اگر کسی به تازگی با زبان شیرین فارسی آشنا شده باشد، شاید تا مدت ها اندر کفِ واژه ساده «شیر» بماند و نتواند فرق میان شیر جنگل، شیر خوردنی و شیر آب خانگی را تشخیص دهد. با این حال، صحبت این نوشتار فقط درباره شیر آب است و بس. البته دلیل آن که چرا به سرلوله آب، «شیر» می گویند خودش حکایتی است. بنابر داستان های شفاهی نقل شده از مردم قدیم، سال های خیلی دور، تهرانی ها آب لوله کشی نداشتند و از چاه های مخصوص در هر منطقه استفاده می کردند.
هر چاه نیز برای خودش صاحبی داشت بسی اسم و رسم دار، که از قضا یکی از این مالکان بچه دار نمی شد. گفته می شود که او نذر کرد اگر خدا فرزندی به وی بدهد، از خارج مهندس بیاورد تا آب را برای مردم لوله کشی کند. پس وقتی حاجت گرفت، سر قولش ایستاد و چند نفر اتریشی را برای این موضوع به ایران آورد. این مهندسان نیز بنابر رسم کشور خودشان، سر لوله خروجی آب را به شکل کله شیر (سلطان جنگل) طراحی کردند. مردم که از این مجسمه خوششان آمده بود، آن را به نمادی در گفتار عامیانه تبدیل کردند: «...می رویم از سرِ شیر، آب بیاوریم...» و همین طور تا امروز ادامه یافت و شد: «شیر آب». البته شکل و شمایلش به همان صورت نماند. این روزها، تنوع در طرح، رنگ و نحوه کارکرد شیرهای آب به قدری گسترده شده است که خریدار بایستی کلی وقت بگذارد و بازار را گز کند تا بتواند یک انتخاب مناسب داشته باشد. پس دخل و خرج برای کم کردن بخشی از این زحمت، در بازار شیرآلات گشت و گذاری کرده است...
شیر آب خانه چه شکلی باشد؟
اصولا شیرهای آب در اغلب خانه ها، یا مدل «توپی» است یا «اهرمی». با این حال، چندین سال است که انواع «اهرمی» بازار را قبضه کرده و از بیشتر خانه ها سر درآورده است. اگر در مراکز فروش شیرآلات قدم بزنید، کمتر مغازه ای را پیدا می کنید که مدل های «توپی» را بفروشد. بعضی مغازه دارها ادعا می کنند که «نسل شیرهای توپی دیگر منقرض شده است». با این حال صد متر آن طرف تر، در یک مغازه کوچک، ست های چهار تکه از این مدل چیده شده که محصول کارخانه «قهرمان» است و از 426 هزار تا 435 هزار تومان قیمت دارد. اگرچه هنوز هم تولید مدل های «توپی» ادامه دارد و از لحاظ قیمت ارزان‌ترهستند، حتی بساز و بفروش ها نیز رغبتی به آن ها نشان نمی دهند.
یکی از فروشندگان مجتمع «برجیس» در چهار راه «ابوطالب» مشهد، علت را این طور توضیح می دهد: «مدل «اهرمی» با هر نرخی در بازار پیدا می شود. هم اکنون شیر استیل ساده مدل اهرمی، از حداقل حدود 150 هزار تومان شروع می شود و مقرون به صرفه نیست که به خاطر یک تفاوت کوچک در قیمت، کسی شیرآلات «توپی» کارکند». شکل و شمایل مدل های اهرمی، به عدد سلیقه های مشتریان بازار، متنوع است. اما هنگام انتخاب، بد نیست خریدار از حس کنجکاوی خودش بهره بگیرد. 99 درصد مشتریان وقتی از شیرآبی خوششان می آید در اولین حرکت دسته اش را تکان می دهند و به اصطلاح آن را امتحان می کنند. نکته دقیقا همین جاست: هر چه دسته اهرمی روان تر و با فشار کمتر حرکت کند کیفیت بیشتری دارد. به گفته یکی از فروشنده ها «کیفیت زیر دست لمس می شود». بعضی دسته های اهرمی «هیدرولیک» هستند و انگار که در آن روغن ریخته باشند، بسیار نرم و آسان حرکت می کنند. درمقابل، کار کردن با بعضی شان فشار بیشتری می طلبد، مثل این که «مغزی» داخلش زبر باشد. اما بحث کیفیت فقط به دسته شیرآب ختم نمی شود.
شیر آب استاندارد، خوب یا بد؟
تولیدات ایرانی در بازار شیرآلات، نقش پر رنگی دارند. از برندهای قدیمی و نام آشنا گرفته تا مارک های تازه به بازار رسیده. در این میان، دسته ای مهر استاندارد دارند و برخی هم نه. دخل و خرج نیز ذره بین اش را روی این موضوع متمرکز می کند. به روایت یکی از نمایندگان محصولات ایرانی در خیابان قرنی مشهد، این «شیرهای ساده» (بدون علامت استاندارد) همه تولید ایران نیستند. بلکه قطعات آن ها از چین وارد شده و در کارخانه داخلی سرهم می شود. البته ممکن است برخی قطعات در کشور تولید شود ولی بقیه ملزومات وارداتی هستند.
آقای حسن پور، از فروشندگان عمده شیرآلات، «هیچ برند ایرانی را نمی شناسد که همه قطعات را خودش بسازد و اصلا واردات نداشته باشد». او در این باره می گوید: «... همه شان لایی می کشند... همین الان برند ... که این قدر معروف است، یک شیر حمام می سازد که سه تا چهار قطعه است و به هم پیچ شده... تابلو است که [قطعه] وارداتی دارد». البته کیفیت محصولات ایرانی دارای استاندارد برتر از همنوعان بدون تایید خود است و طبیعتا گران تر. اگر یک ست چهار تکه ایرانی با مهر استاندارد 400 هزار تومان باشد، همان مدل بدون تایید تا 100 هزار تومان افت قیمت خواهد داشت. پس اگر خریدار به دنبال کارایی و کیفیت آمده، بایستی بابت نشان استاندارد پول بیشتری نیز بدهد. البته نبود مهر استاندارد همیشه ملاک کیفیت بیشتر کالا نیست. وقتی پای برندهای غیر ایرانی وسط باشد، هیچ کدام چنین نشانی ندارند. با این حال، کسی نمی تواند بگوید که این محصولات غیراستاندارد و بی کیفیت اند. مارک های معروفی چون «گروهه»، «توتی »، «کی. دبلیو. سی.» و «شودر» که هم کارایی و طراحی عالی دارند و هم قیمت بالا. البته در این محصولات نیز قطعات چینی به کار رفته است اما «چینی با کیفیت». آقای حسن پور داستان پشت پرده را این طور تعریف می کند: « تولید کننده ایرانی هنگام خرید از چین، قطعات ارزان تر و البته کم کیفیت را انتخاب می کند تا سودش بیشتر شود. درحالی که بعضی کارخانه های چینی تامین کننده قطعات برای کشورهای آمریکا، کانادا و فرانسه هستند. پس اگر قطعه داخلی با کیفیت انتخاب شود، نتیجه کار هم عالی خواهد بود».
در این میان، برخی به پشتوانه اعتماد به یک برند خاص، همیشه محصولات آن را می خرند. بعضی خریداران نیز به فروشنده اطمینان می کنند و راهنمایی او را ملاک انتخابشان قرار می دهند. با این همه، به گفته حرفه ای های این صنف، «بهتراست چیزی بخرید که به روز و بنام باشد».
شیر آب چه رنگی باشد؟
کار رنگ و لعاب شیرهای آب فقط به استیل ساده و مات یا سفید و سیاه ختم نمی شود و بسته به طرح و برند، در رنگ های مختلفی فروش می رود. رنگ های طلایی، برنزی، مسی، سبز زیتونی و «رز گُلد». پرواضح است که قیمتشان هم تفاوت دارد. در بین محصولات یک برند انواع مسی، طلایی و زیتونی نرخ بالاتری دارند. اگر رنگ به صورت ترکیبی کار شده باشد، مثلا سفید و طلایی، می تواند از نمونه تمام طلایی آن گران تر باشد. جدای از سلیقه خریدار و بحث هماهنگی رنگ با محیطی که شیر در آن کار گذاشته می شود، عوامل دیگری در انتخاب رنگ اهمیت دارند. مثلا تاثیر لکه ها! آب بسیاری از مناطق ایران املاحی دارد که پس از خشک شدن ظاهر نازیبایی به شیرها می دهد و به مرور زمان آن ها را حسابی از قیافه می اندازد. اگر انتخاب خریدار یک ست طلایی باشد کار به مراتب سخت تر می شود. چراکه این جور رنگ ها حتی اثر انگشت را هم به وضوح نشان می دهند. با این حساب هر بار که خریدار محترم حمام کرد، باید حوله ای بردارد و شیرآلات را هم خشک کند. یک راه مقابله با این مشکل، انتخاب مدل های سفید است که به راحتی با یک ابر تمیز می شوند و لکه آب را نشان نمی دهند. اگر کسی برای خرید طرح طلایی اصرار دارد، می تواند ست مربوط به سرویس بهداشتی را از این رنگ و شیرآلات حمام و آشپزخانه را سفید انتخاب کند. در این صورت قیمتش هم کمتر در می آید.
شیرهای آب خانه را چه کسی نصب می‌کند؟
برخی نمایندگی های برندهای ایرانی، هزینه نصب شیرآلات را رایگان اعلام می کنند. در نگاه اول به نظر می رسد که امتیاز خوبی به خریدار داده اند، اما در واقعیت این طور نیست.
دخل و خرج با کمی پرس و جو درمی یابد که کارخانه، هر شیرآب را کمی بیشتر از نرخ حقیقی قیمت می زند و از مجموع این تفاوت ها، دستمزد نصاب در می آید. بیشتر فروشنده های شیرآلات در خیابان «فلسطین» مشهد، نصاب های آشنایی دارند که درصورت خرید از آنان، به شما معرفی می کنند. با این حال، همه شان در یک مورد اتفاق نظر دارند: «هزینه نصب جداست».
یک مغازه دار در مجتمع «برجیس» می گوید که نصب یک ست چهار تکه 50 هزار تومان هزینه دارد. به گفته او، نصابشان از «اتحادیه» معرفی می شود و نرخ خدماتش بر اساس قیمت های مصوب است. البته نرخ نصب یک شیرآب بسته به نوع و مدلش و گاهی برند آن، متفاوت است. یکی از عمده فروشان قدیمی در این مجتمع معتقد است که اگر شیر آب «جدید و مد روز» باشد، باید یک «فرد حرفه ای و کاربلد» نصبش کند که به تبع آن مزد کارش هم بیشتر خواهد بود. همچنین بهتر است این فرد از طرف اتحادیه باشد. در غیر این صورت اگر وسیله هنگام نصب آسیب دید، هیچ‌کس پاسخ گو نیست.
- روشنک غفاریان/ روزنامه خراسان