دخل و خرج کشور در طول سالیان متمادی بودجه‌نویسی توسط دولت‌ها و مجالس در نیمه اول هرسال بررسی و با تحلیلی برعملکرد آن برای پیش‌بینی درآمد و هزینه سال بعد تصمیم‌گیری می‌شد و البته گاهی این حساب و کتاب به‌دلیل تاخیرهای 70 و 80 روزه به هم می‌ریخت و دولت در تنظیم بودجه و پیش‌بینی اعتباراتش برای سال آتی دچار مشکل می‌شد. زمان ارائه لایحه بودجه به مجلس از آنجا اهمیت بیشتری پیداکرد که رئیس دولت‌های نهم و دهم چند بار در ارائه دیرهنگام لایحه بودجه رکورد زد تا جایی که نمایندگان می‌گفتند دولت اراده‌ای مبنی بر ارائه لایحه بودجه ندارد.
تنها دولتی که از سال 87 به بعد توانست بودجه را بدون تاخیر به مجلس ارائه کند و خود راموظف به ارائه لایحه بودجه کل کشور حداکثر تا 15 آذرماه دانست، دولت تدبیر و امید بود. درحالی دولت امسال برای دومین‌بار بر اساس اعلام معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور لایحه بودجه را به موقع تقدیم مجلس خواهد کرد که مجلسی‌ها درحال چیدن شاخ و برگ‌های اضافی آن هستند. حجیم‌بودن بودجه همیشه یکی از دغدغه‌های نمایندگان مجلس و دولت‌ها در دوره‌های مختلف بوده است و هیچ‌گاه اقدام مناسبی در راستای حذف برگه‌های اضافی آن انجام نشده است و این موضوع همچنان درحد دغدغه مانده است. اما امسال مجلس سنگینی بار تعدد قانون را حس کرده و با تصویب طرحی مبنی بر حذف مواد غیربودجه‌ای از مهم‌ترین سند مالی کشور توانست گامی موثر در راستای سبک کردن کتاب سنگین و ناکارآمد بودجه بردارد. نمایندگان موافق معتقد بودند که با تصویب این لایحه تحول بزرگی در ساختار اقتصادی کشور و بودجه‌نویسی ایجاد و گره بسیاری از مشکلات اجرایی کشور با تصویب این لایحه باز می‌شود. تصویب این طرح که به گفته نوبخت نقش مهمی در اصلاح نظام بودجه‌ریزی کشور خواهد داشت نمادی از تصمیم مشترک مجلس و دولت است که باری از دوش دولت و مجالس بعدی برمی‌دارد و مسیر بودجه‌نویسی کشور و نظارت بر عملکرد بودجه را بیشتر می‌کند.
هشت سال بودجه‌نویسی، 437 روز تاخیر
بر اساس آئین‌نامه داخلی مجلس، قوه مجریه مکلف است لایحه بودجه هر سال را تا ۱۵ آذر سال قبل به مجلس ارسال کند. بر همین اساس روحانی در دومین سال بودجه‌نویسی خود نیز تلاش می‌کند همچون سال گذشته بودجه را در زمان مقرر خود را به مجلس تقدیم کند. احمدی‌نژاد در دوران ریاست‌جمهوری خود هیچ‌گاه بودجه کشور را در ماه آذر تحویل مجلس نداد. دولت روحانی در سال گذشته که اولین بودجه‌نویسی خود را تجربه می‌کرد سعی کرد تا بودجه را در زمان مناسب به مجلس ارائه دهد. نمایندگان مجلس نیز که در دوران احمدی‌نژاد هیچ‌گاه با چنین برخوردی از سوی دولت در زمینه بودجه روبه‌رو نشده بودند از این حرکت رئیس دولت یازدهم استقبال کردند .
احمدی‌نژاد از اولین سال بودجه‌نویسی تا آخرین سال آن، هیچ‌گاه بودجه را در زمان مقرر خود تحویل مجلس نداد و نمایندگان هیچ‌گاه در آذرماه شاهد ارائه بودجه از سوی رئیس دولت‌های نهم و دهم به مجلس نبودند. رفتار روحانی در مورد بودجه‌نویسی را می‌شود از تابوهایی دانست که او در طول دوران ریاست‌جمهوری‌اش شکست. خود نمایندگان مجلس نیز باور نمی‌کردند که دولت می‌تواند بودجه کشور را در زمان مقرر و معین خود به مجلس ارائه دهد.اگر تاخیرهای بودجه‌ای احمدی‌نژاد را در سال‌هایی که سکاندار امور اجرایی کشور بود را مرور کنیم، می‌بینیم که در هشت سال بودجه‌نویسی، 437 روز تاخیر داشته‌اند. تاخیرهای بودجه‌ای احمدی‌نژاد بدین شرح است: 25دی 84 ؛ 40 روز، 1 بهمن 85؛ 46 روز،17 دی 86؛32 روز، 8 بهمن 87؛53 روز، 4 بهمن 88؛50 روز، 1 اسفند 89؛ 75 روز، 12 بهمن 90؛57 روز و 9 اسفند 91؛84 روز.
درآمد 72هزار میلیارد تومانی مالیات در بودجه 94
صبح روز یکشنبه رئیس‌جمهور برای ارائه دومین لایحه بودجه دولت یازدهم به صحن علنی مجلس می‌رود تا در موعد مقرر این اقدام صورت بگیرد و نمایندگان نیز در زمان مناسب قانون بودجه سال 94 کل کشور را بررسی کنند. در شرایطی دومین بودجه دولت یازدهم در مسیر بهارستان قرار گرفته است که گمانه‌زنی‌ها درمورد ویژگی‌های لایحه بودجه سال 94 به اوج خود رسیده است و اعداد و ارقام مختلفی درباره این لایحه مطرح می‌شود. در همین رابطه رئیس‌جمهور در سفر اخیر خود به گلستان اعلام کرده است بودجه سال آینده 219هزار میلیارد تومان است که 46هزار میلیارد تومان از این اعتبار اختصاص به بودجه عمرانی دارد. این درحالی است که بر اساس آنچه در مجلس برای بودجه عمومی سال 93 دولت از لحاظ درآمد و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی به تصویب رسید رقمی بالغ 235 هزار میلیارد تومان بود.
علاوه بر این موضوع درحالی که قیمت نفت در بودجه سال جاری برای هر بشکه 100 دلار تعیین شده بود اما با وجود کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی این احتمال وجود دارد که قیمت نفت در بودجه سال آینده در محدوده 70 دلار تعیین شود و این موضوع نیز مورد تائید وزارت نفت و همچنین معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری قرار گرفته است. همچنین درحالی که قیمت دلار در بودجه سال جاری 2650 تومان تعیین شده بود یکی از اهداف اصلی دولت در حوزه بازار مالی تک‌نرخی کردن ارز است و برهمین اساس اخباری مبنی بر تعیین دلار 2850 تومانی در بودجه سال 94 کل کشور مطرح شده است. اما در شرایطی که همواره بر کاهش وابستگی بوده سالانه کل کشور به نفت تاکید شده است، رئیس سازمان امور مالیاتی از درآمد 72هزار میلیارد تومانی مالیاتی دولت در بودجه سال آینده خبر داده است. این درحالی است که درآمدهای مالیاتی دولت در سال جاری حدود 66هزار میلیارد تومان تعیین شده بود که بر اساس اظهارات رئیس سازمان امور مالیاتی درآمد دولت در این بخش حدود 6هزار میلیارد تومان افزایش خواهد یافت.
مهم‌ترین ویژگی‌های بودجه 94
دکتر محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت با بیان اینکه در 14 ماه گذشته و در چارچوب اهداف دولت تدبیر و امید در حوزه بودجه‌ریزی سه اقدام مهم انجام شده است، می‌گوید: در شهریورماه سال گذشته در کمتر از یک ماه از شروع به‌کار دولت لایحه اصلاحیه بودجه سال 92 با هدف واقعی کردن منابع و جلوگیری از تشدید تورم به مجلس ارسال شد و با این اقدام موفق شدیم سال گذشته 23هزار میلیارد تومان در طرح‌های عمرانی سرمایه‌گذاری کنیم. در گام دوم بودجه‌ریزی در شش ماهه دوم سال گذشته بودجه سال 93 را تهیه کرده و بعد از سال‌ها در مدت و زمان قانونی آن را به مجلس تقدیم کردیم که تمرکز اصلی در این بودجه اتمام طرح‌های ناتمام با پیشرفت فیزیکی 70 درصد به بالا بود. دولت در بودجه‌نویسی دو هدف خروج از رکود و تقلیل نرخ تورم را مورد توجه داشت.
دکتر نوبخت گام سوم در حوزه بودجه‌ریزی را تهیه و تنظیم لایحه بودجه سال 94 می‌داند و عنوان می‌کند که تلاش شده تبصره‌های تکراری که هر سال در قانون بودجه تکرار می‌شد، تضمین شود و این بودجه نیز مانند سال نخست در زمان مقرر و قانونی به مجلس تقدیم خواهد شد. بودجه سال آینده به روش عملیاتی یا مبتنی به عملکرد تعیین‌شده و ساماندهی طرح‌های عمرانی در آن مورد توجه خواهد بود. توجه به طرح‌های بالای 80 درصد رشد فیزیکی، کمک به توازن منطقه‌ای و محوری‌بودن طرح‌های عمرانی از جمله ویژگی‌های بودجه سال آینده است. یکی دیگر از اقدامات مهم که به نوعی نوآوری محسوب می‌شود، این است که قبل از ابلاغ بخشنامه همه دستورالعمل‌های لازم به دستگاه‌های اجرایی ارسال شده و بیش از 2هزار نفر ساعت دوره آموزشی در این راستا از سوی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی برگزار شده است.
واقعی بودن پیشنهاد دولت در بودجه سال 94
همچنین غلامرضا کاتب با اشاره به اینکه بودجه سال 94 یکشنبه به مجلس ارائه می‌شود، می‌گوید: کل بودجه سال 94 دویست و نوزده هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که 8 هزار میلیارد تومان از بودجه سال 93 بیشتر است. همچنین افزایش حقوق و دستمزد کارکنان دولت نیز بر اساس تورم 17 درصد پیش‌بینی شده است. از مجموع 107 ماده‌ای که درباره احکام بودجه سال 94 در صحن علنی مطرح شد 75 ماده تصویب و 15 ماده به کمیسیون برنامه و بودجه و کمیسیون‌های تخصصی ارجاع شد که هفته آینده در صحن علنی بررسی می‌شود. 20 ماده از احکام بودجه حذف شد اما ممکن است در روند کار بسیاری از احکام تکراری در قالب لایحه ای که دولت آن را ارائه می کند حذف شود. کاتب درباره بودجه طرح‌های نیمه تمام می‌افزاید .در سال 91 یازده هزار میلیارد تومان و در سال 92 پانزده هزار میلیارد تومان به طرح‌های عمرانی اختصاص یافت. رقمی که در این زمینه برای سال 94 در بودجه پیش‌بینی شده 46 هزار میلیارد تومان است که اگر محقق شود کشور از رکود اقتصادی خارج می‌شود .وی می‌گوید: در سال 94 دانشگاه‌هایی که درآمد دارند می‌توانند بر اساس درآمد خود و بر اساس تصویب هیات امنای دانشگاه از بانک‌ها برای تکمیل طرح‌های عمرانی نیمه‌کاره خود تسهیلات دریافت کنند.
البته این تسهیلات سقف دارد و بر اساس میزان درآمد دانشگاه تعیین شده است .کاتب بابیان اینکه 9 میلیون نفر در مناطق روستایی، عشایری و حاشیه شهرها تحت پوشش خدمات درمانی قرار گرفتند، می‌افزاید: 4800 میلیارد تومانی که مجلس در بودجه سال 93 برای طرح تحول نظام سلامت تصویب کرد به این بخش اختصاص یافت .وی با بیان اینکه مردم 35 درصد هزینه درمان خود را پرداخت می‌کردند، گفت: اکنون این رقم به 8 درصد کاهش یافته است .کاتب افزود: در بودجه سال 94 یک درصد از درآمد مالیات بر ارزش‌افزوده به بخش درمان اختصاص یافته است .مجلس تصویب کرده است در سال 94 ده درصد از صندوق توسعه ملی در بانک‌های عامل سپرده‌گذاری شود و به عنوان سرمایه درگردش واحدهای تولیدی به‌ویژه واحدهای تولیدی صادراتی اختصاص یابد. وی واقعی بودن پیشنهاد دولت در بودجه سال 94 را ویژگی شاخص این بودجه عنوان می‌کند.