وال‌استریت ژورنال نوشت: اثرات ویرانگر حملات روسیه به اوکراین با استفاده از پهپادهای شاهد ایرانی، اکنون باعث شده که آمریکا و متحدانش در تولید و توسعه نسخه کپی‌برداری شده از این پهپادهای ارزان و دوربرد به رقابت بپردازند.
ارتش‌های پیشرفته برای ده‌ها سال در حملات دقیق از موشک‌های گران‌قیمت و در بمباران گسترده از توپخانه ارزان‌تر استفاده می‌کردند، اما جنگ اوکراین نشان داد که پهپادها می توانند هم ارزان باشند و هم دقیق. بنابر برخی برآورد‌ها پهپادهای ایرانی شاهد تنها چند ده هزار دلار قیمت دارند و قادرند بیش از 1500 کیلومتر پرواز کنند.
این پهپادهای طراحی ایران به‌ویژه در اشباع و غلبه بر سامانه‌های پدافند هوایی بسیار موثر ظاهر شده‌اند. روسیه در حملات روزانه به اوکراین ده‌ها فروند پهپاد انتحاری شاهد را همزمان به پرواز در می‌آورد و این پهپادها هنگام برخورد با هدف منفجر می‌شوند. روسیه گاهی هم همراه با موج پهپادها چند موشک پرتاب می‌کند که با این کار احتمال عبور پرتابه‌ها از پدافند هوایی را افزایش می‌دهد.
آندره استور، فرمانده نیروی هوایی و فضایی هلند، گفت: «جنگ اوکراین اهمیت پهپادهای به‌صرفه و دوربرد را نشان داد و غرب در این مورد در جایگاه لازم، قرار ندارد. برای جنگ به منابع مالی عظیمی نیاز دارید.»
امروز شرکت‌هایی در آمریکا، چین، فرانسه، بریتانیا و دیگر کشورها روی پهپادهای بدون سرنشین الهام‌گرفته از شاهد ایرانی کار می‌کنند. اوکراین نیز دست‌کم طی دو سال گذشته با پهپادهای دوربرد به روسیه حمله کرده است و اخیرا از یک پهپاد بال‌مثلثی شبیه شاهد استفاده می‌کند.
به گفته تحلیل‌گران غرب با چالش‌های زیادی از جمله هزینه‌های سنگین نبرد دست‌وپنجه نرم می‌کند و از قافله عقب مانده است.
ایران اوایل دهه ۲۰۰۰ توسعه پهپادهای شاهد را آغاز کرد. پیش از آن نیز اسرائیل و آفریقای جنوبی نمونه‌های مشابهی از آن را ساخته بودند. ایران از آن زمان تاکنون از این پهپاد در حملات مستقیم علیه اسرائیل استفاده کرده است.
روسیه از سال ۲۰۲۲ و پس از امضای توافقی با ایران مبنی بر خرید و تولید داخلی پهپاد شاهد از آن استفاده کرد. از آن زمان تاکنون مسکو ده‌ها هزار فروند از نسخه روسی پهپادهای شاهد را در حملات به اوکراین به‌کار گرفته است.
پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا در ماه ژوئیه خواستار گسترش ظرفیت تولید پهپاد در آمریکا و تجهیز یگان‌های رزمی به پهپادهای ارزان قیمت ساخت این کشور شد.
پنتاگون در تابستان گذشته در یکی از برنامه‌های خود میزبان ۱۸ نمونه اولیه پهپادهای ارزان‌قیمت ساخت آمریکا بود. یکی از این پهپادها «لوکاس» نام داشت و ساخت شرکت «اسپکتر ورکس» (Spektre Works) بود که شباهت بسیار زیادی به پهپاد شاهد داشت.
این شرکت که بودجه دولتی دریافت کرده، محصول خود را «مقرون به صرفه» با نیازهای لجستیکی اندک توصیف کرده است.
نمونه دیگری به نام «ارووهِد» ساخت شرکت Griffon Aerospace در آلاباما نیز همان شکل بال مثلثی شاهد را دارد. به گفته این شرکت، این پهپاد برای تولید انبوه طراحی شده و قابلیت پرتاب به شیوه‌های مختلف را دارد.
پهپادهای شاهد و نسخه‌های مشابه آن آن‌چنان رواج پیدا کرده است که شرکت‌هایی چون «گریفون» (Griffon) آمریکایی و «ساب» (Saab) سوئدی نیز نسخه‌های تمرینی برای هدف‌گیری را کاملا مشابه آن‌ها می‌سازند.
با این حال هزینه بالای نیروی کار و مواد اولیه معضل بزرگ تولید‌کنندگان غربی است.
به عنوان نمونه، تایوان سال گذشته طی قراردادی ۲۹۱ پهپاد «آلتیوس» شرکت «آندوریل اینداستریز» (Anduril Industries) را به قیمت بیش از یک میلیون دلار برای هر فروند پهپاد، شامل آموزش و پشتیبانی خریداری کرد.
این در حالی است که به گفته تحلیل‌گران، هزینه تولید هر فروند نسخه بومی پهپادهای شاهد برای روسیه بین ۳۵ تا ۶۰ هزار دلار است.
به گفته استیو رایت، مشاور دولت بریتانیا در حوزه طراحی پهپاد، طراحی بال مثلثی‌شکل پهپاد شاهد باعث شده تولید انبوه آن بسیار ارزان تمام شود. زیرا ساختار این پهپادها به گونه‌ای است که به قطعات پیچیده نیاز ندارد. همچنین ساخت بدنه از جنس فایبرگلاس یا فیبر کربن و به‌کارگیری موتور ملخی به جای موتور جت نیز هزینه‌ها را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
برخی شرکت‌های غربی اما معتقدند عملکرد برتر محصولاتشان ارزش هزینه بیشتر را دارد.
بنابر اعلام شرکت بریتانیایی MGI Engineering، پهپاد دوربرد «اسکای‌شارک» قادر است با سرعت ۴۵۰ کیلومتر بر ساعت پرواز کند، این در حالی است که سرعت شاهد-۱۳۶ حدود ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت است. مایک گاسکون، بنیانگذار این شرکت، گفت: «اگر پهپادهای اسکای‌شارک با نرخ دو برابر به هدف اصابت کنند، در نهایت ارزان‌تر از شاهد تمام می‌شوند.»
این شرکت قیمت محصول خود را بین ۵۰ تا ۶۵ هزار دلار تعیین کرده است.
شرکت اروپایی MBDA نیز پهپاد تهاجمی جدیدی ساخته که ترکیبی میان موشک کروز و پهپاد است. هوگو کوکره، مدیر توسعه این شرکت گفت: «استفاده انبوه از این پهپاد با هزینه‌‌ای بسیار پایین‌تر از موشک منجر به اشباع پدافند هوایی دشمن و غلبه بر آن می‌شود.»
این پهپاد که دارای موتور جت و برد حدودا ۴۸۰ کیلومتر است هم تحت تاثیر جنگ اوکراین طراحی شده است.
البته ارتش‌های غربی گزینه‌های دیگری غیر از پهپاد در اختیار دارند. آمریکا چند برنامه برای توسعه مهمات تهاجمی یک‌بارمصرف کم‌هزینه از جمله پروژه «خانواده موشک‌های انبوه مقرون‌به‌صرفه» در دست اجرا دارد.
با این حال، به گفته کارشناسان، استفاده روسیه از پهپادهای شاهد در جنگ اوکراین نشان داد که غرب به جای اتکای صرف بر موشک‌های گران و زمان‌بر، باید گزینه‌های بیشتری در اختیار داشته باشد.
جیمز پاتون راجرز، کارشناس پهپاد در موسسه سیاست فناوری دانشگاه کرنل، گفت: «استفاده روسیه از حملات پهپادی پر تعداد با هدف اشباع پدافند هوایی نقطه عطفی در جنگ بوده است. این حملات دقیق، ارزان‌قیمت و اشباع‌کننده از بزرگترین تهدید‌ها برای امنیت بین‌المللی به شمار می‌روند.»