بحران بیماری کرونا از اسفند 1398 تا اسفند 1399 خیلی از آمارها را تغییر داد. یکی از آنها حجم مصرف سوخت بود. در این بازه زمانی میزان مصرف بنزین و نفت گاز (گازوئیل) کشور به‌طرز غیرقابل باوری کم شد. هیچکس پیش‌بینی نمی‌کرد میانگین مصرف بنزین در سال 1399 حدود 75 میلیون لیتر در روز باشد و یا اینکه مصرف نفت گاز به میانگین روزانه 97 میلیون لیتر برسد. اما محدودیت‌های تردد ناشی از همه‌گیری کووید19 این کاهش مصرف سوخت را در کشور رقم زد و به‌دنبال آن، انتشار کربن ناشی از مصرف سوخت نیز در ایران به سال‌ها قبل بازگشت.
برای یک سال ترمز مصرف کشیده شد
بررسی خبرنگار «ایران» نشان می‌دهد که اگرچه آبان ماه 1398 طرح سهمیه‌بندی بنزین اجرا شد اما در پایان این سال دوباره روند افزایشی مصرف آغاز شده بود. به طوری‌که بعد از سهمیه‌بندی بنزین، میانگین مصرف کشور حدود 75 میلیون لیتر در روز شد اما در 9 روز نخست بهمن ماه این رقم به 82 میلیون لیتر در روز رسیده بود و پیش‌بینی می‌شد که در تعطیلات نوروز این رقم به بیش از 90 میلیون لیتر نیز برسد و روند افزایشی ادامه‌دار باشد.
ولی با شروع بحران همه‌گیری کرونا در ایران ارقام نزولی شدند. حتی نوروز امسال مصرف بنزین به روزی 44 میلیون لیتر نیز رسید. شرایط به گونه‌ای پیش رفت که حالا می‌توان گفت میانگین مصرف در سال 1399 حدود 75 میلیون لیتر در روز بوده است.
برخی کارشناسان می‌گویند که با توجه به کاهش قیمت نسبی بنزین در سبد هزینه خانوار دیگر سهم چندانی برای تغییرات قیمتی آبان 1398 و سهمیه‌بندی بنزین نمی‌توان قائل بود و حالا مهم‌ترین عامل کاهش مصرف، محدودیت‌های کرونایی، دورکاری‌ها، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و صرف نظر برخی افراد از سفرها و ترددهاست. به‌طوری که اگر این محدودیت‌ها نبود احتمالاً میزان مصرف مجدداً از 100 میلیون لیتر در روز عبور می‌کرد.
علاوه بر بنزین میزان مصرف نفت گاز نیز به سبب بسته بودن مرزها بویژه در ابتدای سال و کاهش ترددها، به میانگین 97 میلیون لیتر در روز رسید.
فاصله تولید و مصرف بنزین
مطابق با تازه‌ترین آمار به‌دست آمده، ظرفیت تولید بنزین و نفت‌گاز کشور به ترتیب رقمی در حدود 115 میلیون لیتر و 120 میلیون لیتر است و اگر بیماری کرونا نبود اکنون میانگین مصرف در حدود تولید فعلی بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، ایران در بازه زمانی اول اسفند تا روز گذشته، روزانه 105 میلیون لیتر بنزین و 110 میلیون لیتر نفت‌گاز تولید کرده است.
بنابراین، ایران در 1399 روزانه 30 میلیون لیتر بنزین و 13 میلیون لیتر نفت‌گاز کمتر از شرایط بدون کرونا مصرف کرده است.
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران در این باره به «ایران» می‌گوید: «با وجود کاهش مصرف بنزین و نفت گاز در طی سال 1399، مدتی است که به مرور شاهد رشد تقاضا هستیم. به‌عبارتی دیگر این مؤلفه تأثیرگذاری جدی در روند مصرف سوخت ندارد و زنگ خطر افزایش مصرف به صدا درآمده است.»
او ادامه می‌دهد: «اما باید توجه داشت که افزایش مصرف مشکلاتی را در پی دارد و نباید اجازه داد که دوباره به نقطه سر به سری تولید و مصرف برسیم.»
مصرف بنزین معقول برای ایران 75 میلیون لیتر است
میانگین مصرف سوخت ایران در بهترین شرایط بین 1.5 تا 2 برابر استاندارد مصرف در کشورهای دیگر از جمله کشورهای منطقه آسیاست. پدیدار با اشاره به این موضوع می‌گوید: «الان در ژاپن میزان مصرف بنزین در هر 100 کیلومتر به 4 لیتر رسیده است. این رقم در اروپا 6 لیتر در 100 کیلومتر و در امریکا 8 لیتر در 100 کیلومتر است. اما در ایران این رقم به 10.5 تا 11.5 لیتر در هر 100 کیلومتر می‌رسد. لذا تناسبی در زمینه میزان مصرف نداریم.»
او ادامه می‌دهد: «علت این افزایش مصرف بی‌کیفیتی خودروهای فعال در ناوگان حمل‌ونقل، کمبود وسایل حمل‌ونقل عمومی بویژه وسایل نقلیه ریلی و برقی، اکتان پایین بخش قابل توجهی از بنزین مصرفی کشور، نامناسب بودن راه‌ها و جاده‌ها و ترافیک‌های سنگین است. مجموع این عوامل مصرف بنزین در ایران را بالاتر از حد استاندارد کرده است.»
این کارشناس انرژی اذعان می‌کند: «اگر این مشکلات رفع شده بود، در دوران بیماری کرونا مصرف بنزین به 50 الی 55 میلیون لیتر درروز باید می‌رسید و در شرایط غیر کرونایی میانگین مصرف بنزین 75 میلیون لیتر در روز می‌شد. یعنی رقمی در حدود میانگین مصرف سال 1399.»
به‌گفته پدیدار، بر اساس مطالعات اتاق بازرگانی تهران، از حدود 25.5 میلیون دستگاه خودرو بنزین‌سوز کشور حدود 4.5 میلیون دستگاه خودروهای عمومی و تاکسی هستند؛ اما مابقی خودروها نیز با حدود 50 درصد ظرفیت به‌صورت روزانه فعالیت دارند. یعنی نیمی از این تعداد که حدود 10 میلیون و 500 هزار دستگاه می‌شود، بخش اعظم بنزین کشور را مصرف می‌کنند. این درحالی است که در کشورهای دیگر این نسبت حدود 60 درصد است و مصارف خودروهای فعال نیز بین 1.25 تا 1.5 برابر کمتر از خودروهای فعال ایران است. این مسأله موجب هدرسوزی بنزین در ایران می‌شود.
کاهش انتشار کربن
اما با وجود این هدرسوزی بنزین در ایران، امسال یک اتفاق مهم رقم خورد و آن هم کاهش انتشار کربن ناشی از مصرف بنزین و گازوئیل بود. به‌طوری که در نیمه ابتدایی سال این انتشار کربن 50 درصد و در میانگین 1399 حدود 30 درصد کاهش انتشار کربن و آلاینده‌ها را تجربه کردیم.
بررسی‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که از کل انتشار آلاینده گاز دی‌اکسید کربن کشور، 60 درصد به گاز طبیعی، 15 درصد به نفت گاز (گازوئیل)، 11 درصد به بنزین و 9 درصد به نفت کوره اختصاص دارد که در سال 1399 سهم بنزین و نفت گاز کمتر از شرایط غیرکرونایی بوده است و رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران درباره آن می‌گوید: «به طور کلی اگرچه امسال در یک برهه از زمان شاهد مصرف گاز و سوخت مایع در بخش خانگی و صنایع و نیروگاه‌ها بودیم، اما مطالعات نشان می‌دهد حدود 10 درصد از انتشار کربن ایران کم شده است. در زمینه بنزین نیز شاهد کاهش 30 درصدی انتشار کربن در این بخش هستیم و باید این روند با اصلاح زیرساخت‌ها ادامه‌دار باشد.»
کارشناسان بر این باورند که اگر قرار باشد مصرف ایران دوباره رکورد نزند، نخست آنکه باید عدد اکتان تمام بنزین مصرفی در ایران به محدوده 95 برسد و فاصله میان تولیدات پالایشگاه‌های ایران و جهان با سرمایه‌گذاری در این بخش از بین برود. اما مهمتر از کیفیت بنزین، کیفیت خودروهای تولیدی و فعال در ناوگان حمل‌ونقل و زیرساخت‌های کشور است. باید به مرور خودروهای برقی وارد این ناوگان شود؛ خودورهای فرسوده از رده خارج شوند؛ استاندارد مصرف سوخت خودروهای فعال در ناوگان به ارقام جهانی نزدیک شود؛ ناوگان ریلی و عمومی توسعه پیدا کند و به طرق مختلف ساعات ترافیک سنگین در کشور به حداقل برسد. آنگاه می‌توان مصرف را روی میزان کنونی حفظ کرد و از فاصله میان تولید و مصرف فرصتی برای حضور در بازارهای بین‌المللی به دست آورد. به نظر می‌رسد که دستیابی به این موارد حتی از اصلاح قیمت سوخت نیز مهمتر است.