ماجراي داغ خطوط تلفن سفيد از آپديت جديد پلتفرم ايلان ماسك آغاز شد؛ زماني كه ويژگي جديدي راه‌اندازي شد كه نشان مي‌داد كاربران در چه منطقه‌اي و به چه شكلي از اينترنت دسترسي دارند.
به دنبال اين آپديت جديد و آشكار شدن لوكيشن كاربران توييتر، تبعات عجيبي در ايران و جهان شكل گرفت. در ايران اين آپديت منجر به نمايان شدن كاربراني شد كه از اينترنت بدون فيلتر استفاده مي‌كردند. در ابعاد جهاني نيز اين رخداد جديد باعث رسوايي بسياري از كاربران شد، چراكه مكان و ماهيت فعاليت‌هاي آنان با آنچه ادعا مي‌كردند، همخوان نبود! اما موضوع اعطاي اينترنت خاص براي برخي طيف‌ها در ايران از زمان دولت روحاني با هدف گسترش دامنه استفاده از اينترنت پرسرعت آغاز شد. در اين دوران ظرفيت‌هايي دراختيار مديران، نمايندگان مجلس، اهالي رسانه، فعالان سياسي، كنشگران اجتماعي، فعالان فضاي مجازي و... قرار گرفت تا از اينترنت با پهناي باند بالا استفاده كنند.
در دولت سيد ابراهيم رييسي اما روند اعطاي اينترنت بدون فيلتر سرعت بيشتري گرفت و سيم‌كارت‌هاي سفيد رسما در اين سال‌ها معنا پيدا كرد. اين شفاف‌سازي درخصوص سيم‌كارت‌هاي سفيد اما يك‌بار ديگر باعث داغ شدن خسارات فيلترينگ در ايران شد. موضوع زماني جالب‌تر شد كه برخي اسامي خاص ازجمله اعضاي جبهه پايداري و مخالفان رفع فيلترينگ و موافقان طرح صيانت در ليست افرادي كه از سيم‌كارت‌هاي سفيد بدون فيلتر استفاده مي‌كردند، نمايان شد. بسیاری وقتي متوجه شدند چهره‌هايي كه هر روز غزل‌هاي فراوان در فوايد فيلترينگ مي‌سرودند، ازجمله دارندگان سيم‌كارت‌هاي سفيد و بدون فيلتر هستند، احساس تبعيض فراواني كردند و به انتقاد از اين ساز و كار پرداختند.
از روز يكشنبه ۲ آذر ماه كه اين بحث مطرح شد تا لحظه تنظيم اين گزارش، بيش از ۱۲۲ هزار توييت و ريتوييت با ۲۸ ميليون بازديد در اين رابطه منتشر شده است. «اعتماد» اما سراغ فعالان سياسي و استادان علوم ارتباطات رفته تا درباره اين مقوله با آنان گفت‌وگو كند. محمدعلي ابطحي (فعال سياسي)، حسين نوراني‌نژاد (فعال حزبي و سياسي) و صديقه ببران (استاد ارتباطات) در گفت‌وگو با «اعتماد» ابعاد مختلف اين موضوع را مرور كردند. همگي اما خواستار پايان دادن به فيلترينگ به عنوان مهم‌ترين تبعيض ارتباطي در كشور شدند. محمدعلي ابطحي معتقد است كه بهتر است دولت همه خطوط سفيد را حذف كند تا مسوولان مصايب و مشكلات عامه مردم را درك كنند. به اعتقاد اين فعال سياسي اصلاح‌طلب در اين صورت ديگر هيچ مسوولي مخالف رفع فيلترينگ و موافق طرح‌هايي مانند طرح صيانت نخواهد بود.
محمدعلي ابطحي: اگر خط سفيد مسوولان و نمايندگان قطع شود ديگر مخالف رفع فيلتري باقي نمي‌ماند
محمدعلي ابطحي، سياستمدار اصلاح‌طلب و مسوول دفتر رييس دولت اصلاحات در گفت‌وگو با «اعتماد» در واكنش به حاشيه‌هاي خطوط سفيد پيشنهاد جالبي را مطرح كرده و مي‌گويد: «اميدوارم فضاي شفافي كه در مورد خط تلفن سفيد ايجاد شده به نفع كشور باشد و باعث رفع فيلترينگ براي همه ايرانيان شود. تلاش همه كنشگران اجتماعي و سياسي و عموم مردم بايد در راستاي رفع فيلترينگ براي همه طيف‌ها و گروه‌ها و اقشار باشد. دوستاني كه هم سن و سال من هستند مي‌دانند كه در جنگ 8 ساله كه عراق چهل تا چهل تا جنگنده روي دزفول و خرمشهر و اهواز براي بمباران مي‌فرستاد، يك فضا وجود داشت و بعد از اينكه مسير اين جنگنده‌ها به تهران هم كشيده شد و بالاسر مسوولان اصلي قرار گرفتند، فضاي متفاوتي شكل گرفت! وقتي عراقي‌ها چند بمب و موشك در تهران منفجر كردند، ناگهان همه مسوولان به فكر افتادند كه راه‌حل‌هاي صلح را پيدا كنند. در نهايت اين تلاش‌ها به توافق با عراق و قطعنامه 598 ختم شد.»
ابطحي ادامه مي‌دهد: «اميدوارم اين خطوط تلفن سفيد كه اغلب در اختيار افراد مختلف به‌خصوص مسوولان است، تعطيل شود. در اين صورت شك نكنيد مانند همان هواپيماهاي عراقي است كه روي تهران بمب ريختند، توجه مسوولان به حل و فصل مشكل معطوف مي‌شود. بدون ترديد پس از قطع شدن خطوط سفيد، همه مسوولان راه مي‌افتند تا فيلترينگ رفع شود. يك بار به آقاي دكتر عارف هم گفتم كه شما (دولت) همه خط‌هاي سفيد را به خصوص در مورد مسوولان لغو كنيد، بعد ببينيد آيا اين مسوولان و نمايندگان همچنان بر ادامه فيلترينگ پافشاري مي‌كنند يا نه؟»
او با اشاره به استفاده برخي اقشار ازجمله اهالي رسانه و دانشگاهيان از اين نوع خطوط يادآور مي‌شود: «نكته‌اي را هم مطرح كنم كه بيان آن به جسارت نياز دارد و آن، اينكه خدماتي كه در اختيار رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران، خبرنگاران، فعالان مجازي و مدني گذاشته‌اند، جاي تقدير دارد. چرا كه وقتي به هر دليلي امكان رفع فيلتر عمومي وجود ندارد، واسطه‌هايي بين مردم و جامعه كه روزنامه‌نگاران و فعالان مجازي هستند بايد وجود داشته باشند كه بتوانند پل ارتباطي مردم با حاكميت را حفظ كنند. ولي در مورد مسوولان كه تقريبا همگي از اين سرويس بهره مي‌برند، موضوع متفاوت است. معتقدم حذف خط سفيد مسوولان باعث مي‌شود تا آنها شرايط مردم را درك کرده و سختي‌هاي آنان را حس كنند.» ابطحي در پايان تاكيد مي‌كند: «همواره به دكتر پزشكيان و ساير مسوولان اجرايي و ساير مديران توصيه كرده‌ام، نوشته‌ام و تكرار كرده‌ام كه فيلترينگ جز آسيب، جز مشكل‌آفريني و خسارت براي جامعه، هيچ رهاورد ديگري ندارد. بنابراين هرچه سريع‌تر بايد راهي براي پايان دادن به فيلترينگ تدارك ديده شود.»
حسين نوراني‌نژاد: فيلترينگ نه تنها امنيت نياورده بلكه شكاف‌هاي عميقي نيز ايجاد كرده است
قائم‌مقام حزب اتحاد ملت اما از زاويه متفاوتي به بحث ورود كرده و مي‌گويد: «در مواجهه با رخداد پر سر و صداي خط سفيد ما با 4 جريان مواجهيم؛ يكي بخش‌هايي از حاكميت كه با فيلترينگ باعث گسترش بي‌اعتمادي در جامعه مي‌شود، حق دسترسي آزاد به اطلاعات را محدود كرده و نهايتا با دسته‌بندي شهروندان به درجه يك و درجه دو و خودي و ناخودي، هم بي‌عدالتي را تشديد مي‌كنند و هم موجب شكاف در جامعه مي‌شوند. ضمن اينكه شهروندان را نيز روبه‌روي هم قرار مي‌دهند.
ريشه در برابر هم قرار گرفتن شهروندان، سياست فيلترينگ است. سياستي كه نه تنها امنيت نياورده بلكه شكاف‌هاي عميقي نيز ايجاد كرده، ناامني آورده و باعث گرم كردن بازار فيلترشكن‌ها شده است كه ريشه بسياري از ناامني‌ها در كشورند. در واقع فيلترينگ هيچ دستاوردي جز ضرر براي جامعه ايراني نداشته است. اساسا به دليل همين خسارات بود كه جامعه نسبت به وعده رفع فيلتري آقاي پزشكيان در ايام انتخابات رياست‌جمهوري استقبال نشان داد.»
نوراني‌نژاد ادامه مي‌دهد: «اين مساله، موضوع مهمي است و يك مساله سانتي‌مانتال آن گونه كه برخي برنامه‌هاي سطحي صدا و سيما كه در آنها مطالبه مردم براي داشتن تلگرام و ساير پلتفرم‌ها مسخره مي‌شود، نيست. استفاده از اينترنت پرسرعت و شبكه‌هاي اجتماعي يكي از ضرورت‌هاي جامعه است، معيشت بخش قابل توجهي از شهروندان به اين مساله گره خورده است. اساسا يكي از الزامات زندگي در عصر جديد بهره‌مندي از اين شبكه‌هاست. اين حق بديهي از بخش اعظمي از جامعه دريغ شده است. از هر زاويه‌اي كه به موضوع نگاه شود، ريشه مشكلات به تصميم غلط فيلترينگ بازمي‌گردد. بخش دوم افراد و گروه‌هايي هستند كه از خط سفيد بهره‌مند بودند اما از فيلترينگ هم دفاع مي‌كردند! يعني چيزي را براي ديگران مي‌پسنديدند كه براي خود نمي‌پسنديدند!»
او با اشاره به اينكه دسته سوم افرادي هستند كه مخالف فيلترينگ هستند و اين ايده را به آشكارا عنوان مي‌كنند، مي‌گويد: «اين افراد به هر دليلي از اين در نيمه باز رد شده‌اند، اما پس از رد شدن از فيلترينگ ساكت ننشسته و فرياد رفع فيلترينگ سر داده‌اند. من اخلاقا اين دسته را محكوم نمي‌كنم. آنها از باگ‌هاي دروني سيستم استفاده و تلاش كرده‌اند براي نشر و گسترش اطلاعات و حتي براي اعتراض به سياست فيلترينگ اقدام كنند. البته به شرطي كه موضوع براي اين طيف، عادي نشود و حساسيت‌شان نسبت به اين تبعيض را از دست ندهند. در واقع اين افراد نبايد اين خط سفيد را به‌مثابه حق سكوت در نظر بگيرند تا از انتقاد نسبت به رنج فيلترينگ دست بردارند. آنها آزاري كه به شهروندان ديگر براي استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي مي‌رسد را فراموش نكرده و درخصوص آن موضع‌گيري كرده‌اند.»
نوراني نژاد يادآور مي‌شود: «دسته چهارم، افراد عادي جامعه هستند كه به هر حال قابل درك است وقتي اين اخبار را مي‌شنوند، نسبت به تبعيض اعمال شده عصباني شوند. مردم خشك و تر را با هم مي‌سوزانند. اين رفتار ناشي از فشارهاي متعدد و تبعيض‌هاي متعددي است كه مردم حس مي‌كنند. نهايتا وقتي خبر مي‌رسد برخي افراد موافق فيلترينگ خودشان از خط سفيد برخوردارند، طبيعي است كه مردم واكنش نشان بدهند.
صديقه ببران: مردم وقتي مي‌بينند كه طراحان طرح صيانت به خط سفيد دسترسي دارند احساس تبعيض مي‌كنند
صديقه ببران استاد ارتباطات در گفت‌وگو با «اعتماد» خواستار تحقق وعده رييس‌جمهور براي رفع فيلترينگ شده و يادآور مي‌شود: «يكي از مميزه‌هاي كليدي آقاي پزشكيان در ايام انتخابات كه باعث شد مشاركت در انتخابات افزايش يابد، ايده‌هايي بود كه ايشان در خصوص آزادي بيان مطرح كردند. آقاي پزشكيان آزادي بيان را نه براي يك طيف و گروه و دسته خاص، بلكه براي همه ايرانيان مي‌خواستند. ضمن اينكه در كنار آزادي همواره موضوع تبعيض هم توسط پزشكيان و نزديكانش مطرح مي‌شد. رييس‌جمهور به خوبي مي‌دانست كه بشريت در عصر اطلاعات وارد دوره‌اي شده كه بخش قابل توجهي از آزادي بيان در بهره‌گيري از اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي و رسانه‌هاي فردي متبلور شده است. هر فردي مي‌تواند براي خود رسانه فردي داشته و فرديت خود را شكل بدهد نه فقط در حوزه فردي و اجتماعي بلكه در بخش‌هاي اقتصادي و كسب و كار هم اينترنت و فضاي مجازي داراي اهميت بسياري است.»
ببران يادآور مي‌شود: «با توجه به رويكرد دولت پزشكيان به آزادي بيان و مخالفت صريح ايشان با فيلترينگ، مردم توقع دارند كه دولت زمينه تحقق اين وعده‌ها را فراهم سازد. البته مردم به خوبي مي‌دانند در برخي موارد بحراني مانند جنگ 12 روزه ممكن است برخي محدوديت‌هاي كوتاه‌مدت اعمال شود تا پس از فروكش كردن بحران دوباره اين مسير ارتباطي باز شود. به هيچ عنوان از دولت آقاي پزشكيان انتظار نمي‌رود كه در خصوص فيلترينگ رويكرد تبعيض‌آميز داشته باشد. مردم وقتي مي‌بينند درجه‌بندي شده‌اند و برخي موافقان و طرفداران اينترنت و طراحان طرح صيانت به خط سوم دسترسي داشته باشند اما دانشجويان و مردم عادي براي بهره‌مندي از اينترنت با پهناي باند مطلوب با هزاران مشكل مواجه شوند با احساس تبعيض عميقي روبه‌رو مي‌شوند.»
او مي‌گويد: «البته دولت در بدو تشكيل كابينه تلاش براي رفع فيلترينگ را در دستور كار قرار داد. ماحصل اين تلاش‌ها تا به امروز منتج به رفع فيلتر از شبكه واتس‌آپ شده است. اما در خصوص ساير اپليكيشن‌ها، به دليل وجود برخي شوراهاي بالادستي و نهادهاي موازي، هنوز زمينه براي رفع فلترينگ كامل فراهم نشده است. با تكنولوژي‌هاي جديد و آپديت‌هاي جديد شبكه ايكس (تویيتر سابق) مردم به عينه مي‌بينند نمايندگاني راديكالي كه تلاش كردند تا طرح صيانت را تصويب كنند و مدام بر طبل استكبارستيزي و ساده‌زيستي مي‌دمند از اينترنت بدون فيلتر استفاده مي‌كنند اما در برابر تلاش‌هاي دولت و جامعه مدني براي رفع فيلترينگ مقاومت مي‌كنند.»
ببران در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه از نظر شما دولت براي مديريت اين مطالبات چه راهبردي را بايد مدنظر قرار بدهد، مي‌گويد: «به عنوان فردي كه كار رسانه‌اي كرده، بيش از 3 دهه در دولت و ساير نهادهاي اجرايي كار كرده مي‌گويم اين نوع رفتارها به انسجام اجتماعي، وفاق ملي و اتحاد همگاني ختم نمي‌شوند بلكه حس تبعيض را در جامعه گسترش مي‌دهد و رضايتمندي عمومي را كاهش مي‌دهد. البته بايد از دولت پزشكيان براي رفع فيلتر واتس‌آپ تشكر كرد در عين حال از ايشان خواست تا به مقامات مسوول يادآور شود كه فيلترينگ يك پروژه شكست خورده تام و تمام است. با توجه به حجم انبوه خريد و فروش فيلترشكن‌ها، اولا پروژه فيلترينگ شكست خورده و بعد هم انسجام اجتماعي را خدشه‌دار ساخته است. بنابراين همه كنشگران مدني، فعالان سياسي، دانشگاهيان و... بايد تلاش كنند گفتمان لازم براي رفع فيلترينگ را در جامعه ترويج كنند تا نهايتا اين گام مهم براي تحقق حقوق شهروندي برداشته شود.»/ اعتماد