منطق اقتصادی در کشورهای مختلف باعث شده انتخاب نوع حامل انرژی غالب در هر منطقه، بر اساس هزینه انتقال و مصرف انتخاب شود.
اورعی توضیح می‌دهد:«عقل و منطق اقتصادی می‌گوید که خصوصاً در نقاط دوردست، به دلیل بالا بودن هزینه‌های انتقال، بهتر است فقط یک حامل انرژی ببریم.
ما متأسفانه این حساب‌های اقتصادی را نکردیم و در سراسر کشور برق و گازرسانی انجام داده‌ایم. هرچند این اقدامات در گذشته با نیت خدمت‌رسانی انجام شده، اما از نگاه اقتصادی امروز، تصمیمی پرهزینه بوده است. مردم و مسئولان سال‌ها از رساندن برق و گاز به روستاهای کوچک خوشحال می‌شدند، در حالی که اکنون مشخص شده این سیاست بهینه نبوده است.»
راه‌حل در اصلاح تدریجی است
به اعتقاد این کارشناس، برخلاف برخی تصورها، نمی‌توان زیرساخت‌های موجود را جمع‌آوری کرد. او تأکید می‌کند:«نمی‌توانیم این زیرساخت را از زیر زمین درآوریم و دور بیندازیم؛ باید از آن درست‌تر استفاده کنیم.»
وی با بیان اینکه می‌توان راه‌حل‌های علمی داشت، ادامه می‌دهد:«عمده گاز ما در جنوب کشور قرار دارد اما عمده مصرف در نیمه شمالی است. انتقال گاز از جنوب به شمال در این لوله‌ها مقدار زیادی افت فشار ایجاد می‌کند و ما باید در ایستگاه‌های تقویت فشار، برق زیادی مصرف کنیم تا گاز برسد. کار علمی این است که در ابتدا برای استفاده از تجهیزات برقی به جای گاز، مناطق دوردست را هدف قرار دهیم. می‌شود به جای گاز، شبکه برقشان را تقویت کنیم و فقط یک حامل انرژی آنجا ببریم؛ یعنی برق.»
از شعله‌های گاز تا ابزارهای برقی
تحلیل اورعی درباره تغییر الگوی رفتاری و فرهنگی مردم نشان می‌دهد مشکل تنها فنی یا اقتصادی نیست؛ بلکه ریشه در عادت‌های چند دهه‌ای مردم دارد.
او می‌گوید:«ما دستگاهی که با آن غذا می‌پزیم اسمش را گذاشته‌ایم گاز. از نظر روانشناسی فرضمان این است که فقط با گاز می‌شود غذا پخت اما مردم ما باید کم‌کم یاد بگیرند با برق هم می‌شود غذا پخت یا سماور را جوش آورد و چای دم کرد. این آموزش باید حتی از کتاب‌های دبستانی شروع شود.»
از طرف دیگر بسیاری از مناطق دورافتاده حتی ابزار لازم برای استفاده از انرژی برقی را ندارند. او می‌گوید:«بروید نقاط دورافتاده کنار مرز را ببینید؛ نفوذ برق برای روشنایی است، نه بیشتر. مردم دستگاه برقی ندارند، حتی اگر آنها یک‌شبه عادت کنند، دستگاهش را ندارند و باید تجهیز شوند.» پس از بررسی ابعاد گازرسانی فراگیر و پیامدهای آن، پرسش مهم دیگری مطرح می‌شود که آیا در صورت حرکت تدریجی به سمت گرمایش برقی، ساختار فعلی برق کشور توان مدیریت این تغییر را دارد یا خیر. برای پاسخ به این سؤال، هاشم اورعی تصویری فنی از وضعیت شبکه برق و مسیر اصلاحات پیش رو ارائه می‌کند.
اورعی تأکید می‌کند، هر گونه حرکت به سوی گرمایش برقی نیازمند شبکه‌ای توانمند است. او توضیح می‌دهد، چنین شبکه‌ای زمانی قابل اتکا خواهد بود که در تولید، انتقال و توزیع سرمایه‌گذاری منظم و بلندمدت انجام شود. این کارشناس انرژی می‌گوید: «متأسفانه ما در برق نیز سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم. شبکه برق ما، هم در تولید و انتقال و هم در توزیع سال‌هاست که سرمایه‌گذاری لازم و کافی را به خود ندیده است.»
او در ادامه می‌گوید:«نتیجه این کم‌توجهی به وضوح قابل مشاهده است که ما نه‌تنها ظرفیت خالی نداریم، بلکه در تابستان و در اوج مصرف، بیشتر از ظرفیت مجاز، از شبکه برق می‌کشیم و تلفات در اوج مصرف تا ۳۰ درصد بالا می‌رود؛ چون وقتی برق زیاد می‌کشیم، تلفات با نسبت مجذورش زیاد می‌شود. بنابراین تصور آماده بودن ساختار برق برای جایگزینی سریع با گاز، امکان‌پذیر نیست و این‌طور نیست که همه چیز آماده باشد و بگوییم به جای گاز از برق استفاده کنیم.»
وی با تأکید بر پیامدهای توسعه همزمان دو حامل انرژی در همه نقاط کشور، به یک تناقض مشهور اشاره می‌کند که چون دو حامل را در سراسر کشور بردیم، تابستان‌ها برق نداریم و زمستان‌ها گاز. او اعتقاد دارد اگر از ابتدا حامل‌های انرژی هدفمند توزیع می‌شدند، این وضعیت ایجاد نمی‌شد. با این حال، هنوز هم امکان اصلاح مسیر وجود دارد. او تأکید می‌کند:«اگر این موضوع به صورت هوشمندانه بررسی شود، در ۱۰ تا ۲۰ سال آینده می‌توانیم به جای گاز در بخش خانگی، بیشتر از برق استفاده کنیم.»
تجهیزات داخلی و چالش راندمان پایین
اورعی بخش مهمی از مشکل تجهیزات برقی را به نبود رقابت و تداوم انحصار در تولید تجهیزات نسبت می‌دهد و می‌گوید:«ما امکان ساخت تجهیزات داخلی را داریم، اما راندمان کافی ندارند. چون واردات وسایل برقی با محدودیت روبه‌رو است و رقابتی نیست؛ مثل صنعت خودروی ایران که مصرف بنزین خودروهایش بیستر از ماشین‌های دنیاست. او دلیل دوم راندمان پایین را قیمت بسیار ارزان انرژی در ایران می‌داند؛ زیرا وقتی قیمت برق ارزان است، راندمان بالا معنی پیدا نمی‌کند.»
تغییر یک‌شبه امکان‌پذیر نیست
اورعی در ادامه وارد بحث مهم قیمت‌گذاری انرژی می‌شود و اضافه می‌کند:«اگر برق را به شکل واقعی قیمت‌گذاری کنیم، برای قشر مرفه انگیزه ایجاد می‌شود که تجهیزات با راندمان بالا بخرد. اما وی همزمان بر ضرورت حمایت از دهک‌های آسیب‌پذیر تأکید می‌کند و می‌گوید:«برای دهک‌های اول جامعه راهکارهای حمایتی زیادی وجود دارد؛ برای مثال می‌توان برق یا تجهیزات برقی را برای دهک‌های اول جامعه رایگان یا با تخفیف جدی ارائه کرد و دولت هزینه‌ها را تقبل کند؛ اما ضرورت دارد قیمت برق، واقعی شود.» اصلاح ساختار انرژی کشور نیازمند یک طرح منسجم است و نباید تنها یک بعد آن را اصلاح کرد. همه راهکارهایی که ارائه می‌شود باید به صورت یک پکیج کامل برنامه‌ریزی شود.
اورعی با صراحت می‌گوید:«مسأله این است که برنامه‌ریزی انرژی ما در مسیر اشتباه بوده و امروز هم ادامه همان مسیر است. اما راه‌حل کاملاً روشن است که این مشکل با این روزمرگی که تابستان دنبال برق باشیم و زمستان دنبال گاز، حل نمی‌شود. باید برنامه مدون، علمی و کاربردی داشته باشیم. این تغییر، یک‌شبه ممکن نیست، اما شدنی است؛ با شجاعت و صداقت دولت، می‌توان طی ۵ تا ۱۰ سال این مسیر را از خط نادرست به مسیر درست هدایت کرد.» مسیر پیش رو برای اصلاح الگوی مصرف انرژی در بخش خانگی از گاز به برق، طولانی به نظر می‌رسد، اما با تقویت زیرساخت‌ها و تغییر تدریجی عادات مصرفی مردم، فرصت ایجاد تغییرات پایدار و کاهش فشار بر شبکه‌ها وجود دارد./ روزنامه ایران