قیمت خودرو را سیاسی کردند

شورای رقابت برای تعیین قیمت گذاری نهایی خودرو همچنان در سکوت به سر می برد. این تاخیر، قیمت خودرو را بر سر دو راهی قرار داده است و در این میان به نظر می رسد دلالان خودرو تنها کسانی هستند که روزهای خوشی را تجربه می کنند. محمد رضا نجفی منش، عضو هیات مدیره قطعه سازان معتقد است که قیمت گذاری خودرو اشتباه است و با این روش، فقط دلالی توسعه پیدا می کند. او در کافه خبر حضور پیدا کرد و در رابطه با آخرین وضعیت صنعت خودرو توضیحاتي ارائه داد.

ارز مبادله ای که دولت به خودرو سازان تخصیص داده چه تاثیری بر قیمت گذاری خودرو دارد؟

ارز مبادله ای در قیمت گذاری خودرو تاثیر گذار نیست زیرا سال گذشته هم مبنای محاسبه قیمت خودرو همین ارز مبادله ای بود.

یعنی ارز مبادله ای تعلق نمی گرفت؟

 نه اینکه ارز مبادله ای نمی دادند اما مبنای محاسبه ای که سازمان شورای رقابت اعلام می کرد ارز رقابتی به قیمت همان روز بود. اما بعدها ارز مبادله ای گیر خودروسازان نمی آمد و یا حتی با قیمت گران تری می خریدند. در نهایت فعالیت هایشان را با ارز آزاد راه می انداختند و همین امر باعث شد که دچار زیان و ضرر زیادی شوند و قیمت هایشان نیز گران تر شود.

تحلیل شما از بهره گیری ارز مبادله ای در صنعت خودرو چیست؟

می دانید که ارز مبادله ای از سال قبل تا کنون 100 تومان گران تر شده است. پارسال 2 هزار 450 تومان بود و امسال 2 هزار 550 تومان شده است. البته از نظر من سیاست بسیار خوبی است که به این آهستگی قیمت ها بالا می رود و طبق قانونی که مجلس گذاشته است باید به قیمت 2 هزار 650 تومان برسد. بنابراین ارز مبادله ای در قیمت گذاری هیچ تاثیری ندارد زیرا سال قبل هم همین بود. فقط یک مقداری گران تر در آمد. اما اگر این ارز اختصاص پیدا کند باعث می شود که فقط زیان خودروسازان کمتر شود. یک اصل کلی وجود دارد که من همیشه گفته ام و همیشه هم می گویم اینکه قیمت گذاری برای خودرو اشتباه است. زیرا در هیچ کجای دنیا این کار را انجام نداده​اند. از دیدگاه من با این قیمت گذاری فقط دلالی را توسعه می دهند. بیش از 90 درصد کسانی که برای ثبت نام خودرو اقدام می​کنند و خودرو را از کارخانه خودروسازی می گیرند به فاصله اندکی می فروشند. زیرا قیمت کارخانه با بازار آزاد متفاوت است و همین شکاف قیمتی باعث سود آوری برای دلالان می شود. بنابراین هر آدم عاقلی که مقداری پول داشته باشد ثبت نام برای خودرو را بهترین بیزینس می داند و مشاهده می کنید که تا سایت برای ثبت نام خودرو باز می شود به سرعت متقاضیان خودروها را خریداری می​کنند. زیرا برای همه به صرفه است. مصرف کننده نهایی قیمت بازار را می خرد و بازار هم به صورت هوشمند عمل می کند.

قیمتی که خودرو ساز مجبور می شود به مردم بدهد قیمتی خارج از روال بازار است اما با این وجود مردم برای خرید خودرو اقدام می کنند. اینکه می گویند وضعیت خراب است اصلا اینگونه نیست و کسی به دلیل نیاز در صف خودرو نمی ایستد بلکه به دلیل سودی است که این روزها در صنعت خودروسازی برای دلالان وجود دارد. شاید از این جمعیت 10 درصد به دلیل نیاز خودرو می خرند اما باز هم این فرد سود پولش را می گیرد.

به هر حال این قضیه دو وجه دارد. یکی از مسائل این است که قانون برنامه پنجم به دولت تکلیف کرده است که اقلام کالاهای اساسی و کالاهای انحصاری را قیمت گذاری کند و تعیین مصادیق کالاهای انحصاری را به شورای اقتصاد بدهد. شورای اقتصاد، خودرو را جز کالاهای انحصاری تعین کرده است و همین امر، کار را پیچیده کرده است.

کالاهای اساسی جز واجبات مردم است مشکلی ندارد که قیمت گذاری شود و خود دولت هم سوبسیدش را بدهد. اما خودرو که دیگر نان شب مردم نیست در حال حاضر 16 میلیون خودرو در خیابان ها در حال تردد هستند اما این موضوع اصلا در میان نیست که اگر فردا خودرو وجود نداشته باشد آسمان به زمین بیاید. بگذاریم خود بازار تعیین قیمت کند. گام اول برای پیشبرد این موضوع این است که شورای اقتصاد شرایط را ارزیابی کند. با توجه به اینکه ما 16 خودروساز داخلی و 18 واردکننده خودرو داریم و از طرفی هیچ منعی نیز از نظر واردات خودرو نداریم و خودروساز هم تا به حال از انحصارش برای تعیین قیمت استفاده نکرده است. لذا اگر این موضوع را به حرکت بیندازند گشایش های بسیاری صورت می گیرد و تازه در آن شرایط ممکن است در بعضی از شرکت های خودرو سازی به صورت اختیاری قیمت ها را پایین بیاورند. البته لازم به ذکر است که خودروسازان هم مایل به فروش خودرو با قیمت بالا نیستند زیرا مردم قدرت خرید ندارند.خودروسازان می توانند قیمت بعضی از خودروها را که آپشن های خاصی دارند افزایش دهند که هم خود خودروساز ضرر نکند و هم مردم ضرر نکنند و البته قیمت ها حاشیه بازار باشد.

بحث دیگری که این روزها حسابی در صنعت خودرو خبرساز است تصمیمات شورای رقابت است. به نظر شما شورای رقابت طبق چه ملاک های قیمت گذاری می کند؟

در صحبتی که با آقای شیوا داشتم، گفتند که این فرمول مشابه فرمول سابق است اما به این دلیل فعلا اعلام نکرده ایم که سخنگوی دولت اعلام کرده است که قیمت خودرو نباید افزایش پیدا کند. در صورتی که با این فرمول جدید قیمت خودرو دوباره افزایش داشته است. خودروسازان منتظر هستند که ببیند دولت می خواهد چه اقدامی انجام دهد در صورتی که از نظر من خودروسازان  بایدکار خوشان را انجام دهند. خودروسازان معتقد هستند که اگر کاری خارج از خواست دولت انجام دهند دولت قطعا اجازه نمی دهد. نتیجه اینکه فعلا هم دولت و هم خودروسازان در بلاتکلیفی مانده اند. از نظر من صورت مسئله اشتباه، راه حل درست ندارد. قیمت گذاری اشتباه است حتی با بهترین فرمول دنیا هم این کار را انجام دهند باز فایده ای ندارد. قیمت ها را باید به دست بازار آزاد بسپرند.

چه اقدامی باید صورت گیرد که دست دلالان تا حدودی از بازار خودرو کوتاه شود؟

باید زمینه​های رانت را از بین برد. اگر به هر فرد عاقلی بگوید که مثلا قیمت فلان کالا 10 تومان است اما در بازار 20 تومان فروخته می شود بدون معطلی اگر پول داشته باشد این کالا را می خرد. نمی توان مردم را نصیحت کرد و دلالت کرد که این کار را نکنید یا اینکه فلان کار اصلا خوب نیست. باید زمینه ها را از بین برد. زمانی که یک سرازیری درست کرده اند نمی توان از آب خواهش کرد که از جریان خود متوقف شود. زمانی که مسیر را صاف و هموار کنند دیگر حتی همین آب خروشان جریان هم پیدا نمی کند. قیمتی که برای خودرو تعیین کرده اند کمتر از قیمت بازار است طبیعتا دست دلالان برای ورود به عرصه خودرو باز می شود. اگر می خواهند که دست دلالان از این صنعت دور بماند باید ریشه را از انتها بزنند و ریشه این مسئله این است که قیمت ها باید طبق حواشی بازار باشند و دیگر برای دلال صرف نکند که بیاید و بازار را از تعادل خارج کند. البته این موضوع برای خودروساز به هیچ عنوان خوب نیست زیرا خریدارش بسیار کم می شود. این دلالان هستند که در این شرایط، خرید خودرو برایشان سود دارد. آنان خودرو می خرند و اینگونه چرخ خودروساز می چرخد. البته شاید حرف های من به ضرر خودروسازان باشد زیرا مشتری واقعی بلافاصله پول را پرداخت نمی کند و مراحلی می گذرد تا پول به دست خودروساز می رسد.

اما در کل شرایطی که امروز درجامعه وجود دارد و مردم و خودروسازان از آن منتفع نمی شوند و همه ضرر می کنند وضعیتی است که نمی شود آن را کتمان کرد. اما گر شرایط عوض شود دیگر خبری از دلالان نخواهد بود. اما سودش به حساب مصرف کننده واقعی و خودروساز می رود.

سال قبل خودروسازان 2 هزار میلیارد تومان ضرر داشته اند اما با این شرایط باز هم آمار تولید خودرو بالا است، چرا؟

سال 90، یک میلیون 650 هزار تولید داشته ایم. سال 91، نهصد و 90 هزار تولید داشتیم وسال 92 رقم تولید به 735 هزار رسید. بنابراین در این چند سال رشد تولیدی نداشته ایم. اما در سال 93 نسبت به سال 92 شاهد رشد 73 درصدی تولید خودرو شده ایم. رشد تولید امسال چند دلیل دارد. یکی اینکه زمانی که دولت عوض شد و آقای نعمت زاده آمدند اولین کاری که ایشان انجام دادند این بود که ستاد سیاست گذاری خودرو را احیا کردند. ستادی که مدت های طولانی تعطیل بود و زمانی که این ستاد دوباره شروع به کار کرد اولین نتیجه که گرفت کنفرانس بین المللی صنعت خودرو بود که در آذر ماه برگزار شد. تاکید این ستاد این بود که امسال باید بالای 900 هزار تولید داشته باشیم در صورتی که این کار عملا غیر ممکن بود اما همه تلاش کردند و به رقم 730 هزار رسیدند. یعنی اگر تاکیدات وزارت خانه نبود به تعداد 500 هزار هم نمی رسیدیم. اما برای امسال وزارت خانه برنامه را بر روی یک میلیون و 200 هزار تعداد بنا کرد که خود خودروسازان پیشنهادشان یک میلیون و 300 هزار تعداد بود.

متاسفانه بانک​ها هم کمک آنچنانی به این موضوع نکردند و خود خودروسازان تا جایی که من مطلع هستم 1100 میلیارد تومان از دارای هایشان را فروخته اند و در این بخش برای تولید بیشتر سرمایه گذاری کردند. همین امر باعث حرکت تولید شد. از طرف دیگر تحریم های که بر علیه کشورمان صورت گرفته بود پای صنعت خودروسازی را نیز به میان کشید. اما در شرایط فعلی، تحریم قطعات خودرو دیگر برداشته شده است. ما سال گذشته تولید داشتیم اما تولیدمان ناقص بود و هر خودرویی یک قطعه کسر داشت اما امسال هر آنچه که تولید می شود به صورت تمام و کمال تولید می شود و دیگر خبری از خودرو ناقص نیست. البته امسال 40 هزار خودرویی که بر اساس یورو 2 تولید شده بودند به دلیل اینکه قرار بود سال 93 بر اساس یورو 4 باشد کمی طول کشید تا دولت مصوبه را ابلاغ کند و این خودروها شماره گذاری شود که البته از 2 هفته پیش مشکل این 40 هزار خودرو برای شماره گذاری نیز حل شده است و این خودروها روانه بازار شدند.

اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها چه تاثیری بر قیمت خودرو گذاشته است؟

به طور کلی اگر بخواهیم محاسبه کنیم امسال با یک سری افزایش قیمت ها روبه رو بودیم. اولا دستمزد کارگر 29 درصد افزایش پیدا کرد، نرخ ارز مبادله ای از 2450 به 2550 تومان رسید و در فولاد و البته اکثر کالاهای مصرفی با افزایش قیمت مواجه بودیم. اما از طرف دیگر خود دولت اعلام کرد که تورم نقطه به نقطه به 17 درصد رسیده است. قاعدتا این عوامل نمی تواند بی تاثیر باشد و اگر ما بخواهیم که تاثیر گذار نباشند یا باید قیمت ها اصلاح شود و یا اگر قیمت ها اصلاح نشود بیشترین صدمات را قطعه سازان خواهند خورد. کما اینکه تاکنون نیز فشار اصلی بر روی قطعه سازان بوده است. دولت باید تدبیر اساسی بیندیشد و قیمت ها را آزاد بگذارد که قیمت خودرو هم سروسامان بگیرد. اما در مجموع اگر دولت ارز مبادله ای بدهد و این افزایش تولید را هم داشته باشیم شاید تا 10 درصد بیشتر افزایش قیمت نداشته باشیم.

اگر دولت ضرر و زیان خودروسازان را بدهد آیا این کار مانع افزایش قیمت خودرو می شود؟

مسلما مانع افزایش قیمت خودرو می شود. زیرا در ماده دو برنامه پنجم گفته شده است که اگر دولت برای یک کالا قیمتی تعیین کرد و تولیدکننده دچار ضرر و زیان شد، دولت باید این ضرر و زیان را جبران کند. دولت با قانونی که وضع شده استمی تواند چنین کاری را انجام دهد. مثلا بگوید خودروی که قیمتش 20 میلیون تومان است با قیمت 10 میلیون تومان به مردم عرضه شود. کما اینکه این کار را برای سوخت، برق و بسیاری از کالاهای دیگر انجام می دهد. آنجایی که خود دوات بخواهد چنین کاری را انجام دهد هیچ گونه مانع قانونی وجود ندارد فقط تنها مانع دولت این است که پول ندارد.

آیا خود خودروسازان مایل به افزایش قیمت هستند؟

خودرو سازان فقط می خواهدزیان نکند. خودروساز هم یکسری سهام دار دارد قرار نیست که ضررها همه بر دوش این صنعت باشد. اما از طرف دیگر می دانند که با توجه به قدرت پایین خرید مردم نمی توانند قیمت ها را زیاد بالا ببرند و در این شرایط، سود کم هم می تواند آنها را قانع کند. اما خودروساز باید برای بقای خودش و به پیش بردن این صنعت سود دهی داشته باشد و از طرفی باید مشتری را هم نگه دارد. بنابراین همین موضوع خودش نقطه تعادل بازار است. زیرا خودروساز به دلیل اینکه خریداران کم می شوند، نمی تواند زیاد قیمت ها را بالا ببرد و از طرف دیگر هم نمی تواند قیمت ها را پایین بیاورد که ضرر کند. لذا خود بازار تنظیم کننده و متعادل کننده است.

اما در شرایط فعلی شاهد این تعادلی که شما می گویید نیستیم؟

به نظر من در ایران صنعت خودرو را، مقداری سیاسی کرده اند. کشور ما دارای صنايع بی شماری است اما هیچ کدام به اندازه خودرو پر سروصدا نشده است. مثلا در سالیان دور سیمان حاشیه ساز شد اما حالا دیگر به سیمان کاری ندارند. زیرا در آن دوران هم بازار سیمان گرفتار همین مسائل بودی که صنعت خودرو در حال حاضر با مواجه است. در آن دوران هم این دلالان بودند که تعادل بازار سیمان را بهم زدند و قیمت های کارخانه و بازار با همدیگر متناقض شدند. اما زمانی که قیمت ها را درست کردند دیگر خبری از این مسایل نبود. این را فرموش نکنیم که بازار نقطه تعادل بسیار خوبی است و اگر قیمت ها را به بازار آزاد بسپاریم خود بازار به صورت اتوماتیک روح تعادل را دوباره به وضعیت خودرو بر می گرداند.

از طرف دیگر ما مقوله واردات خودرو را نیز داریم که سال 92 نسبت به سال قبل 70 درصد با رشد روبه رو بوده ایم. واردات خودرو هم شامل خودروهای ویژه ای است که مختص کسانی است که می خواهند حتی چند میلیارد هم پول خودرو بدهند. از نظر ما هیچ مانعی وجود ندارد.کسی که پولش را دارد بخرد. اما بسیاری از افراد در داخل کشور به ما ایرادمی گیرند که چرا تعرفه گذاشته ایم در حالی که تعرفه فاصله فضای کسب و کار داخل و بین الملل است. خودروساز خارجی سود بانکی خودش را حداکثر با 5 درصد می گیرد اما خودروساز ایرانی با سود 30 تا 36 درصد می گیرد. خودروساز خارجی در سال چقدر کار می کند و چقدر بهره وری دارد و از آن طرف مقایسه کنید که خودروساز ایرانی چقدر از این امتیازات بهره مند است. این فاصله ها را تعرفه ها پر می کنند. لذا اگر بخواهند قیمت ها را متعادل کنند و مردم و خودرسازان نیز راضی باشند و سرویس بهتری ارائه دهند راهش همان آزاد سازی اقتصادی است که بارها در این مصاحبه عنوان کرده ام. با اقتصاد تعزیراتی، با اقتصاد بگیر و ببند، با اقتصاد فرمایشی و با اقتصاد دستوری هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. در مقایسه که از کشورهای مختلف انجام داده اند مشخص شده که کشورهای که اقتصاد آزاد دارند سطح رفاه عمومی مردمشان نسبت به کشورهای که اقتصاد دستوری دارند بالاتر است. اما باید فراموش نکرد که اصلی که در تمام بازارهای آزاد دنیا در نظر می گیرند و فراموش نمی شود کیفیت اجناسی است که به مردم می دهند.

بازار خودرو در چند هفته اخیر گرفتار رکود شده است به نظر شما علت این رکود چیست؟

در جامعه یکسری واکنش ها است که در کارها و فعالیت های اقتصادی پیش می آید. مثلا فردی را به عنوان مفسد اقتصادی دستگیر می کنند و بدون خبر آن را اعدام می کنند و همین موضوع باعث می شود که یک مقداری همه بترسند. مثلا مردم می گویند آن فرد را می توانستند زندانی اش کنند یا جریمه اش کنند و خیلی سوالات دیگر در ذهن ها به وجود می آید. نمی خواهم که وارد حیطه اجرایی قوه قضایی شوم اما شوک های این چنینی به بازار باعث می شود که بازار کمی عقب بکشد و تا بخواهد یادش برود مدت زمانی طول خواهد کشید تا دوباره به حالت اولیه و نرمال اش برگردد. نکته ای بعدی که وجود دارد به هر حال الان این سیاست های که در مذاکرات هسته ای ایران مطرح می شود کمی که به جلو می رود همه چیز خوب می شود و در غیر این صورت همه چیز به حالت قبل بر می گردد. به نظر من کلیدی ترین و مهم ترین کاری که دولت می تواند انجام دهد این است که قضیه تحریم های اقتصادی را بر طرف کند و همه جامعه به زندگی نرمال برگردند. تازه در چنین شرایطی باید برنامه ریزی کنیم که چگونه امید به جامعه و مردم برگردد.

چه راهکاری برای عدم افزایش قیمت خودرو وجود دارد؟

مقام معظم رهبری فرمودند که موانع تولید را از میان بردارید. یکی از این موانع همین قیمت گذاری نادرست است. شک نداشته باشید که تا زمانی که قیمت گذاری ادامه داشته باشد تولید نیز با مانع های زیادی روبه رو خواهد بود.

پس چرا برای بهبود این شرایط این سیاست را عوض نمی کنند؟ آیا به نفع افرادی است؟

قاعدتا یک سری از افراد از این شرایط استفاده می کنند. یکی از این گروه ها واردات کنندگانی هستند که دوست ندارند تولید داخل رونق بگیرد. وارد کنندگان به هر دلیلی تولید داخل را ذلیل و خار می کنند. همین بلای که بر سر کشاورزی و برنج کشور آمد. برنجی که شما وارد می کنید کیلو 4 هزار تومان و برنج شمال کیلوی 8 هزار تومان است. اینقدر گفتند که گران است و از این جمله کاربردی مردم چه گناهی کرده اند استفاده کردند تا کشاورزی یک دوره ای در وضعیت خوبی به سر نمی برد. یک سری دیگر از افراد کسانی هستند که مخالف لغو تحریم ها هستند و دلواپس می شوند و دلیلش این است که از این شرایط تحریم به نحو احسن استفاده می کنند و سود می برند.کالایی که یک دلار باید بیاید یک و سه دهم دلار وارد می شود و همین امر نشان می دهد که متاسفانه منافع این افراد در این کار گنجانده شده است و اگر این شرایط تغییر کند مسلما این افراد ناراحت و دلخور خواهند شد. یک سری دیگر می خواهند فقط همه جا آقا بالا سر باشند من یادم است که یک دوره ای می خواستیم چوب هم بگیریم باید حواله می گرفتیم. فرض کنید قیمت حواله ای آهن 5 تومان بود بدون حواله 10 هزار تومان بود و با این کار تمام زندگی مردم را مختل کرده بودند. وافعیت این است که رانت ایجاد می کنیم و مردم را  به جان رانت می اندازیم بعد می گوییم چرا مسلمانی نیست. چاره این است که رانت را از بین ببرند.

در دو ماه اخیر واردات خودروهای خارجی بسیار افزایش پیدا کرده است آیا این موضوع تاثیری بر بازار داخلی می گذارد؟

این موضوع هیچ تاثیری بر بازار داخل ندارد و این دو بخش کاملا از یکدیگر جدا هستند. آن بخشی که وارد می شود با بخش داخلی تولید ما اصلا هم خوانی ندارد.

در سال 93 چه اتفاقی برای بازار خودرو خواهد افتاد؟ آیا این نوسانات قیمتی به تعادل می رسد؟

ما نمی گوییم پیش بینی، ما می گوییم باید این اتفاقات بیفتد یعنی به سمتش حرکت می کنیم. اتفاقاتی که ما با قدرت هر چه تمام تر به سمتش حرکت می کنیم چندین مورد است. اول اینکه دولت باید دست از قیمت گذاری بردارد. در این رابطه مذاکرات بسیار سنگینی کرده ایم و بسیاری از نمایندگان مجلس و خود دولت هم موافق است و ما و بازار نیز موافق هستیم. لذا همه اصحاب دعوا موافق هستند بنابراین این کار باید صورت گیرد. کار دومی که باید صورت گیرد این است که تیراژ تولید در حدی بالا برود که نیاز مردم را برآورده کند. کما اینکه به نظر من همان یک میلیون سیصد هزار تعداد رقم خوبی است. سوم اینکه دیگر مردم تشنه خودروهای مدل جدید هستند یعنی به خوبی می دانند که با خودرو 15 سال پیش نمی توانند نیازهایشان را برطرف کنند که خوشبختانه این نقیصه را خودروسازان ما متوجه شده اند و هر کدام از این شرکت ها مدل های جدید را عرضه می کنند و قطعا شاهد حضور خودروهای متفاوتی خواهیم بود. این امر باعث می شود که رضایت نسبی مردم بالاتر برود. چهارم اینکه پیش بینی می کنم که خودروسازان خارجی که به خاطر فشارهای آمریکا مار را ترک کردند دوباره به چرخه اقتصادی کشور باز می گردند. ما تمام تلاشمان را می کنیم که تنها مصرف کننده نباشیم بلکه رابطه ای دو سویه برقرار کنیم که این کشورها نیز از خودروهای ما استفاده کنند و از طرف دیگر بیایند و در کشور ما برای این صنعت سرمایه گذاری کنند. ما در پی این هستیم که خط صادراتمان را دوباره راه بیندازیم که به خاطر مسائل سیاسی کاملا قفل شده بودد. مصر و سوریه برای ما بازارهای خوبی هستند.از نظر من شرایط تعامل، امسال بسیار مناسب و مثبت خواهد بود.

خلاصه کلام اینکه ما کشوری با جمعیتی 77 میلیونی هستیم و حداقل 4 میلیون دانشجو و نیروی کار تازه نفس در دانشگاه ها داریم. این نیروها همه وارد بازار کار می شوند و البته کار می خواهند وکار هم به وجود نمی آید جز اینکه تولید و خدمات پویایی داشته باشیم. اگر قرار باشد که ما مصرف کننده کالای داخل کشور خودمان نباشیم در آن زمان باید نیروی کار خود را به سایر کشورها صادر کنیم. بنابراین به عنوان یک وظیفه ملی و همگانی باید تلاش کنیم از ساخته های خودمان بیشترین استفاده را کنیم و تولیدکنندگان تلاش کنند اقداماتی را انجام دهند که مردم بیشتر رغبت کنند که کالاهای داخلی را بخرند. دولت و مجموعه اش باید تلاش کند که با کمترین مهره و البته با کمترین مزاحمت تولید راه بیفتد. فراموش نکنیم که کشور ما 12 هزار قانون و 18 هزار بخشنامه دارد. یعنی کشور با 30 هزار قانون و بخشنامه اداره می شود پس دقیق تر به همه چیز نگاه کنیم.کشوری مثل انگلستان که دارای بخش های مختلفی نیز هستند با 375 قانون اداره می شوند و این نشان می دهد که باید مقداری از کارهای دست و پا گیر و عمدتا موازی همدیگر و بعضا متناقض همدیگر در جو کشور زیاد است. دولت باید اقدام ویژه ای انجام دهد. نهایتا اقتصاد ما با نگاه کردن به اقتصاد کشورهای دیگر که با اقتصاد آزاد بسیار پیشرفت کرده اند می تواند پیشرفت زیادی داشته باشد و ما هم به سمت اقتصاد آزاد و رقابتی برویم.