ایرانی همچنان در حال وصول چک‌ها، واریز پول‌های نقدی،دریافت پول و انباشت این حجم از نقدینگی هستند. به عنوان مثال، در حالی که در بسیاری از کشورها خودپردازها جمع‌آوری می‌شوند، ایران هنوز در حال نصب هزاران عابر بانک در نقاط مختلف کشور است. سیستم‌های جدید بانکداری جهانی از جمله موبایل‌بانکینگ روز به روز پیشرفت می‌کند و امکان جمع‌آوری ATMها بسیار زیاد است.
بسیاری از کارشناسان اعلام می‌کنند که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در کشورهای توسعه‌یافته، تا سال ۲۰۲۰ همه دستگاه‌های خودپرداز جمع‌آوری می‌شوند. این در حالی است که در کشورمان این دستگاه‌ها در حال گسترش هستند و ده‌ها سال دیگر جمع‌آوری نمی‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۱۸ تعداد خودپردازها در ایران ۱/۱ میلیون، معادل ۴۴ درصد افزایش می‌یابد و از سویی دیگر پیش‌بینی می‌شود تعداد تراکنش‌های دریافت وجه نیز رشدی ۶۵ درصدی خواهد داشت. همچنین طبق اعلام یکی از منابع معتبر درباره دستگاه‌های خودپرداز(ATM Market Place) طی سال ۲۰۱۱ رشد تعداد خودپردازها در خاورمیانه ۱۲/۸ درصد بوده که بیشترین میزان رشد در این میان، متعلق به ایران است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد نسل‌های آینده دیگر به بانک نمی‌روند و کارهایشان را از طریق موبایل انجام می‌دهند.
علاوه بر اینکه عمر خودپردازهای کنونی رو به اتمام است، شاید عابربانک‌های پیشرفتهای به وجود آیند که به تدریج جای شعب بانکی را بگیرند و بتوانند تمامی نیازهای مشتریان بانکی را برطرف کنند. در حقیقت نسل خدماتی مثل خودپردازها که شبکه آنها مبتنی بر خطوط مخابراتی است، پلی میان خدمات سنتی مثل شعبه‌های بانکی و خدمات اینترنتی است. البته با فراگیرتر شدن گوشی‌های هوشمند و امکان اتصال لحظه‌ای آنها به اینترنت، باید دید در آینده‌ای نزدیک خدماتی مثل خودپردازها در چه جایگاهی از نظر میزان استفاده به لحاظ کیفی و کمی قرار می‌گیرد. به طور کلی می‌توان گفت دستگاه‌های خودپرداز فعلی در شرایطی مانند لبه پرتگاه فناوری قرار دارند. این دستگاه‌ها یا باید جهشی داشته باشند و خود را به فناوری‌های جدید و نو برسانند یا در همین شرایط کنونی خود باقی بمانند و عمر خود را سپری کنند.
آرمان- حجت صالحی