اگر شما حدود بیست سال پیش، که سیم‌کارت تلفن همراه وارد ایران شد، موبایل داشتید احتمالا صاحب یک گوشی نوکیا هم بودید. زمان زیادی نگذشته از دورانی که تلفن همراه با نام نوکیا عجین شده بود و کسی که سیم‌کارت تلفن همراه می‌گرفت دیگر به این فکر نمی‌کرد که چه مارک و چه مدل گوشی‌ای بگیرد.
مدل ۲۱۱۰ نوکیا بهترین گوشی موجود بود که فقط امکان برقراری تماس و ارسال پیامک را داشت. در آن زمان توقع دیگری هم از گوشی تلفن همراه نمی‌رفت. همین کافی بود که بتوان در محیط خارج از خانه یا محل کار ارتباط تلفنی برقرار کرد. با اینکه بعد از مدت کوتاهی دیگر‌شرکت‌های تولید تلفن همراه هم پا به عرصه گذاشتند، ولی گوشی‌های نوکیا که به داشتن استحکام هم معروف بودند، همچنان محبوبیت خاص خود را داشتند. طرفداران پروپا قرص نوکیا تا همین حالا هم حاضر نیستند تلفن‌های همراه خود را از شرکتی غیر از نوکیا بخرند. هرچند این افراد از این به بعد چاره‌ای ندارند جز اینکه سراغ برند‌های دیگر موبایل بروند، چراکه دیگر شاهد گوشی‌های نوکیا در بازار نخواهیم بود. پس از نهایی شدن قرارداد خرید نوکیا توسط مایکروسافت که چند روز قبل اعلام شد حالا مشخص شده که بعد از این موبایلی با عنوان نوکیا در بازار نخواهیم دید. این پایانی بر امپراتوری فنلاندی تلفن همراه بر جهان است که سقوط آن از چند سال قبل آغاز شده بود.
نوکیا در آغاز
در سال ۱۹۶۷ بود که گروه نوکیا تشکیل شد و فعالیت خود را آغاز کرد. این شرکت در آن زمان به تولید لوازم مخابرات می‌پرداخت و بسیار موفق عمل می‌کرد به طوری‌که در سال ۱۹۸۸ بزرگ‌ترین شرکت آی‌تی در شمال اروپا محسوب می‌شد. در سال ۱۹۹۱ این شرکت قرارداد ایجاد شبکه تلفن همراه را با ۹ کشور اروپایی امضا کرد و یک سال بعد، اولین گوشی تحت شبکه مخابراتی جهانی را با نام ۱۰۱۱ عرضه کرد. در آن روزها نوکیا روی خط موفقیت بود و هر روز به اوج نزدیک‌تر می‌شد به طوری که هدف‌گذاری سال ۱۹۹۴ آن فروش ۵۰۰ هزار گوشی بود، ولی این شرکت در آن سال ۲۰ میلیون گوشی فروخت.
در سال ۱۹۹۷ نوکیا با ۵۹ اپراتور تلفن همراه در ۳۱ کشور جهان قرارداد همکاری داشت. به مرور کار به جایی رسید که عنوان بزرگ‌ترین شرکت سازنده تلفن همراه در جهان را از آن خود کرد و تا سال‌ها بر قله صنعت موبایل جهان این عنوان را حفظ کرد. وضعیت نوکیا زمانی که تلفن همراه فقط برای برقراری ارتباط و مکالمه به کار می‌رفت بسیار مطلوب بود تا جایی که این شرکت با ارزش‌ترین برند دنیا محسوب می‌شد، ولی به مرور مسوولان این شرکت عرصه را به رقیبانی باختند که در دوران اوج نوکیا رقیب محسوب نمی‌شدند و کمتر کسی فکر می‌کرد که این نام‌ها در عرصه تولید موبایل به جایی برسند، چه برسد به اینکه رقیب نوکیا بشوند.
محصولات
هرچند نوکیا فعالیت‌های مختلفی را در عرصه‌های گوناگون مخابراتی انجام داده، اما آنچه این نام را برای همه آشنا و مانوس می‌کند گوشی‌های موبایل آن است. محصولاتی که هر کدام برای بسیاری از دارندگان آنها خاطره‌‌انگیزند. از میان گوشی‌های نوکیا شاید بتوان معروف‌ترین و محبوب‌ترین آنها را مدل فوق‌العاده ساده ۱۱۰۰ دانست. این مدل هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها و باوجود عرضه مدل‌های پیشرفته از گوشی‌های موجود در بازار است. مهم‌ترین ویژگی این گوشی دکمه‌های بزرگ و واضح و صفحه‌نمایش سیاه و سفید و ساده آن است. بسیاری هنوز هم حاضر نیستند، این سادگی و بی‌آلایشی و در عین حال استحکام را با هیچ گوشی هوشمند پیچیده و پیشرفته‌ای عوض کنند. شهرت همین یک گوشی به اندازه‌ای است که حتی کسانی که این گوشی را نداشته‌اند آن را به خاطر دارند؛ گوشی‌ای که به داشتن چراغ قوه‌اش مشهور بود تا حدی که در اصطلاح آن را مدل یازده‌چراغ‌قوه می‌گفتند. استقبال بازار و گستردگی فروش محصولات نوکیا روز به روز بر موفقیت آن می‌افزود و باعث می‌شد با ایجاد محصولات نوآورانه‌تر، همچنان پیشگامی صنعت موبایل جهان را حفظ کند. نوکیا در سال ۲۰۰۳ باعرضه مدل ۶۶۰۰ خود انقلابی در عرصه موبایل ایجاد کرد. مشخصه بزرگ این گوشی داشتن سیستم بلوتوث بودکه هرچند در آن زمان کاربرد چندانی نداشت، ولی قابلیتی به شمار می‌رفت که خود را از گوشی‌های هم عصرش متمایز می‌کرد. دوربین VGA و حافظه ۶ مگابایتی نوکیا ۶۶۰۰ نیز از امکاناتی بود که باعث شد، این گوشی به سرعت جای خود را در بین مردم باز کند.
توقف در نوآوری
نخستین نشانه‌های ضعف نوکیا هنگامی به چشم آمد که این شرکت گوشی‌های تاشو تولید کرد. هرچند تلاش این شرکت بر ایجاد نوآوری و طراحی‌های خاص بود، ولی این نوع گوشی‌ها عملکرد ضعیفی داشتند و بعد از مدت کوتاهی استفاده، سیستم اتصال دو بخش گوشی آسیب می‌دید. این موضوع برای برند نوکیا که به تولید گوشی‌های محکم و بادوام معروف بود، نقطه ضعفی بزرگ به حساب می‌آمد.
با این حال نوکیا همچنان یکه‌تاز عرصه تلفن‌های همراه بود. مدل تجاری نوکیا در همه این سال‌ها عرضه متنوعی از محصولات در رده‌های مختلف قیمتی بود و این روشی بود که جواب داده و به موفقیت رسیده بود، اما ظهور ناگهانی آی‌فون در سال ۲۰۰۷ تمام معادلات نوکیا و صنعت تلفن همراه را به هم ریخت. آی‌فون نمادی از سرکشی و گردن‌کشی در برابر مدل‌های تجاری موفق روز بازار بود. به دنبال اپل بسیاری از شرکت‌های مطرح در این حوزه به فکر تغییر در ساختار گوشی‌های خود افتادند، ولی نوکیا که با فاصله بسیار برصدر نشسته بود، مقاومت کرد و در گوشی‌های جدید خود تکرار مدل قبل را در پیش گرفت. این موضوع یکی از نکات مهم تاثیرگذار در سقوط نوکیا بود. نوکیا در آن دوره که همه شرکت‌های تولید موبایل به فکر تغییر و تحول اساسی بودند به محبوبیت پیشین خود مغرور شده بود و نیازی به این کار نمی‌دید. این شرکت فقط سری N خود را با تغییرات جزئی از قبیل حجم حافظه و ارتقای دوربین تکرار کرد و زمانی نیاز به تغییر را در ساختار گوشی‌های خود حس کرد که دیر شده بود. نوکیا با مدل N97 گوشی خود را به حالت لمسی درآورد، ولی آن هم فقط نسخه لمسی نسخه‌های پیشین بود. اصرار به استفاده از سیستم‌عامل سیمبین نکته‌ای بود که نه‌تنها مانع اوج‌گرفتن نوکیا شد، بلکه باعث شد زودتر از انتظار به سقوط نزدیک شود.
نوکیا حتی بعد از اینکه راضی شد سیستم‌عامل گوشی‌های خود را تغییر دهد، بازهم مصرانه و بدون توجه به نیاز مخاطب گوشی‌های جدید خود را با نام لومیا محدود به ویندوزفون کرد. سری لومیا که در سال ۲۰۱۱ روانه بازار شدند به داشتن دوربین‌های پرقدرت معروف بودند، ولی حتی دوربین ۴۱مگاپیکسلی لومیا ۱۰۲۰ هم نتوانست به داد این شرکت برسد و روند رو به شیب آن همچنان ادامه داشت. درواقع، اصرار به امکاناتی که کاربران اساسا آنها را روی موبایل خود لازم نمی‌دیدند، گوشی‌های نوکیا را به دستگاه‌های خوش‌ساخت، اما کم کاربردی تبدیل می‌کرد که دیگر موردنیاز کاربران امروزه نبود.
تغییرات مدیریتی بی‌حاصل
بی‌شک دلایل دیگری هم برای سقوط ناباورانه نوکیا وجود دارد که همه به سوءمدیریت برمی‌گردد. مدیران نوکیا خیلی دیر متوجه سقوط خود شدند و در آن زمان هم با انتخاب یک مدیر سابق مایکروسافت شاید بزرگ‌ترین اشتباه تاریخ صنعتی فنلاند را رقم زدند. استفان الوپ در سال ۲۰۱۰ به نوکیا پیوست و نه تنها این شرکت را نجات نداد، بلکه قیمت نهایی آن را به اندازه‌ای پایین آورد که فقط خود مایکروسافت حاضر بود آن را بخرد. استفان الوپ البته از نظر مایکروسافت یک نیروی فوق‌العاده است. او پس از نهایی شدن قرارداد خرید نوکیا توسط مایکروسافت این شرکت را ترک کرد و اکنون به‌عنوان معاون نخست مدیرعامل مایکروسافت مشغول به کار است. در فنلاند بسیاری او را خیانتکار می‌دانند او خود اما معتقد است، بهترین گزینه نوکیا همین بوده است.
خاطره‌های به‌جا مانده
با وضعیت موجود، چنــد ســال بعـد گوشی‌های نوکیا با آن تصویر دو دست که به هم نزدیک می‌شوند برای ما به خاطره‌ای تبدیل می‌شود که احتمالا آن را برای نسل بعد تعریف می‌کنیم؛ از رینگ‌تون به یادماندنی‌اش و بازی اسنیک که گرچه برای نسل امروز ممکن است ابتدایی و حتی ملال‌آور باشد، بسیاری هستند که هنوز هم آن را به بازی‌های جذاب امروز ترجیح می‌دهند و می‌خواهند حس نوستالژیک آن را تجربه کنند.
