نشست سالانه «گفت‌وگوی شانگری-لا» در سنگاپور به عنوان عرصه‌ای برای رقابت چشم‌اندازهای امنیتی آمریکا و چین در منطقه وسیع آسیا-اقیانوسیه تلقی می‌شود.
با این حال پکن امسال هیئتی پایین‌رتبه‌تر به این نشست فرستاد که در سنگاپور برگزار شد. در این مجمع وزیر دفاع چین حضور نداشت و همچنین جلسه عمومی که قرار بود به میزبانی چین برگزار شود، لغو شد.
یکی از بحث‌برانگیزترین رویدادها در این نشست، هشدار پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، درباره تلاش چین برای «تهاجم» به تایوان و «تغییر وضعیت موجود در دریای جنوبی چین و زنجیره نخست جزایر با زور یا اجبار» بود. وزارت خارجه چین بلافاصله در بیانیه‌ای این ادعاها را رد کرده بود.
با وجود حضور کم‌رمق در سنگاپور، چین در حال تقویت حضور نظامی خود در دریاهای هم‌جوار است و در ماه گذشته شمار غیرمعمولی از هواپیماها و شناورهای جنگی را در تمامی مناطق دریایی مستقر کرده است. این اقدام به عنوان چالشی مستقیم برای حضور نظامی آمریکا در زنجیره نخست جزایر تلقی می‌شود.
با رشد پیوسته نیروی دریایی چین در آب‌های آزاد، فعالیت‌های اخیر ناوهای جنگی چینی تا دریای تاسمان، و نیز حمله دیپلماتیک اخیر این کشور به کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام، تاب‌آوری زنجیره دوم جزایر آمریکا نیز ممکن است زیر سوال برود.
این مقاله توضیح می‌دهد که چگونه گسترش نظامی و تلاش‌های دیپلماتیک چین با هدف در هم شکستن زنجیره‌های نخست و دوم جزایر طراحی شده‌اند.
زنجیره اول و دوم جزایر چه هستند؟
زنجیره‌های اول و دوم جزایر بخشی از راهبرد زنجیره‌ای جزایر آمریکا هستند که هدف آن مهار چین و جلوگیری از توان این کشور برای نمایش قدرت فراتر از این زنجیره‌هاست، و همچنین محدود کردن دسترسی آن به اقیانوس آرام از طریق ایجاد موانع دریایی متشکل از گروه‌هایی از مجمع‌الجزایر که پایگاه‌های نظامی آمریکا بر آن‌ها مستقر شده‌اند.
زنجیره اول از جزایر اصلی ژاپن آغاز می‌شود و از میان رشته‌جزایر ریوکیو در شرق دریای چین شرقی می‌گذرد؛ جایی که بخش عمده‌ای از نیروهای آمریکایی در شرق آسیا مستقر هستند. این زنجیره سپس از جزیره تایوان عبور کرده، از کانال باشی گذشته و به ساحل غربی فیلیپین می‌رسد، دریای جنوبی چین را دور می‌زند و در نهایت به ساحل ویتنام ختم می‌شود.
زنجیره دوم جزایر در شرق زنجیره اول، در بخش میانی اقیانوس آرام غربی قرار دارد. این زنجیره از ژاپن آغاز می‌شود، جایی که پایگاه‌های نظامی آمریکا در یوکوسوکا مستقرند، سپس از میان جزایر بونین ژاپن، قلمروهای آمریکا در جزایر ماریانای شمالی و گوام عبور می‌کند، به کشور کوچک پالائو در اقیانوس آرام می‌رسد و نهایتا در گینه نو غربی در اندونزی پایان می‌یابد.
«فشار حداکثری» بر زنجیره اول جزایر
رسانه‌های تایوانی گزارش داده‌اند که ارتش آزادی‌بخش خلق چین اخیرا در چهار «دریا» یعنی دریای زرد، دریای شرقی و جنوبی چین و تنگه تایوان، در مقیاسی وسیع نیرو مستقر کرده است؛ از جمله دو گروه ناو هواپیمابر، با حضور ناو شاندونگ در دریای جنوبی چین و ناو لیائونینگ در آب‌های جنوب شرقی تایوان که این رسانه‌ها از آن با عنوان «فشار حداکثری بر کل زنجیره جزایر» یاد کرده‌اند.
یکی از مقام‌های امنیت ملی تایوان گفته است که چین در روزهای ۱۱، ۱۸ و ۲۷ مه، بیش از ۷۰ بار انواع هواپیماهای جنگی خود را، با هماهنگی انواع شناورهای نظامی، وارد منطقه اضطراری تایوان کرده است. ارتش چین همچنین در ۲۰ مه، هم‌زمان با سالگرد مراسم تحلیف ویلیام لای، رئیس‌جمهور تایوان، یک رزمایش آبی-خاکی در سواحل فوجیان برگزار کرد.
در دریای شرقی چین، یک ناوگان از فرماندهی منطقه شرقی ارتش چین، در ۱۶ مه از تنگه میاکو عبور کرد و وارد اقیانوس آرام غربی شد. ناو هواپیمابر لیائونینگ چین نیز برای نخستین بار در روزهای ۲۵ و ۲۶ مه رزمایش پرواز و فرود جنگنده‌ها را در دریای چین شرقی برگزار کرد. این اقدام باعث شد ژاپن جنگنده‌های خود را به پرواز درآورد.
در دریای زرد، پس از آن که چین سازه‌های فلزی را در نزدیکی جزیره مورد مناقشه سوان نصب کرد، رسانه‌های تایوانی از رویارویی‌های میان چین و کره جنوبی خبر دادند. به گزارش سایت تایوانی «آپ‌مدیا»، ۱۲ سازه‌ای که در سال ۲۰۲۵ نصب شده‌اند، امکان برخاست و فرود بالگردها را فراهم می‌کنند و برای مقاصد نظامی به رادارهای زیرآبی یا سامانه‌های حسگر امواج صوتی مجهز هستند.
در دریای جنوبی چین، ناوگان شامل ناو هواپیمابر شاندونگ چین، طی هفته گذشته در حال انجام رزمایش بوده است. پکن همچنین برای نخستین بار از سال ۲۰۲۰، دو بمب‌افکن دوربرد اچ-۶ را به پایگاه نظامی جزیره وودی (یونگ‌شینگ) در جزایر پاراسل اعزام کرد. به نوشته روزنامه هنگ‌کنگی مینگ پائو، این اقدام به ارتش چین امکان می‌دهد تا حدود نیم ساعت زودتر از قبل به زنجیره اول جزایر نیرو اعزام کند، و در نتیجه زمان واکنش نظامی خود را کاهش دهد.
هو شی‌جین، مفسر سرشناس چینی، گفت توازن قدرت نظامی در دریای جنوبی چین به صورت روزافزونی به نفع چین در حال تغییر است و دوران «به رخ کشیدن برتری نظامی» آمریکا در منطقه به پایان رسیده است. یک بلاگر چینی به نام لی رونگ‌مائو، استقرار اخیر ارتش چین در هر چهار دریا را «دستاوردی بزرگ در سطح راهبردی» توصیف کرد که فشار زیادی بر زنجیره اول جزایر تحت کنترل نظامی آمریکا وارد کرده است.
شی چی‌پینگ، ستون‌نویس چاینا تایمز، روزنامه تایوانی طرفدار پکن، روز سوم ژوئن نوشت این تغییر در توازن قدرت «بزرگ‌ترین دگرگونی در بخش غربی اقیانوس آرام طی صد سال گذشته» است. او به نقل از لی کوان یو، رهبر پیشین سنگاپور، پیش‌بینی کرد که چین ابتدا آمریکا را از محدوده ۱۲ مایلی آب‌های ساحلی خود بیرون می‌راند، و سپس از منطقه اقتصادی انحصاری ۲۰۰ مایلی‌اش. شی معتقد بود که «چهار دریا» درون زنجیره اول جزایر، دیگر «دریاچه‌های داخلی» آمریکا نیستند، بلکه به «خندق دفاعی» چین تبدیل شده‌اند.
توازن قدرت نظامی «به سوی چین» متمایل شده است
هم‌زمان، استقرار دو ناو هواپیمابر چین در خط مقدم، برای نخستین بار در شرایطی غیر از رزمایش، تقریبا هم‌زمان با استقرار دو ناو هواپیمابر آمریکا (نیمیتز و جورج واشنگتن) در دریای جنوبی چین و غرب اقیانوس آرام انجام شد. لی رونگ‌مائو به نقل از ناظران نظامی نوشت که دو ناو هواپیمابر چینی تلاش کردند گره‌گاه‌های راهبردی دریای جنوبی و دریای شرقی چین را مسدود و راه عبور نیروهای تقویتی آمریکا و هماهنگی نظامی احتمالی میان ژاپن و فیلیپین را قطع کنند.
یک بلاگر نظامی چینی غیر وابسته به دولت گفت که این «رویارویی» میان چهار ناو هواپیمابر ظاهرا «برابر» به نظر می‌رسد، اما در واقع آمریکا در «موقعیتی نسبتا ضعیف» قرار دارد، چون ناو نیمیتز در آستانه بازنشستگی است و ناو جورج واشنگتن به‌تازگی از تعمیرات بیرون آمده تا کمبود حضور ناوهای هواپیمابر آمریکا در منطقه آسیا-اقیانوسیه را جبران کند.
این تحلیل همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که آیا آمریکا می‌تواند هم‌زمان با سه ناو هواپیمابر چین مقابله کند، چرا که ناو «فوجیان» که به تازگی هشتمین آزمایش دریایی خود را به پایان رسانده، به زودی وارد خدمت خواهد شد.
لی رونگ‌مائو استدلال می‌کند که تصمیم آمریکا برای خارج کردن ۹۰۰۰ نیرو از اوکیناوا در جزایر ریوکیو به مقصد گوام و هاوایی در سال ۲۰۲۵، و همچنین برنامه‌اش برای انتقال ۴۵۰۰ نیروی دیگر از کره جنوبی به گوام، نوعی «عقب‌نشینی راهبردی» است که هدفش انتقال تمرکز دفاعی به زنجیره دوم جزایر است، چون این نیروها در حال حاضر به طور کامل در تیررس موشک هایپرسونیک دی‌اف-۱۷ چین قرار دارند.
با این حال وزارت دفاع ژاپن در روز ۸ ژوئن اعلام کرد که ناوگان لیائونینگ برای نخستین بار وارد منطقه اقتصادی انحصاری جزیره مینامیتوری در شرق ژاپن شده است، که در شرق زنجیره دوم جزایر قرار دارد؛ اقدامی که گوانچا، رسانه ملی‌گرای چینی، آن را به عنوان «تکمیل دستاورد عبور از زنجیره دوم جزایر» توصیف کرد.
ژاپن یک روز بعد گزارش داد که ناوگان شاندونگ در آب‌هایی حدود ۵۵۰ کیلومتری جنوب‌شرقی جزیره میاکو حضور داشته و عملیات برخاست و فرود جنگنده‌ها و بالگردهای ناوپایه را انجام داده است. این نخستین بار بود که هر دو ناو هواپیمابر چینی به طور هم‌زمان در غرب اقیانوس آرام فعالیت می‌کردند.
تقریبا در همان زمان، عکس‌های تازه‌ای از دو جنگنده نسل ششم چین (چنگدو جی-۳۶ و شنیانگ جی-۵۰) در شبکه‌های اجتماعی چین دست به دست شد. تحلیلگران برآورد کردند که شعاع عملیاتی این مدل‌های جدید می‌تواند تا ۳۰۰۰ کیلومتر باشد و طراحی آن‌ها برای استقرار روی ناوهای هواپیمابر چین انجام شده است.
نفوذ فزاینده چین در جزایر اقیانوس آرام
در همین حال هوانگ چونگ-تینگ، تحلیلگر نظامی تایوانی، اشاره کرده است که در بخش جنوبی اقیانوس آرام، رزمایش‌های نظامی ناوگان نیروی دریایی چین در دریای تاسمان در شرق سیدنی ــ که برای نخستین‌بار در فوریه انجام شد ــ نگرانی‌هایی را درباره احتمال عبور چین از زنجیره دوم جزایر برانگیخته است.
نمایش نادر قدرت نظامی چین در دریای تاسمان باعث نگرانی استرالیا و نیوزیلند شده است، به ویژه در زمانی که آنتونی آلبانیزی، نخست‌وزیر استرالیا، در تلاش است تا بندر داروین را که در حال حاضر شرکت چینی لندبریج با اجاره ۹۹ ساله اداره می‌کند، پس بگیرد. این بندر از نظر راهبردی برای استقرار نظامی آمریکا در منطقه اهمیت دارد.
روابط فزاینده میان چین و کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام همچنین باعث نگرانی استرالیا، نیوزیلند و آمریکا شده است. در سال ۲۰۲۳ این سه کشور نسبت به توافق‌نامه امنیتی جزایر سلیمان با چین ابراز نگرانی کردند. بر اساس این توافق پلیس چین نیروی پلیس جزایر سلیمان را آموزش می‌دهد.
در ماه فوریه، نیوزیلند به امضای توافق‌نامه همکاری میان جزایر کوک و چین، بدون مشورت با ولینگتون اعتراض کرد.این جزایر با نیوزیلند رابطه‌ای موسوم به «پیوستگی آزاد» دارند که به ولینگتون اجازه می‌دهد در امور خارجی، دفاعی و بحران‌ها از آن‌ها حمایت کند.
نفوذ روزافزون چین در این منطقه همچنین در تغییر جهت روابط برخی کشورهای جزیره‌ای از تایپه به سوی پکن در سال‌های اخیر بازتاب یافته است؛ از جمله جزایر سلیمان و کیریباتی در سال ۲۰۱۹ و نائورو در سال ۲۰۲۴.
از میان سه متحد باقی‌مانده تایوان در اقیانوس آرام ــ جزایر مارشال، پالائو و تووالو ــ دو مورد نخست توافق‌نامه‌هایی با عنوان «پیمان مشارکت آزاد» با آمریکا دارند که دسترسی نظامی ایالات متحده به زمین، هوا و دریای آن‌ها را ممکن می‌سازد.
پالائو از سوی آمریکا به عنوان نقطه‌ای «در محل تلاقی حیاتی در اقیانوس آرام» و «لنگرگاه زنجیره دوم جزایر» توصیف شده است، اما بنا بر گزارش‌ها تحت فشار اقتصادی پکن قرار دارد تا روابطش را با تایپه قطع کند.
اواخر ماه مه، چین سومین نشست وزیران خارجه کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام و چین را در شهر شیامن در استان فوجیان برگزار کرد. در این نشست پکن وعده کمک مالی ۲ میلیون دلاری برای مقابله با تغییرات اقلیمی در این منطقه را داد و همچنین بر همکاری در زمینه تجارت، امور دریایی و اجرای قانون تاکید شد.
اگرچه توافقی در زمینه همکاری نظامی در این نشست به دست نیامد، اما یو لی، استاد متخصص در روابط چین و منطقه اقیانوس آرام، می‌گوید: «قدرت سخت و نرم چین احتمالا تقویت بیشتری خواهد یافت»، چرا که پکن در حال ارائه حمایت‌های زیرساختی و تجاری به یکی از کم‌توسعه‌‌یافته‌ترین مناطق جهان است.