رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین می‌گوید در سال 2020 تجارت رسمی ایران و چین، با احتساب نفت، به 16 میلیارد دلار رسیده و حتی با احتساب فروش غیررسمی نفت نیز به ۲۰ میلیارد دلار نمی‌رسد.
مجیدرضا حریری روز جمعه اعلام کرد حتی اگر تجارت دوجانبه ایران و چین را ۲۰ میلیارد دلار هم در نظر بگیریم، باز هم کمترین میزان طی ۱۶ سال گذشته است.
آمارهای رسمی گمرک چین نشان می‌دهد این کشور در سال گذشته میلادی ۶.۴ میلیارد دلار واردات از ایران داشته است.
آنچه در آمارهای رسمی گمرک چین عنوان شده، نشان می‌دهد این کشور بصورت رسمی روزانه کمتر از ۸۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده که ارزش کلی آن در سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۵ میلیارد دلار است.
اما آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها و گزارش اخیر خبرگزاری‌های رویترز و بلومبرگ نشان می‌دهد ایران سه برابر این میزان نفت نیز تحت نام نفت امارات، عمان، عراق و مالزی راهی چین کرده است.
بدین ترتیب حداکثر صادرات نفت ایران به چین، چه بصورت رسمی و چه پنهانی، حدود ۳۲۰ هزار بشکه در روز بوده است.
البته آمارهای جدید گمرک چین نشان می‌دهد در دو ماه ابتدایی سال جاری میلادی، هیچ نفتی از ایران خریداری نکرده است، در حالی که آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها نشان می‌دهد در ژانویه و فوریه، ایران روزانه حدود ۷۸۰ هزار بشکه نفت به چین داده و این رقم در ماه مارس نیز به ۸۶۰ هزار بشکه اوج گرفته است.
رویترز و بلومبرگ می‌نویسند احتمالا نفت ایران تحت نام نفت دیگر کشورها خصوصا امارات و عمان به چین تحویل داده شده است.
آمارهای گمرک چین نیز نشان می‌دهد در دو ماه ابتدایی ۲۰۲۱ واردات نفتش از امارات ۶۱ درصد و از عمان ۳۰ درصد افزایش یافته است.
به هر تقدیر، گزارش گمرک چین نشان می‌دهد در دور یاد شده، کل وارداتش از ایران ۱۸ درصد نسبت به دو ماه ابتدایی پارسال افت داشته است.
قبل از تحریم‌های آمریکا، در سال ۲۰۱۸، ایران ۲۱.۱ میلیارد دلار صادرات و ۱۴ میلیارد دلار واردات از چین داشت.
بدین ترتیب حجم تجارت دوجانبه ایران و چین در سال گذشته نسبت به سال ۲۰۱۸، حتی با احتساب فروش غیررسمی نفت، ۴۳ درصد کاهش یافته است.
چین قبل از تحریم‌های آمریکا بزرگترین مشتری نفتی ایران بود، اما بعد از تحریم‌ها خرید نفت از ایران را بیش از نصف کاهش داده که بخش اعظم آن نیز بصورت غیررسمی و تحت نام نفت دیگر کشورها وارد می‌شود.
تجارت با دیگر شرکا
وضعیت تجارت خارجی ایران با دیگر شرکا حتی بسیار بدتر از تجارت با چین است.
برای نمونه هند، به عنوان دومین مشتری نفتی ایران که سال ۲۰۱۸ نزدیک ۱۵ میلیارد دلار واردات از ایران داشت، پارسال زیر ۳۰۰ میلیون دلار واردات کالا از ایران انجام داده است.
آمارهای دو ماهه ابتدایی هند نیز نشان می‌دهد در این مدت تنها ۸۴ میلیون دلار واردات از جمهوری اسلامی داشته، اما صادراتش به ایران کمتر از نصف شده و به ۲۰۲ میلیون دلار سقوط کرده است.
ماه گذشته خبرگزاری رویترز از قول منابع مطلع گزارش داد که ذخایر روپیه ایران به شدت سقوط کرده و تاجران هندی زیر بار ریسک قرارداد صادرات کالا، از جمله برنج به ایران نمی‌روند.
وضعیت در کره جنوبی و ژاپن نیز مشابه هند است.
کره جنوبی در سال ۲۰۱۸ بیش از ۴ میلیارد دلار واردات از ایران داشت، اما پارسال این رقم به ۸۶ میلیون دلار سقوط کرد و در دو ماهه ابتدایی سال جاری میلادی نیز تنها ۱.۳ میلیون دلار واردات از ایران داشته است.
در خصوص ژاپن نیز طبق آمارهای وزارت اقتصاد ژاپن، وارداتش از ایران از بالای ۳.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۳۴ میلیون دلار در سال گذشته سقوط کرد و در دو ماه ابتدایی سال نیز روی‌هم‌رفته ۳.۳میلیون دلار بوده است.
آمارهای رسمی اتحادیه اروپا نیز نشان می‌دهد وارداتش از ایران از حدود ۹ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۸ به ۷۱۰ میلیون یورو در سال گذشته رسیده و در ماه ژانویه نیز این رقم ۴۵ میلیون یورو بوده است.
ترکیه نیز مانند اتحادیه اروپا تنها آمارهای ژانویه امسال را منتشر کرده که نشان می‌دهد در این ماه ۱۶۱ میلیون دلار واردات از ایران داشته است. واردات ترکیه از ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۷ میلیارد دلار بود و پارسال به ۱.۲ میلیارد دلار سقوط کرده بود.
آنچه آمارهای رسمی کشورهای عمده شریک تجاری ایران نشان می‌دهد، پارسال تراز تجاری همه آنها با ایران برای اولین بار مثبت شده و در سال جاری نیز این وضعیت ادامه داشته است.
البته عراق، امارات و تا حدودی افغانستان نیز از شرکای تجاری اصلی ایران هستند، اما آمارهای رسمی درباره تجارت با ایران منتشر نکرده‌اند.
آمارهای رسمی گمرک ایران
گمرک ایران تنها آمارهای صادرات و واردات غیرنفتی را منتشر می‌کند. البته گمرک برخی کالاهای نفتی مانند بنزین، میعانات گازی، مایعات گازی و گازهایی مانند پروپان و بوتان را نیز در سبد صادرات غیرنفتی قرار می‌دهد.
مهدی میراشرفی رئیس گمرک ایران روز پنج‌شنبه اعلام کرد کل صادرات غیرنفتی کشور در سال گذشته ۳۴ میلیارد و ۲۵۶ میلیون دلار شده است. این رقم در سال ۱۳۹۷ حدود ۴۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود.
واردات ایران در سال گذشته ۴ میلیارد دلار بیشتر از صادرات غیرنفتی کشور بوده است.
آنچه آمارهای گمرکی ایران نشان می‌دهد بیش از دو سوم کل صادرات غیرنفتی کشور تنها راهی پنج کشور چین، عراق، امارات، ترکیه و افغانستان شده است.
همچنین ۸۰ درصد واردات کشور از پنج کشور چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان انجام شده است.
بدین ترتیب، کل تجارت خارجی ایران وابسته به چند کشور انگشت‌شمار بوده است.
هنوز معلوم نیست با توجه به ادامه تحریم‌های آمریکا، وضعیت تجارت خارجی ایران به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد. دولت برای سال ۱۴۰۰ صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه نفت خام را گنجانده و در صورت عدم موفقیت، بودجه با کسری هنگفتی مواجه خواهد شد.
طی چند سال گذشته همواره یک سوم بودجه با استقراض تامین شده است.
هفته گذشته عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی گفت «درآمدهای ارزی کشور در سال گذشته نسبت به سال ۹۸ حدود یک نهم شده است».
وی عدد خاصی برای درآمدهای ارزی کشور اعلام نکرد، اما آنچه که مسلم است، تجارت خارجی ایران بعد از تحریم‌ها به شدت کاهش یافته است.
صندوق بین‌المللی پول قبلا پیش‌بینی کرده بود کل صادرات نفتی، غیرنفتی و خدمات ایران در سال گذشته به ۴۶ میلیارد دلار برسد. این رقم در دوران قبل از تحریم‌ها حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بود.