خودتحریمی یعنی این که محموله گمرکی و یا صادراتی کشور، آن هم در شرایط جنگ همه‌جانبه دشمن علیه ملت، ۴ روز پشت مرز بماند و دلیل تعلل اش هم داخلی باشد. عرصه تجارت بین‌الملل ممکن است تابع گزاره‌های فراوان منطقه‌ای و جهانی باشد که مانند شمشیر دولبه در حواله گمرکات بر قبض و بسط مرزها چنبره زده تا بتواند نهایت بهره را ببرد اما این که خودمان به پایمان شلیک کنیم ارتباطی به گربه‌رقصانی و بازی‌های تجارت بین‌الملل ندارد.
ماجرا از این قرار است که وقتی به حوالی مرز ایران و ترکمنستان و گذرگاه ترانزیتی دو کشور نزدیک می‌شویم از چند کیلومتری متوجه صف طولانی کامیون‌ها، بعضاً بوق ممتد رانندگان به خاطر توقف چندروزه می شویم که صحنه‌ای قابل‌تأمل را ایجاد می‌کند، در نگاه اول این مسئله در ذهن ایجاد می‌شود که بازهم ترکمنستانی‌ها گربه‌رقصانی می‌کنند و به بهانه‌های مختلف نمی‌گذارند کامیون‌ها وارد کشورشان شوند اما وقتی به ابتدای صف کامیون‌ها می‌روید، متوجه می‌شوید موضوع ارتباط چندانی به آن‌سوی مرز ندارد؛ کامیون حمل سوخت بیشتر از یک ساعت است که توقف کرده و راننده آن از این باجه به آن باجه می‌رود که عوارض و جرایم و برگه‌های تردد و خروج سوخت مازاد را پرداخت کند.
این تمام ماجرا نیست، تعداد کم نیروهای گمرک از یک‌سو و ساعت کار نه‌چندان طولانی خود قصه‌ای دیگر است. وقتی عقربه‌های ساعت از مرز عدد ۱۵ می‌گذرد گمرک تعطیل می‌شود و کامیون‌ها در صف به خواب می‌روند تا طلوع فردا و روزی دیگر و کامیون‌هایی که به این صف اضافه می‌شوند. اما برخی کامیون‌ها «خالی» هستند، چرا کامیون خالی در صف است؟
یکی از رانندگان می‌گوید: این‌ها کامیون‌های خالی هستند که از ترکمنستان برگشته‌اند که جدیداً اعلام‌شده است که این کامیون‌ها هم باید از «اسکنر» عبور کنند و بعد وارد کشور شوند، یعنی هم کامیون‌های خروجی و هم کامیون‌های ورودی خالی باید در یک صف باشند تا اسکن شوند.ماجرا جالب‌تر هم می‌شود، یکی از مدیران انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی استان می‌گوید: به دلیل کمبود نیرو و ساعت کار گمرک کامیون‌ها را اولویت‌بندی می‌کند یعنی اول کامیون‌های مواد غذایی و بعد کامیون‌های صادراتی و درنهایت کامیون‌های ترانزیتی. درحالی‌که قبلاً توافق‌نامه امضاشده است که این مرز ۲۴ ساعته باشد اما به دلیل کمبود نیروی گمرکی در طرف ایران این کار انجام نمی‌شود و کامیون‌های ما ۴ روز در صف خروج توقف می‌کنند که هزینه‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. این فعال حوزه ترانزیت بین‌الملل مدعی است: در چنین شرایطی رانندگان کامیون‌های ترانزیتی ترجیح می‌دهند مسیر دیگری را انتخاب کنند که مجبور نباشند در صف ۴ روز توقف کنند زیرا این توقف قیمت تمام‌شده ترانزیت کالا را برای شرکت‌ها و کشورهای مبدأ و مقصد بالابرده و باعث توجیه‌ناپذیر بودن مسیر ترانزیت سرخس می‌شود که درنهایت به ضرر تجارت کشور و استان می‌شود.
برای ۲۴ ساعته شدن نیرو نداریم
اما ناظر گمرکات استان معتقد است که ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک سرخس در حد یک پیشنهاد دوطرفه بوده و طرف ترکمنستانی هنوز رسماً اعلام آمادگی نکرده است. جعفری در گفت و گو با «خراسان رضوی»اظهار می کند: هر دو طرف موافق ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک هستند اما طرف ترکمنستانی سازوکار را مشخص نکرد و ما هم اعلام نکردیم که دلیل دارد؛ برای فعالیت ۲۴ ساعته گمرک در طرف ایرانی ما با کمبود جدی نیرو مواجه هستیم یعنی اگر در حال حاضر ۵۰ نفر در این گمرک هستند برای فعالیت ۲۴ ساعته حداقل ۱۵۰ نفر نیرو لازم است. موضوع تأمین نیروی انسانی گمرکات کشور در قانون برنامه هفتم توسعه آمده است که ظرف ۶ ماه باید نیروی انسانی موردنیاز ۱۰ گمرک کشور تأمین شود تا فعالیت آن‌ها ۲۴ ساعته شود که یکی از آن‌ها گمرک سرخس است که هنوز هیچ اتفاقی رخ نداده است.
ناظر گمرکات استان تأکید می‌کند: این موضوع محدود به گمرک نیست و دیگر دستگاه‌ها و نهادها نیز باید به‌موازات شرایط را فراهم کنند. از سویی دیگر طی مکاتبه‌ای که با طرف ترکمنستانی داشتیم موضوع ۲۴ ساعته شدن فعالیت را مطرح کردیم ولی جواب واضحی نگرفتیم. مثلاً الان طبق توافق روزانه ۲۵۰ تردد با همدیگر داریم، آیا طرف ترکمنستانی می‌خواهد این ۲۵۰ تردد را در ۲۴ ساعت توزیع کند یا این که اجازه می‌دهد حجم ترددها هم به نسبت فعالیت ۲۴ ساعته افزایش داشته باشد که طرف ترکمنستانی پاسخ مشخصی نداده است.
به‌هرحال تا زمانی که مشخص نشود آیا حجم ترددها هم افزایش داده می‌شود یا خیر افزایش ساعت کار عملاً بی‌معنی خواهد بود.جعفری درباره این‌که در حال حاضر ۲۵۰ تردد از این مرز انجام می‌شود یا خیر؟ می‌گوید: بله انجام می‌شود. توجه داشته باشید که طرف ترکمنستانی یک سری محدودیت‌هایی گذاشته است و یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن صف و خواب کامیون‌ها شیفت کامیون‌های سوخت برگشتی از افغانستان به این مرز است. درواقع کامیون‌های سوختی که به افغانستان رفته‌اند و آن‌ها را برگشت داده یا باید به مقصد بازگردند یا از مرز سرخس به مقصد کشورهای آسیای مرکزی ترانزیت شود که این موضوع یکی دیگر از عوامل ترافیک و توقف کامیون‌ها در این مرز است.
ناظر گمرکات استان درباره اسکن کامیون‌های ورودی خالی نیز می‌گوید: بر اساس پروتکل‌ها که اخیراً به ما ابلاغ‌شده است ما باید کامیون‌های ورودی را که خالی هستند،اسکن کنیم که این کامیون‌ها هم در یک صف قرار می‌گیرند که می‌توانند عامل ترافیک باشند زیرا همه کامیون‌ها باید در یک مسیر قرار بگیرند و کلاً یک اسکنر در مرز سرخس داریم. با توجه به این که ایجاد اسکنر در گمرکات در اختیار بخش خصوصی است راه‌اندازی یک اسکنر دیگر حداقل ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
جانمایی بد شرکت نفت، عامل ترافیک
جعفری درباره جانمایی باجه شرکت نفت در انتهای مسیر تشریفات گمرکی نیز می‌گوید: این موضوع در گمرک دوغارون مشکل‌ساز شده بود و با پیگیری‌های انجام‌شده جابه جایی انجام شد. در مرز سرخس هم باید این کار انجام شود. طبیعی است که وقتی کامیون حامل سوخت در آخرین مرحله تشریفات گمرکی باید کارهای نفتی را انجام دهد و اگر بار اضافه داشته باشد نیازمند پرداخت عوارض یا جرایم و امثال آن است، متوقف می‌شود و این توقف خود چالشی برای دیگر کامیون‌ها شده است که ما درخواست کردیم این جایگاه به‌پیش از ورود به تشریفات گمرکی آورده شود که ترافیک خروجی سبک‌تر شود درواقع شرکت نفت باید پیش از ورود به اسکن گمرکی مستقر شود و تشریفات نفتی را انجام دهد.