ایران براساس برنامه ششم توسعه باید به ظرفیت پالایشی 2.7 میلیون بشکه نفت برسد. به‌طوری که باید این برنامه تا پایان سال 1400 محقق شود.
مسئولان شرکت پالایش و پخش می‌گویند، تا پایان سال‌جاری به ظرفیت پالایشی 4 .2 میلیون بشکه نفت دست می‌یابیم. اما کارشناسان بر این باورند که با یک استراتژی دقیق حتی قبل از سررسیدن این مهلت می‌توانیم به ارقام بالاتری دست یابیم. یکی از راهکارها، ساخت پالایشگاه‌های کوچک مقیاس با استفاده از سرمایه‌های مردمی است که 6 ماهه به بار می‌نشیند. غلامحسین نجابت، کارشناس ارشد انرژی در گفت‌و‌گو با ما درباره این پالایشگاه‌ها که می تواند ابزاری برای رهایی ایران از فروش نفت باشد، توضیح می‌دهد.
آیا راه حلی داخلی برای رهایی از تحریم‌های نفتی وجود دارد؟
بله. ساده‌ترین راه آن توسعه پایین دستی صنعت نفت است. بخش پایین دستی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مانند معدن طلایی است که هنوز رگه اصلی آن در ایران استخراج نشده است. هم‌اکنون در بخش بالادستی کشور ما توان تولید حدود 4 میلیون بشکه نفت در هر روز را دارد که حدود 1.8 میلیون بشکه از آن مصرف داخلی است و 2.2 میلیون بشکه دیگر به‌صورت خام برای صادرات در نظر گرفته می‌شود. این 2.2 میلیون بشکه در روز نفت را می‌توان در 220 واحد پالایشگاهی 10 هزار بشکه‌ای که واحدهای پایین دست محسوب می‌شوند، تبدیل به فرآورده کرد. بی‌شک راه‌اندازی نهضت احداث واحدهای پایین دستی کمک می‌کند که هم از ارزش افزوده آن بهره‌مند شویم و هم از محدودیت‌های صادرات نفت خام رهایی یابیم.
یعنی معتقدید که باید تمام نفت تولیدی کشور تبدیل به فرآورده شود؟
خیر. منظور این بود که ظرفیت و امکان قابل قبولی در حرکت به سمت پایین دست وجود دارد. اما باید تبدیل نفت به فرآورده و محصولات پتروشیمی بر مبنای بازاریابی محصولات انجام شود. باید در نظر گرفت که در ایران به نقطه اشباع رسیده‌ایم و این فرآورده باید صادر شود. با نگاهی به بازار فرآورده‌های نفتی در کشورهای دور و نزدیک می‌توان برای توسعه پالایشگاه‌ها بویژه پالایشگاه‌های کوچک مقیاس برنامه‌ریزی کرد. مطمئن هستم که امکان صادرات فرآورده‌های نفتی بیشتری هنوز برای کشور وجود دارد.
به پالایشگاه‌های 10 هزار بشکه‌ای اشاره کردید. برخی معتقدند که ساخت پالایشگاه‌های زیر 20 هزار بشکه صرفه اقتصادی ندارد. موافق نیستید؟
اگر اصول آن رعایت شود، ساخت این پالایشگاه‌ها حتی از پالایشگاه‌های بزرگ مقیاس، کم هزینه‌تر و آسان‌تر خواهد بود. الان نمونه‌هایی از این پالایشگاه‌ها ساخته شده که هزار بشکه‌ای است و با مدت زمان بسیار کوتاه و حدود 6 ماه زمان به تولید رسیده است. محصولات آن هم در بازارهای داخلی و صادراتی عرضه می‌شود. ضمن آنکه قرار نیست همه این پالایشگاه‌ها 10 هزار بشکه‌ای باشد. می‌توان طراحی آن را تا ظرفیت 50 هزار بشکه نیز انجام داد. پالایشگاه‌هایی که ارزان هستند و می‌توانند به بازار هدف نیز نزدیک باشند.
نمونه ساخته شده در کجا قرار دارد و تولیدات آن چیست؟
این پالایشگاه در سرخس است. از انواع خوراک‌ها از جمله نفت خام سبک و سنگین و میعانات گازی می‌تواند استفاده کند و بنزین، گازوئیل و نفتا از محصولات آن است.
منظور از ارزان بودن ساخت این پالایشگاه‌ها چیست؟
یعنی با سرمایه‌ای اندک نیز قابل ساخت است. نمونه‌ای که در سرخس ساخته شده به ازای ظرفیت هزار بشکه 1.2 میلیون دلار سرمایه‌گذاری لازم داشته است. این پالایشگاه قابل قبول و اقتصادی است اما اگر با ایمنی و اطمینان بالاتری بخواهد احداث شود، بازهم بیشتر از 1.5 میلیون دلار سرمایه لازم ندارد. لذا برای یک واحد 10 هزار بشکه‌ای حدود 12 میلیون دلار تا 15 میلیون دلار سرمایه لازم دارد، بسیار ارزان‌تر است. این پالایشگاه‌ها به نسبت پروژه‌های کوچک پتروشیمی که حدود 500 میلیون دلار هزینه دارد، هم صرفه بالاتری دارد.
این سرمایه را در شرایطی که کشور تحریم است، باید از کجا تأمین کرد؟
نیاز به سرمایه‌گذار خارجی نیست. با سرمایه‌گذاری مردمی که هر واحد حدود 12 میلیون دلار خواهد شد می‌توانیم به تولید فرآورده‌های نفتی از قبیل بنزین، گازوئیل و سوخت جت دست یابیم. این سرمایه در کشور وجود دارد و با سرمایه‌گذاران داخلی نیز براحتی قابل اجراست. مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 24/2/98 تسهیلاتی قانونی تصویب کرده که به اجرای طرح می‌تواند کمک کند. در مجلس تصویب شد که واحد پایین دستی صنعت نفت می‌توانند از تسهیلات استفاده کنند و در ضمن خوراک مصرفی خود را برای یک مدت معین به‌صورت قسطی تأمین کنند. کافی است که از صندوق توسعه ملی 70 درصد وام گرفته شود و بقیه مبلغ پروژه را هم سرمایه‌گذار تأمین کند. به جز این مورد، انواع دیگر مکانیسم‌ها برای توسعه وجود دارد. حتی می‌توان صندوق توسعه‌ای تشکیل داد. مبالغ سرمایه‌گذاری آن قدر سنگین نیست که نیاز به وام خارجی باشد. تکنولوژی آن را هم می‌توان تأمین کرد.
فکر می‌کنید که تا چه اندازه می‌توان روی این سیاست تکیه کرد و بازار صادراتی آن چقدر مطمئن است؟
امکان ساخت این پالایشگاه‌ها در نقاط مختلف کشور و بازار در دنیا برای آن وجود دارد. با یک سنجش دقیق می‌توان این پالایشگاه‌ها را احداث و برای آنها مقاصد صادراتی تعریف کرد.
تصورم این است که ابتدا می‌توانیم ظرف 6 ماه حدود 500 هزار بشکه در روز پروژه تعریف و اجرایی کنیم و بعد از به دست آمدن نتایج آن تصمیم بگیریم که باز هم توسعه از این نوع انجام شود یا دیگر کافی است.برای مقایسه وضع موجود با آنچه که می‌توان در عرض 6 ماه دست یافت، توجه به منافع محصولات بالادستی و پایین دستی صنعت نفت نیز ضرورت دارد. واحدهای بالادستی که در آنها فرآیند ترکیب یا تجزیه اتفاق می‌افتد، سرمایه‌گذاری بالا، مصرف سرویس‌های جانبی زیاد (یوتلیتی)، مدت زمان اجرا بالا (4 تا 6 سال) اما اشتغال زایی پایین و برگشت سرمایه پایینی (15 تا 20 درصد)دارند. در همین حال در واحدهای پایین دستی که محصولات آنها مصرفی است، سرمایه گذاری‌های خرد، مصرف سرویس‌های جانبی پایین، اشتغال زایی بالا، مدت زمان اجرا کوتاه (6 ماه تا یک سال) و برگشت سرمایه بالا (30 تا 100 درصد) وجود دارد. ضمن آنکه می‌توان بواسطه آنها کشور را از تله تحریم نجات داد.