توافق تاریخی ایران و غرب درباره موضوع هستهای سرانجام رونمایی شد؛ توافقی که برای آن 2 سال کار سخت در دولت یازدهم انجام شد تا شرایطی ایجاد شود که اقتصاد بحرانزده و زمینگیر ایران تا سال 92 نفسی تازه بگیرد؛ اقتصادی که با رشد منفی 8.6 درصدی طی دوران رکود و شدت تحریمها آن را با مشکلاتی جدی روبهرو کرده بود.
به گزارش شهروند، بر این اساس مردم با رأی خرداد 92 به حسن روحانی، خواهان تحول در این اقتصاد شدند و دولت تدبیر و امید هم وعده لغو تحریمها را داد؛ وعدهای که حالا محقق شده و مردم را به تحقق وعدههای دولت امیدوارتر از قبل کرده است. حالا برای مردم و دولت فصلی تازه آغاز شده و اقتصاد ایران همچون دوندهای که پایش در گچ تحریمها بوده است، از سنگینی رها شده و تازه شروعی خواهد داشت برای حل مشکلات اقتصادی ایران. بر همین اساس حالا در صبح روز اول پس از توافق ایران با غرب،3 پرسش کلیدی مطرح است که باید بدانها پاسخ داد. ابتدا اینکه مهمترین موضوعی که برای اقتصاد ایران با این توافق تغییر کرده است چه فاکتوری است؟ دوم اینکه دولت برای این ایام چه باید انجام دهد و دست آخر اینکه مردم باید انتظار چه چیزی را بکشند؟ همین 3 پرسش را از کارشناسان اقتصادی در حوزههای مختلف پرسیدهایم تا تحلیلی استوار بر تبعات توافق هستهای ارایه دهیم. در ادامه پاسخ کارشناسان به این ٣ پرسش که در قالب گفتار تنظیم شده است میخوانید:
دولت از فضا بهره ببرد
شیوههای مدیریت اقتصاد تغییر کند
حسین راغفر اقتصاددان و استاد دانشگاه الزهرا
با پایان یافتن ماراتن نفسگیر مذاکرات ١+٥ و انجام توافق هستهای فرصتی تاريخی برای اقتصاد ایران حاصل خواهد شد. واقعیت این است از امروز فصل تازهای در مقابل اقتصاد ایران و روابط بینالملل گشوده میشود. در چنین شرایطی انتظار میرود که مراودات تجاری رونق، سرمایهگذاری خارجی افزایش و وضع اشتغال بهبود يابد و تولید کشور پویاتر از گذشته به فعالیت خود ادامه دهد، به عبارت دیگر حال رفاه عمومی کشور بهتر از گذشته شود. بیشک با لغو تحریمها شاهد دستیابی مجدد به بازارهای بینالمللی در صدور محصولات نفتی و غیرنفتی و افزایش درآمدهایی ارزی خواهیم بود.
شاید در نگاه اول رشد درآمدهای ارزی و هجوم سرمایهگذاران به کشور مثبت ارزیابی شود اما آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است نحوه مدیریت اقتصاد در دوران پساتحریم است چرا که این مديریت کارآمد است که میتواند از توافق حاصل شده یک فرصت تاریخی بسازد. در چنین شرایطی ضرورت بازنگری و تحول در شیوههای مدیریتهای اقتصادی و جلوگیری از بروز سوءمدیریتها به شدت احساس میشود که مسئولان دولتی باید چارهای به حال آن بیندیشند. دولت باید از فرصت پیش آمده براي انحصارزدایی، ایجاد فضای مساعد کسبوکار و رفع موانع و مقررات دست و پاگیر سرمایهگذاری استفاده کند. هرچند که توافق حاصل شده برآیندهای مثبتی برای اقتصاد ایران در کوتاهمدت به همراه خواهد داشت اما دستاوردهای واقعی این پیروزی در میانمدت و بلندمدت تجلی و نمود مییابد. از این رو از مردم انتظار میرود که در مسیر دستیابی به اهداف بزرگ این فرصت، با مسئولان و دستگاههای اجرایي هم
مسیر باشند.
بساط رانتخواران از بازار داخلی برچیده میشود
داوود سوری اقتصاددان
اولین و مهمترین تأثیر توافق هستهای بر اقتصاد کشور این است که مبادله پول سادهتر میشود و این موضوع تجارت ایران را در وضع بهتری قرار میدهد زیرا در شرایط تحریم، ایران ناچار بود کالا و مواد اولیه را از تعداد محدودی از کشورها خریداری کند و همین موضوع باعث میشد کشورهای طرف معامله با سودجویی هرچه تمامتر اجناس مورد نیاز به ایران را گرانتر بفروشند. موضوع دیگری که پس از توافق هستهای اقتصاد ایران را تحتتأثیر قرار میدهد این است که در این شرایط بازار داخلی از شفافیت بیشتری برخوردار میشود و دیگر عدهای خاص نمیتوانند با استفاده از رانت و ضابطه بازار کشور را در اختیار بگیرند اما اگر بخواهیم تأثیر فراتری برای اقتصاد در نظر بگیریم همه چیز به این بستگی دارد که مدیران اقتصادی از گشایش حاصل شده، چگونه استفاده میکنند؟ درحال حاضر بستر سرمایهگذاری خارجی در ایران تسهیل شده است و این میتواند به معنای ایجاد شغل و درآمد بیشتر باشد به علاوه ورود فناوری و استفاده از مدیریت و توان کشورهای خارجی. بنابراین دولت پس از توافق هستهای بستر را ایجاد کرده است و ادامه سناریو را مدیران اقتصادی کشور مینویسند. در باب اینکه انتظارات ایجاد شده مردم از توافق هستهای تا چه اندازه انتظاری منطقی است باید گفت کلیت انتظار مردم ایجاد شغل و رفاه بیشتر است و این انتظار، انتظاری است که تمام ملتها از حاکمان خود دارند. مردم خواهان بهترین مدیریت اقتصادی و در نتیجه آن، رفاه بیشتر هستند که برای رسیدن به این جایگاه باید برنامهریزی شود اما بهطور یقین تأثیر توافق بر اقتصاد کشور به صورت کوتاهمدت و فوری ایجاد نمیشود و زمانبر است. در این شرایط برای آنکه دولت بتواند به بهترین وجه انتظارات مردم را برآورده کند در اولین گام نیاز است که از تکرار خطاهای گذشته در اقتصاد کشور پرهیز کند و با پالایش اقتصاد از فسادها و رانتها، مدیریت صحیح را در دستور کار خود قرار دهد.
توافق سیاست اقتصادی مناسب و کمککننده به مردم است
مهدی تقوی کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه
مذاکرات هستهای پس از مدتها چانهزنی بالاخره به سرانجام رسید. شوک اول این توافق به بازار ارز و قیمت دلار وارد شد. به این ترتیب دلار ٣٥٠٠ تومانی حدود ٣٢٠٠ تومان رسید که نشاندهنده کاهش قابل توجهی است. از سوی دیگر رئیسکل بانک مرکزی نیز اعلام کرده بود نرخ دلار مبادلاتی ٢٩٠٠ تومان است. او به تکنرخی شدن ارز نیز اشاره کرده بود. اگر این روند کاهش قیمت دلار ادامه یابد و به ٢٩٠٠ تومان برسد، بهطور خودکار ارز تک نرخی میشود. از سوی دیگر توافق به آزاد شدن داراییهای بلوکه شده ایران منجر می شود. پس از آن صادرات نفت ایران که اکنون حدود یکمیلیون بشکه است، دوباره افزایش یافته و به ٢میلیون بشکه میرسد. به این ترتیب نرخ رشد شاخصهای اقتصادی که در دولت قبل بسیار ناچیز بود، بهبود مییابد و شاهد رشد اقتصادی خواهیم بود. دولت در حقیقت با به نتیجه رساندن مذاکرات، بهترین کار را برای اقتصاد کرد. این امر به تنهایی به حرکت چرخ اقتصاد کمک میکند. در حقیقت به نتیجه رساندن مذاکرات یک سیاست بجا و مناسب اقتصادی بود که به بهبود کلی شرایط منجر میشود. در این زمینه تلاشهای دولت واقعا کارساز بوده است. نرخ تورم در دولت روحانی بسیار کاهش یافت و علاوه برآن شاخصهای اقتصادی که رشد چندانی نداشتند، بهبود یافتند.
با این توافق مردم نیز به بهبود وضع اقتصادیشان امیدوار میشوند و درکنار آن نرخ بیکاری و البته آسیبهای اجتماعی کاسته میشود. مردمی که در دولت قبل با تورم ٤٠درصدی دستوپنجه نرم میکردند و با وجود افزایش دستمزد هر روز فقیرتر میشدند، اکنون با امید بیشتری فعالیت میکنند و در نتیجه بهرهوری بالاتری خواهند داشت. شوک مثبتی به اقتصاد وارد شده و اوضاع
بهتر میشود.
تغییر ذهنیت مردم و خوشبینی که نباید کاذب شود
حجتالله میرزایی اقتصاددان
نخستین دستاورد توافق ایران و کشورهای١+ ٥ تغییر ذهنیت مردم است. این تغییر امید به رونق کسبوکار را بهبود میبخشد و همچنین دیدگاه عموم نسبت به اقتدار دولت در روابط خارجی را ارتقا میدهد. بدونشک این موارد روندهای اقتصادی را بهتر میکنند. بخش دیگر تغییرات ناشی از توافق هستهای، عملی هستند که مربوط به رفع محدودیت واردات و صادرات کالا، ارتباط شبکه بانکی و تأمین بنگاهها و صادرات نفت و گاز است. تاثیرگذاری در این بخش دارای شتاب کمتری خواهد بود. چون واقعیت آن است که برخی محدودیتها با سرعت و برخی دیگر مانند افزایش صادرات نفت و گاز با فاصله زمانی انجام میشوند. در هرحال واقعیت آن است که تغییرات پس از توافق خیلی خوش بینانهتر از واقعیت هستند. البته همین ذهنیتهای خوشبینانه به بهبود فضای کسب وکار منجر میشود اما به هیچ وجه نباید تصور کنیم تمام موانع اقتصادی حل خواهند شد. فساد، ناکارآمدی دولتی و مسائل بحرانی حوزه محیطزیست مانند خشکسالی و کم آبی ازجمله مسائلی هستند که رفع تحریمها روی آنها تغییر محسوسی ندارد زیرا ریشهدار هستند. برای رفع آنها باید اصلاحی در ساختار حکمرانی انجام شود. بنابراین دولت باید با فساد مقابله کند و با افزایش شفافیت درباره تخصیص منابع، سیاستها و غیره و همچنین با ارتقای کارآمدی دولتی، ایجاد انضباط پولی و مالی، افزایش قدرت نظارتی، کاهش تصدی و مداخلههای غیرضروری به بهبود اقتصاد كمك کند.
پایان گفتوگوهای سیاسی آغاز گفتوگوهای اقتصادی
سیده فاطمه مقیمی عضو هيأت رئیسه اتاق بازرگانی ایران
مردم ایران مدتها منتظر این لحظه تاریخی بودند. توافقی که با خلق شرایط برد- برد بستر رشد اقتصادی و فعالیت مشترک اقتصادی ایران و کشورهای دیگر در حوزه بینالملل را فراهم خواهد كرد. با برداشتهشدن تحریمها پس از این توافق سیاسی، گفتوگوهای گروههای اقتصادی براي گسترش و تعمیق نقش اقتصاد ایران در بازارهای جهانی آغاز میشود. پس از اعلام این توافق دولت نیز باید فعالیتها و اقداماتی را در جهت بهبود ارتباطات بانکی و تسهیلات فیمابین بخش خصوصی ایران و کشورهای دیگر انجام دهد. همراه با بهبود این موقعیت به نظر میرسد قوانین بهبود مستمر محیط کسبوکار و رفع موانع تولید به شیوه بهتری اجرایی شود. به دنبال همه این تحولات بخش خصوصی توانمندی بیشتری را در بازیگری اقتصادی ایفا خواهد کرد. البته باید توجه داشت که در یک روز این تغییرات انجام نميشود زیرا رفع شدن موانع در طول زمان رخ میدهد. اما در چندسال اخیر بستر مناسبی برای بخش خصوصی فراهم شده است و این بخش میتواند به مذاکراهکنندگان جدید در عرصه بینالملل بدل شود و اقتصاد ایران را در سطح بینالملل ارتقا دهد. بخشی از این اقدامات را میتوان از طریق اتاق بازرگانی انجام داد. در این راستا باید بستری مناسب برای اطلاعرسانی و آموزش بخش خصوصی برای نحوه برقراری روابط در حوزه بینالملل فراهم شود.
شرایط تسهیل میشود اما خلاقیت لازم است
علی نقیب عضو اتاق بازرگانی
آنچه بهطور واقعی و بر اثر تحریمها رخ میدهد؛ تسهیل معاملات و روابط بینالمللی است. آنچه شرایط اقتصاد کشور را تغییر میدهد هنر و مدیریت فعالان اقتصادی است که میتواند شرایط را تغییر دهد. همچنین با برداشته شدن موانع و محدودیتها جایگاه ایران به وسیله بخش خصوصی و افزایش تولید و صادرات تغییر خواهد کرد. در این میان دولت نیز باید تسهیلات لازم را برای صنعتگران و تولیدگران فراهم کند. با بهبود شرایط اقتصادی و افزایش سرمایهگذاری در ایران، نقش اقتصاد ما در جهان بیشتر خواهد شد. جمعیت کشور یک درصد از جمعیت جهان است اما سهم ایران در معاملات بینالمللی تنها نیمدرصد است. باید شرایطي پیش بیاید که سهم ایران در معاملات اقتصادی به بیش از يكدرصد برسد. اما این اتفاق محقق نخواهد شد مگر با همدلی و همزبانی دولت و فعالان اقتصادی با یکدیگر. با وارد شدن ١٠٠میلیارد دلار از داراییهای بلوکه شده به ایران بخش خصوصی میتواند نقشی خلاقانه را بازی کند و دولت فضای شکلگیری رقابت را تسهیل خواهد کرد.
مردم متوجه شوند دوره وابستگی به دولت سرآمد
جعفر خیرخواهان اقتصاددان
شاید بتوان گفت خوشبینی به آینده اقتصاد ایران مهمترین دستاورد توافق هستهای است چرا که این ذهنیت مثبت چه در داخل کشور و چه از سوی سرمایهگذار خارجی موجب میشود که سرمایهگذاری و تولید در ایران افزایش داشته باشد و این موضوع میتواند موتور محرک اقتصاد برای خروج از رکود تلقی شود. از سوی دیگر توافق هستهای اعتماد به دولت یازدهم را افزایش داده است. این مسأله تعهدی برای دولت ایجاد میکند که در فضای اقتصاد اصولیتر و درستتر رفتار کند که نتیجه آن بهبود فضای کسب و کار است. دولت تا امروز به اصلاح متمرکز بوده است و توافق هستهای میتواند فرصت جهشهای بلندتر در اقتصاد کشور را ایجاد کند اما اینکه انتظار اقتصادی مردم پس از توافق هستهای باید به کدام سمت و سو گرایش پیدا کند باید بگویم اتفاق خوشایند زمانی رقم میخورد که عکس انتظارات مردم رخ دهد. یعنی مردم باید متوجه شوند دوره اقتصاد نفتی، یارانه، دلار ارزان دولتی، کالای کوپنی و مجوز دولتی به سر آمده است و باید برای رسیدن به رفاه اقتصادی مانند مردم کشورهای پیشرفته جهان تلاش کنند.
ایرانیها باید باور رفاهطلبی بدون زحمت را برای همیشه از ذهنشان پاک کنند و فرهنگ اقتصاد نفتی از ذهن مردم برچیده شود تا دولت بتواند به راحتی و بدون اصطکاک مردم به اصلاحات اقتصادی دست بزند. مردم باید متوجه شوند که برای داشتن کشور ثروتمند و موفق باید سخت تلاش کنند و تولید باکیفیت و با ارزش افزوده بالا و قابل رقابت با بازار جهان را محور فعالیت خود قرار دهند. مردم باید بفهمند که راز داشتن کشور ثروتمند این است که به جای آنکه مردم به دولت وابسته باشند دولت باید به مردم و بخش خصوصی وابسته باشد. در شرایط پساتحریم دولت باید قبل از هرچیز بساط دلالها و واسطهها و بنگاههای شبه دولتی و شرکتهای زیانده دولتی را جمع و محیط رقابتی و برابر برای همه ایجاد کند. این یعنی اینکه دولت به جای حمایت از دلالی به حمایت از بخش خصوصی و کارآفرینی بپردازد و مقررات دستوپاگیر را حذف کند. این موضوع موجب میشود اعتماد سرمایهگذاران خارجی به حضور در ایران نیز تقویت شود. از سوی دیگر برای جهش اقتصادی ایران به حمایت ویژه قوه قضائیه نیاز دارد تا از حقوق صاحبان مشاغل و عوامل پیشرفت اقتصاد کشور به خوبی صیانت و حفاظت کند.