در حال حاضر امارات به عنوان واسطه تسویه وجوه با کشورهای طرف تجاری ایران و نیز مبدا واردات بسیاری از کالاها به کشور نقش دلال را برای ایران بازی میکند. با این حال به دلیل اشراف کامل بر اطلاعات تجاری و ارزی ایران و ارتباط مستقیم با آمریکا و اسرائیل نقش جاسوس را هم خواهد داشت.
درهم امارات که حالا به مهمترین ابزار مالی در معاملات بینالمللی کشور تبدیل شده و روزی برای دور زدن محدودیتهای تحریمی راهحل مناسبی به نظر میرسید امروز دیگر نه تنها قابل اتکا نیست بلکه به دلیل تهدیدات امنیتی و راهبردی که متوجه اطلاعات تجاری و ارزی کشور کرده است خود به بستری برای نفوذ اطلاعاتی و جاسوسی تبدیل شده است. موضوعی که میتواند تحریمهای غربی علیه کشور را نقطهزن و هدفمند کند.
در حال حاضر بخش عمدهای از تسویه حسابهای ارزی واردات کالا به کشور از مسیر درهم انجام میشود و طبق برآوردهای کارشناسان بیش از ۸۰ درصد از مبادلات ارزی به درهم وابسته است.
بخش زیادی از شرکتهای ایرانی برای تهیه ارزهای دیگر همچون دلار و یورو از مسیر درهم و خرید این ارز از امارات اقدام میکنند.
علت روی آوردن شرکتهای ایرانی به درهم را میتوان در پیوند درهم با دلار آمریکا، ثبات نرخ درهم و گسترش شبکه مالی در امارات دید.
امارات یکی از مراکز مالی منطقهای است به همین خاطر تسویه ارزی کالاهایی که از کشورهای مختلف از جمله چین و روسیه وارد ایران میشود نیز از طریق این کشور است که البته بارها مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفته است.
به گفته محمد امینی رعیا، کارشناس اقتصادی، اگرچه ایران با صادرات به چین و روسیه مازاد تراز تجاری دارد اما به دلیل ضعف در طراحی نظام تسویه ارزی برای تامین ارز واردات باید به امارات رجوع کند.
در واقع بخش عمدهای از کالاهای وارداتی ایران از سایر کشورها تامین میشود و امارات تنها یک دلال لجستیک و ارزی است با این حال وابستگی زیاد به این دلال با توجه به سبقه آن نه تنها از منظر اقتصادی از منظر امنیت ملی غیرقابل توجیه است.
موارد متعددی وجود دارد که امارات از طریق همین وابستگی بر ضد ایران اقدام کرده و به آمریکا برای ضربه به ایران کمک کرده است.
به عنوان مثال در سال ۹۷ همزمان با خروج آمریکا از برجام حسابهای مالی بسیاری از صرافیها و شرکتهای ایرانی در امارات مسدود شد و همین اقدام منجر به جهش ارز در تهران شد.
این کشور همچنین در توافقی با وزارت خزانه آمریکا و عربستان برنامهای را برای مقابله با آنچه «تامین مالی تروریسم» میخواند، امضا کرد و بانکهایش را موظف کرد همکاری خود با طرفهای ایرانی محدود کند.
تحلیل مرکز پژوهشهای مجلس نیز نشان میدهد امارات به دلیل موقعیتش در تسویهی دلار و همکاریهای امنیتی با آمریکا، نقش گرهای خطرناک در اقتصاد ایران را ایفا میکند.
ساختارهای مالی امارات به گونهای طراحی شده است که دسترسی وسیعی به اطلاعات تجاری و ارزی ایران را در اختیار دارد و با توجه به ارتباطات و تعاملات عمیقی که با کشورهای متخاصم با ایران یعنی آمریکا و اسرائیل دارد، این اطلاعات را به راحتی در اختیار آنها قرار میدهد.
همچنانکه یک صراف ساکن امارات به فارس گفت که مقامات اطلاعاتی امارات اشراف زیادی بر روی افراد و صرافیهای ایرانی ساکن این کشور دارند و اطلاعات جامعی از فعالیتهای ارزی ایران در اختیار دارند و آن را در اختیار کشورهای دیگر قرار میدهند.
این وابستگی شدید و تمرکز بیش از حد فعالیتهای ارزی در امارات باعث سده کارشناسان بارها به تغییر این رویه و رفع سریع این تهدید هشدار و راههایی را برای رهایی از آن پیشنهاد بدهند.
یکی از مهمترین این راهها توافقهای دو جانبه پولی با سایر کشورها از جمله کشور چین و روسیه و ایجاد تنوع در سبد ارزی کشور است.
کشورهای بسیاری تاکنون توافقنامه مبادله ارز امضا کردهاند که یکی از آنها کشور چین است. بر اساس منابع رسمی چینی سال گذشته بانک مرکزی چین ۴۰ توافقنامه تبادل ارز با کشورهای خارجی امضا کرد که با هدف حمایت از تجارت دو جانبه انجام شده است.
در حال حاضر روسیه تقریباً تمامی معاملات دو جانبه خود را با چین با استفاده از یوآن و روبل انجام میدهد که وابستگی این کشور را به دلار کاهش داده است.
تجربه چین و روسیه نشان میدهد که ایرانیان نیز با توجه به ارتباطات گسترده و نزدیک با این دو کشور میتواند بخشی از وابستگی به درهم را با این شیوه کاهش دهد.
علاوه بر این میتواند با گسترش تهاتر کالا_کالا و یا کالا_ارز وابستگی به درهم را کاهش دهد. در حال حاضر ایران به کشورهای زیادی صادرات دارد و از آنها کالا وارد میکند. با وجود این همچنان درهم واسطه تسویه وجوه است و امارات به عنوان مهمترین مبدا وارداتی کشور شناخته میشود. در حالی که با تهاتر بدون نیاز به صرافیهای امارات کالا به کشور وارد میشود و به راحتی میتوان نقش واسطهای امارات را حذف کرد.