در حالی‌که اتحادیه اروپا در میانه‌ی مذاکرات برای دستیابی به یک توافق تجاری طولانی‌مدت و مورد انتظار با هند است، ماروش شِفچوویچ، کمیسر تجارت اروپا، با یک دردسر واقعی بر سر به رسمیت شناختن منشأ برنج باسماتی روبه‌رو شده است.
پرسش این است که چگونه می‌توان ضمن پرهیز از درگیری با پاکستان، در برابر فشارهای دهلی نو برای به رسمیت شناختن منشأ هندی این برنج خوش‌عطر و دانه‌بلند، مقاومت کرد؟
شفچوویچ روز ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور)، پس از بازگشت از مذاکراتی در دهلی نو، اعتراف کرد: «البته این یکی از موضوعاتی است که در فهرست گفتگوهای ما قرار دارد.»
در این هفته، مذاکرات تازه‌ای در بروکسل در جریان است، زیرا هم هند و هم اتحادیه اروپا تصمیم گرفته‌اند تا پایان سال به توافق تجاری برسند؛ به‌ویژه که سیاست جدید تعرفه‌ای دولت ترامپ، هر دو طرف را زیر فشار قرار داده تا پیوندهای تجاری تازه‌ای ایجاد کنند.
طبیعتاً برنج باسماتی یکی از موضوعات مورد بحث میان شفچوویچ و همتایان هندی او خواهد بود، چرا که هند خواهان آن است که منشأ جغرافیایی آن در اروپا به رسمیت شناخته شود.
اما چنین شناسایی‌ای به‌آسانی به دست نخواهد آمد، زیرا همسایه‌ی رقیب آن، پاکستان که از زمان تقسیم دو کشور در سال ۱۹۴۷ بر سر منطقه‌ی مورد مناقشه‌ی کشمیر با هند درگیر بوده است نیز از اتحادیه اروپا می‌خواهد که برنج باسماتی را به‌عنوان محصولی با منشأ پاکستانی به رسمیت بشناسد.
حفاظت از نشانه‌های اصالت جغرافیایی (GI) دارای اهمیت اقتصادی قابل‌توجهی است. در مذاکرات تجاری میان اتحادیه اروپا و شرکای آن معمولاً بخشی جداگانه به این موضوع اختصاص می‌یابد. اتحادیه اروپا عمدتاً به‌دلیل میراث غنی صنایع دستی و آشپزی خود و به‌ویژه به‌واسطه‌ی فرانسه، ایتالیا و اسپانیا بیشترین تعداد جی‌آی ثبت‌شده در جهان را دارد.
در مذاکرات تجاری، بروکسل می‌کوشد تا بیشترین تعداد ممکن از محصولات خود را از سوی طرف مقابل به رسمیت بشناساند تا از جعل و تقلید در آن کشور جلوگیری کند. شامپاین فرانسه و پنیر معروف پارمزان (پارمیجانو رِجّیانو) از ایتالیا از جمله محصولاتی‌اند که بیش از همه مورد تقلید قرار می‌گیرند.
طرف مقابل نیز ممکن است در صورتی که منافع خود و نشانه‌های جغرافیایی‌اش در توافق لحاظ شود، این شناسایی را بپذیرد.
ناکامی در شناسایی مشترک
اگر تصمیم تنها با اتحادیه اروپا بود، برنج باسماتی مدت‌ها پیش به‌عنوان محصولی هم هندی و هم پاکستانی شناخته می‌شد، اما مسئله به این سادگی نیست.
در آغاز، اوضاع چندان هم بد نبود. در واقع، هند و پاکستان در اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ به‌طور مشترک علیه شرکت آمریکایی «رایس‌تِک» اقدام کردند؛ شرکتی که موفق شده بود حق امتیاز (پتنت) برنج باسماتی را در ایالات متحده بگیرد. در سال ۲۰۰۱، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا این امتیاز را لغو کرد.
چند سال بعد، برای حفاظت از منشأ برنج باسماتی در اتحادیه اروپا، اسلام‌آباد و دهلی نو بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ بر سر ارائه‌ی یک درخواست مشترک به کمیسیون اروپا برای شناسایی میراث مشترک‌شان درباره‌ی برنجی که از منطقه‌ی پنجاب، واقع در مرز میان دو کشور می‌آید، همکاری کردند. اما حملات بمبئی در سال ۲۰۰۸ که ۱۶۰ نفر را به کام مرگ کشاند و هند آن را به سرویس‌های اطلاعاتی پاکستان نسبت داد، این همکاری مشترک را از هم پاشاند و ورق را برگرداند.
پس از سال‌ها بن‌بست و تنش، هند در سال ۲۰۱۸ به‌صورت یک‌جانبه درخواستی برای ثبت جی‌آی باسماتی به کمیسیون اروپا ارائه داد.
در این درخواست آمده است که این برنج، با «عطری دلپذیر، طعمی شیرین، بافتی نرم و انحنایی ظریف»، در دشت‌های ایندو-گانگتیک کشت می‌شود، منطقه‌ای جغرافیایی که میان هند، پاکستان، کامبوج و نپال تقسیم شده و شامل پنجاب نیز می‌شود.
در ماه‌های بعد، پاکستان با درخواست هند مخالفت کرد، چرا که آن را تلاشی برای به‌دست‌آوردن انحصار استفاده از نام باسماتی می‌دانست.
پس از تبادلات ناموفق میان نمایندگان دو طرف، پاکستان در سال ۲۰۲۳ درخواست جداگانه‌ای برای ثبت جی‌آی خود ارائه داد و در آن نه‌تنها دشت‌های ایندو-گانگتیک بلکه چهار منطقه از کشمیرِ مورد مناقشه یعنی میرپور، بهیمبر، پونچ و باغ را نیز به‌عنوان مناطق کشت برنج باسماتی فهرست کرد.
هر یک از دو طرف درخواست انحصاری دیگری را رد می کند
پس از چندین سال تلاش برای میانجی‌گری میان این دو رقیب دیرینه، اتحادیه اروپا خود را در دام مسئله‌ی شناسایی ارضی کشمیر گرفتار یافت، همان موضوعی که در کانون اصلی مناقشه‌ی هند و پاکستان قرار دارد.
ماتئو ماریانو، کارشناس علائم تجاری در شرکت حقوقی نووگراف، گفت: «کمیسیون در تلاش است تا یک مناقشه‌ی ژئوپولیتیکی را خنثی کند.»
او افزود: «کمیسیون می‌توانست بگوید "هر کس زودتر آمد، زودتر پذیرفته می‌شود"، اما چنین نکرد، چون در نظر داشت که مسائل سرزمینی میان هند و پاکستان به او مربوط نیست.»
منابعی در هر دو کشور هند و پاکستان که یورونیوز با آنها تماس گرفته، انکار کردند که کشورشان در پی به‌دست‌آوردن شناسایی انحصاری منشأ برنج باسماتی است. با این حال، مسیر رسیدن به راه‌حل مشترک هنوز هم نمایان نیست.
در حالی‌که مذاکرات درباره‌ی یک توافق تجاری بسیار گسترده‌تر، از بازار خودرو گرفته تا لبنیات و مناقصات دولتی در جریان است، اتحادیه اروپا خود را در موقعیتی شکننده می‌بیند.
ماریانو می‌گوید: «اگر کمیسیون با قدرت عمل کند، می‌تواند هند و پاکستان را وادار به ثبت مشترک کند. این بستگی دارد به اهمیت توافق تجاری برای هند و اینکه آیا اتحادیه اروپا زمان آن را دارد که مذاکرات مربوط به نشانه‌های جغرافیایی را متوقف کند یا نه.»
به گفته‌ی این وکیل، اگر هند خواهان گشوده‌شدن درهای بازار اروپا برای خود باشد، اتحادیه اروپا می‌تواند از این مسئله به‌عنوان اهرمی برای منافع شرکت‌های خود بهره ببرد.
اما برای این کار، کمیسیون باید استراتژیستی زیرک باشد، زیرا همان‌طور که شفچوویچ خود در سپتامبر اذعان کرد، دهلی نو «مذاکره‌کنندگان سرسختی» در اختیار دارد.