در حالی‌که تنش‌های ژئوپلیتیکی در منطقه خلیج فارس افزایش یافته، نگاه‌ها بار دیگر به تنگه استراتژیک هرمز دوخته شده است.
گزارشی از موسسه مالی «سیتی‌گروپ» نشان می‌دهد که هرگونه اختلال در این گذرگاه حیاتی می‌تواند شوکی فوری به بازار نفت وارد کند و قیمت‌ها را به مرزهای بالاتر برساند.
تنگه‌ای که نبض نفت جهان را در دست دارد
تنگه هرمز مسیر عبور روزانه حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون بشکه نفت خام است؛ یعنی چیزی نزدیک به یک‌سوم نفت دریابرد جهان.
برای کشورهایی همچون عربستان، عراق، امارات، کویت و همچنین برای کشورهای مصرف‌کننده در شرق آسیا و اروپا، باز بودن این مسیر حیاتی است.
اما آنچه شرایط فعلی را خاص می‌کند، موقعیت کنونی ایران در تحولات منطقه‌ای و توان راهبردی ما در مدیریت تحرکات امنیتی و تجاری در تنگه هرمز است.
برخلاف سال‌های قبل، اکنون ایران با اتکا به تجربیات گذشته، ظرفیت‌های دیپلماتیک نو و پیوندهای راهبردی با شرق، قدرت مانور بیشتری دارد.
تحلیل سیتی‌گروپ: شوک کوتاه‌مدت، قدرت بلندمدت
سیتی‌گروپ در آخرین گزارش تحلیلی خود می‌نویسد که در صورت بسته شدن موقت تنگه هرمز، قیمت نفت حداقل ۹۰ دلار افزایش خواهد یافت. یعنی قیمت نفت به ۱۷۰ تا ۱۸۰ دلار خواهد رسید.
اما به اعتقاد تحلیلگران این موسسه، چنین جهشی بلندمدت نخواهد بود، چرا که قدرت‌های جهانی تلاش خواهند کرد هرگونه انسداد در این گذرگاه حیاتی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن رفع کنند.
با این حال، آنچه کمتر در این گزارش‌ها گفته می‌شود، نقش تعیین‌کننده ایران در ثبات بازار جهانی نفت است.
از یک‌سو، ایران توان مدیریت امنیت تنگه را دارد و از سوی دیگر، با نگاه چندجانبه‌گرایانه، هم‌زمان با کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده تعامل می‌کند.
سناریوهای پیش‌رو: از ۱۵۰ دلار تا ۲۰۰ دلار؟
در شرایطی که برخی کشورهای غربی از احتمال افزایش قیمت‌ها ابراز نگرانی می‌کنند، ایران با پیوندهایی که در سال‌های اخیر با چین، روسیه، هند و سایر کشورهای آسیایی برقرار کرده، جایگاه خود را در معادلات جدید انرژی تثبیت کرده است.
ذخایر نفتی بالا در برخی پالایشگاه‌های آسیا ممکن است نوسانات قیمت را در کوتاه‌مدت کاهش دهد، اما این ذخایر جایگزین نقش تنگه هرمز نخواهند شد.
در گزارش‌های غیررسمی برخی موسسات دیگر نیز، سناریوهایی برای افزایش قیمت نفت تا ۱۵۰ دلار یا حتی ۲۰۰ دلار در صورت تداوم انسداد مطرح شده است.
تنگه هرمز، اهرم قدرت مشروع ایران
محمد شعبانی، کارشناس اقتصادی، در گفت‌وگو با فارس گفت: شرایط فعلی بسیار متفاوت از دوران‌های مشابه در گذشته است. برخلاف تصور برخی رسانه‌ها، ایران نه‌تنها به‌دنبال بستن تنگه نیست، بلکه می‌خواهد از این مسیر استراتژیک به‌عنوان اهرم قدرت مشروع استفاده کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: امروز ایران با اتکا به دانش فنی، دیپلماسی منطقه‌ای و پیوندهای اقتصادی با شرق، ابزارهای متنوعی برای تأثیرگذاری در بازار نفت دارد. تنگه هرمز تنها یک شریان نفتی نیست، بلکه در حال تبدیل‌شدن به یک ابزار بازتعریف قدرت در نظم جهانی انرژی است.
وی افزود: بازار جهانی نفت در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد. در چنین شرایطی، کشورهایی که توانایی مدیریت بحران و تسلط راهبردی بر گذرگاه‌های حساس را دارند، تعیین‌کننده جهت حرکت قیمت‌ها خواهند بود. ایران از این منظر در موقعیت ممتازی قرار گرفته. نه‌فقط به‌خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش، بلکه به‌واسطه تجربه، انسجام داخلی و اقتدار منطقه‌ای.
شعبانی تاکید کرد: از نگاه فعالان بازار، تأثیر یک بحران بالقوه در تنگه هرمز با هرجای دیگری در جهان متفاوت است. چون اینجا نه‌فقط نفت، بلکه پیام‌های ژئوپلیتیک جابه‌جا می‌شود. حتی احتمال قطع موقت صادرات برخی کشورها از این مسیر کافی‌ست که قیمت‌ها ده‌ها دلار بالا برود.
تنگه هرمز، نفوذ بدون دخالت مستقیم ایران
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: نکته مهم اینجاست که ایران در حال حاضر به جای تهدید مستقیم، از قدرت بازدارندگی بهره می‌برد. همین موضوع باعث شده که بازار جهانی با نوعی احترام توأم با احتیاط به تحرکات تهران نگاه کند. ایران نشان داده که ابزار بستن تنگه را دارد، اما اهل استفاده بی‌محابا از آن نیست. همین هوشمندی است که تهران را در موقعیت بازیگر اصلی نگه داشته است.
وی ادامه داد: در صورتی افزایش تنش و ورود آمریکا به جنگ تحمیلی بعلیه ملت ایران، ایران می‌تواند با کم‌ترین اقدام فیزیکی، واکنش‌های بزرگی در بازار جهانی ایجاد کند. این همان چیزی است که تحلیلگران وال‌استریت آن را نفوذ بدون دخالت مستقیم می‌نامند.
شعبانی افزود: اگر به‌صورت راهبردی نگاه کنیم، ایران اکنون نه‌تنها عرضه‌کننده نفت، بلکه یکی از مهندسان تعادل در بازار انرژی جهانی است. به‌خصوص با رویکرد جدید همکاری با قدرت‌های آسیایی و ایجاد مسیرهای موازی تجارت نفت، تهران توانسته حتی با وجود تحریم‌ها، از ظرفیت ژئوپلیتیک خود استفاده بهینه کند.
ایران، بازیگر تاثیرگذار در بازار انرژی
ایران در میانه تنش‌های اخیر، نه‌تنها در موضع دفاعی نیست، بلکه با افزایش قدرت راهبردی خود، به بازیگری تأثیرگذار در بازار انرژی بدل شده است.
تنگه هرمز، اگرچه در معرض تهدیدهای خارجی قرار دارد، اما مدیریت مؤثر ایران در این مسیر، مانع از هرگونه بحران واقعی شده است.
در بازار جهانی، هر سناریویی برای اختلال در تنگه، به‌معنای افزایش بهای نفت و تقویت جایگاه صادرکنندگان مستقل همچون ایران است.