سارا گلچین- روز 18 سپتامبر (27 شهریور) روز «احترام به سالمندان» در ژاپن است. وقتی این تعطیلی رسمی با پیشینه 50 ساله در ژاپن کلید خورد، شهروندان ۶۵ سال به بالا در این کشور بیش از ۶ درصد کل جمعیت آن را تشکیل می‌دادند. سالمندان اما در ژاپن در همان حد و اندازه‌ها باقی نماندند و به‌سرعت بیشتر شدند.
اکنون به‌طورتقریبی از هر ۴ نفر در ژاپن یک شهروند در دسته سالمندانی قرار می‌گیرد که هر سال ۱۸ سپتامبر (۲۷ شهریور) به احترام آنها تعطیل است. براساس آمار، تا سال ۲۰۶۰ میلادی (۳۹-۱۴۲۸) چیزی حدود ۴۰ درصد کل جمعیت ژاپن در زمره کسانی قرار خواهند گرفت که باید روز سالمند به آنها تبریک گفته شود. اگر ژاپن با همین فرمان پیش برود مقامات این کشور به‌زودی وادار خواهند شد که یک روز را نیز به‌عنوان روز جوان در ژاپن تعیین کنند چراکه یافتن جوان‌ها از میان سپیدموهای میانسال در این کشور کار سختی خواهد شد. کمتر کشوری در دنیاست که بتواند شرایط فعلی ژاپن را درک کند چون وضعیتی ندارد که چنین تغییرات جمعیتی در آن رخ دهد. البته در ژاپن مفهوم به‌رسمیت شناختن سالمندان برای مشارکت در کشور در واقع یک نمونه شاخص است.
در ژاپن به دلیل فرهنگی که به خانواده اهمیت زیادی می‌دهد، قدرشناسی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بسیار مهم است و هزینه‌هایی هم برای اقتصاد این کشور دارد اما این قدرشناسی به سادگی یک هزینه کوچک نیست و از نظر سویه‌های جمعیت‌شناسی بر اقتصاد این کشور فشار وارد می‌کند. مشکل سالمندی در این کشور چند وجهی است: هزینه‌های تامین رفاه اجتماعی برای سالمندان، کمبود شدید پرستاران و متخصصان پزشکی، افزایش اثرات روحی و روانی تحمیلی به مراقبت‌کنندگان از سالمندان و کاهش جمعیت جوان از جمله چالش‌هایی است که مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد ژاپن ضربه وارد می‌کند. در واقع این روزها واژه «روگای» که به معنی مشکلات ناشی از پیری جمعیت است به‌عنوان یکی از پرکاربردترین واژه‌ها در ژاپن شناخته می‌شود. چند دهه پیش، واژه روگای از اساس در واژگان استاندارد و مورداستفاده ژاپنی‌ها جایی نداشت اما حالا هم برای ذهن مردم و هم برای اقتصاد این کشور هزینه دارد.
نسل جوان‌تر ژاپن حالا به مسن‌ترها به چشم بار مسئولیتی که روی دوش‌شان قرار گرفته است نگاه می‌کنند نه یک سرمایه. در چشم جوانان ۲۰ تا ۳۰ سال نسل سالمند، مصرف‌کننده بزرگ مقدار زیادی از منابع موجود و محدود در کشور هستند و از نظر آنها با این حجم از مصرف سالمندان درحال‌حاضر دیگر چیزی برای سالمندی نسل جوان فعلی باقی نخواهد ماند. گذشته از اینها، یک تغییر فوری و سریع در نمودارهای جمعیتی ژاپن غیرممکن است چراکه سالمندان در این کشور به نوعی در اکثریت هستند و از آن سو سیاستمداران هم می‌خواهند برنامه‌های حمایتی از آنها را کمتر کنند.نابرابری اقتصادی، معضلی نیست که تنها به ژاپن اختصاص داشته باشد. شکاف میان ثروتمندان و کم‌درآمدها در بالاترین سطح خود در نیم قرن گذشته در بسیاری از کشورهای جهان بوده است.
در میان چندین دلیل، دلایلی چون جهانی‌سازی، تغییرات فناوری و تمرکز بر مالکیت روی دارایی‌ها از جمله مهم‌ترین‌ها در به‌وجود آمدن این نابرابری اقتصادی در امریکا و اروپا هستند. در کشورهای غربی، نابرابری بین نسلی اغلب در بافت نسل جوان که از رشد جهانی شدن و پیشرفت فناوری استفاده می‌کنند مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. اما در ژاپن بحث در این باره کمی با سایر کشورها متفاوت است. در این کشور نرخ فقر در میان سالمندان ۱۹ درصد است و دولت به‌طورتقریبی ۸۰ درصد از هزینه‌های رفاه اجتماعی را برای حمایت از آنها اختصاص می‌دهد. در این کشور همچنین فقر کودکان بدتر از میانگین اقتصادهای توسعه‌یافته است. این نرخ در ژاپن ۵۶ درصد است که در میان کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقصادی و توسعه (OECD) از همه کشورها بیشتر است. اگر در ژاپن برای حل چنین معضلی اقدامی نشود، انسجام اجتماعی در این کشور با افزایش تعداد جوانان به‌دام افتاده در «زنجیره فقر» بدون وقفه افزایش خواهد یافت.
اثر کلی این وضعیت بر اقتصاد ژاپن برای همه مردم این کشور خواهد بود که بازنشستگان هم بخشی از آنها هستند. زندگی بازنشستگان در این کشور وابسته به مستمری است که از دولت می‌گیرند و ممکن است در آینده قطع شود چون درآمد دولتی حاصل از مالیات‌ها کاهش پیدا می‌کند.یک بودجه رفاهی اجتماعی متوازن می‌تواند راهکار رویارویی با مشکل نابرابری بین نسلی باشد و تاحدی آن را کمرنگ‌تر کند اما برای تغییر اساسی، موثر و طولانی‌مدت ژاپنی‌ها راهی جز اصلاحات ساختاری واقعی ندارند؛ اصلاحاتی که بتواند بازار کار را در این کشور پویاتر و فراگیرتر کند. اگر رشد پایدار امکان‌پذیر باشد استخدام‌های طولانی‌مدت، رسمی و ثابت در ژاپن به مشکل برنمی‌خورد. در واقع این استخدام‌ها باید تضمین‌کننده بخش تولید پررونق باشد و زمینه بهبود در تولید را فراهم کند. اکنون دیگر در ژاپن سن بالا و به عبارتی پیشکسوت بودن عاملی برای موفقیت به‌شمار نمی‌آید چراکه بخش خدمات دانش‌محور راهبر اصلی رشد است. در نوسان بودن شرایط اجتماعی و درآمد و نیز فرصت‌های برابر برای همه کارکنان بدون توجه به سن و جنسیت از مهم‌ترین راهکارها برای از بین بردن شکاف بین نسلی به‌وجود آمده در ژاپن است.
برای رسیدن به این هدف ژاپنی‌ها به دنبال تغییر فاکتورهای مهم برای به‌دست آوردن شغل و اهمیت دادن به شایستگی، قراردادهای کاری، انعطاف‌پذیری، آموزش غیررسمی مهارت‌های قدیمی و دستیابی به مهارت‌های جدید هستند. این یعنی ژاپن نیاز به یک بازار کار پویا دارد که فرصت‌های گوناگونی برای استعدادهای مختلف جوان و حتی پیر فراهم کند و نوآوری و بهره‌وری را نیز بالاتر ببرد. در واقع اقتصاد ژاپن اکنون درگیر مشکل بزرگ پیری جمعیت است که سال به سال و حتی ماه به ماه این مشکل بزرگتر از گذشته هم می‌شود. مقامات ژاپن اگر بخواهند همچنان یکی از قدرت‌های برتر اقتصادی جهان باقی بمانند باید به فکر تامین نیروی کار مورد نیاز این کشور باشند؛ نیروی کاری که تعهدشان به کار در جهان زبانزد است هرچند جمعیت‌شان رو به کاهش گذاشته است.
منبع: japantimes