دانه های روغنی؛ جایگزینی واردات با کشت

طی 25 سال گذشته 38 میلیارد دلار برای واردات دانه‌های روغنی و روغن از کشور خارج شده است. این خروج ارز دولت را به‌صرافت انداخت که در زمینه خودکفایی تولید دانه‌های روغنی اقدام کند. لذا تا 10 سال آینده خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی به 70 درصد خواهد رسید.آمار تولید سال گذشته در مقایسه با امسال هم روند روبه رشدی را نشان می‌دهد.سال گذشته میزان تولید دانه‌های روغنی 212هزارتن بود و قرار است تا پایان سال‌جاری میزان تولید به 400هزار تن برسد. این دو برابری رشد تولید پیش‌بینی‌ها در زمینه خودکفایی را برای مدیران چند برابر کرده است.در این میان واردات دانه‌های روغنی روند افزایشی دارد. سال 94 میزان واردات این کالای استراتژیک یک میلیون و  809هزار تن (به ارزش 970میلیون دلار) بود و سال 93 رقم ثبت شده واردات دانه‌های روغنی 601هزار تن (425 میلیون دلار) بود.افزایش 59 درصدی واردات باعث شد از سال گذشته دولت، کشاورزان را به کشت دانه‌های روغنی تشویق کند.

تولیدکننده‌های روغن مخالف خودکفایی

تولیدکنندگان کارخانه‌های روغن هم در صف مخالفان خودکفایی در دانه‌های روغنی هستند و می‌گویند: «قیمت جهانی دانه‌های روغنی بین هزار و 400 تا هزار و 500 تومان است اما قیمت خرید تصمینی این محصول در کشور 2هزار و 200 تومان است لذا خرید محصولات داخلی باعث گرانی محصول نهایی می‌شود. البته سال گذشته دولت مابه التفاوت بین قیمت جهانی و محصول داخلی را پرداخت کرد اما گویا قرار نیست برای سال‌جاری هم اتفاق بیفتد.» با این توضیح کارخانجات روغن کشی برای خرید دانه‌های روغنی داخلی انگیزه‌ای ندارند و ترجیح می‌دهند دانه‌های روغنی وارداتی که قیمت آن مناسب‌تر است خریداری کنند.در بحث خودکفایی تعداد مخالفان کم نیست چرا که برخی‌ها نسبت به مصرف آب نقدهایی دارند و عنوان کردند ایران کشوری نیمه خشک است و از آنجا که دانه‌های روغنی نیاز به آب دارد تولید آن صرفه اقتصادی ندارد.کشورهای مانند برزیل، اوکراین و قزاقستان مشکلی در تأمین آب ندارند لذا قیمت محصول آنها در مقایسه با ایران بیش از 30الی 40درصد ارزان‌تر است.

کشت فراسرزمینی به کجا رسید؟

شاید همین تفاوت قیمت باعث شده که دولت به‌دنبال کشت فراسرزمینی باشد.بخش خصوصی برای این نوع کشت مذاکرات خود را شروع کرده است ولی در این میان یک ابهام وجود دارد. اینکه بعد از برداشت به شکل کشت فراسرزمینی روند واردات به کشور چگونه خواهد بود و آیا تعرفه‌ای برای آن اعمال خواهد شد یا خیر. لذا تا دولت آیین نامه کشت فراسرزمینی را دنبال نکند این نوع کشت به سرانجام نخواهد رسید.

یزدان سیف مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی در این باره به «ایران» گفت: «میزان مصرف دانه‌های روغنی یک میلیون و 400هزار تن است که تا سال گذشته بیش از 90 درصد نیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شد اما از سال 96 این روند تغییر خواهد کرد و ما به سمت خودکفایی حرکت خواهیم کرد.»

وی با بیان اینکه در واردات و تولید دانه‌های روغنی هیچ فساد و رانتی وجود ندارد افزود: «از ابتدای سال هزار و 800تن کلزا و 14 هزار تن گلرنگ و آفتابگردان از کشاورزان خریداری شده و قرار است از هفته‌های آینده خرید سویا هم آغاز شود. لذا با پرداخت کامل پول کشاورزان به نظر می‌رسد از سال آینده میزان تولید که امسال دو برابر می‌شود (نسبت به سال گذشته) روند افزایشی به خود بگیرد.»

مزیت‌های کشت دانه‌های روغنی

علیرضا مهاجر مجری طرح دانه‌های روغنی گفت: «پایداری کشت و تولید دانه‌های روغنی و کاهش خروج سالانه میلیون‌ها دلار ارز در کنار کاهش واردات، از جمله مهم‌ترین مزیت کشت دانه‌های روغنی است.طی ۲۵ سال گذشته (از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۹۵)، بیش از ۳۸.۲ میلیارد دلار معادل ۱۴۹هزار میلیاردتومان روغن، دانه روغنی و کنجاله وارد کشور شده است.لذا با خودکفایی دیگر شاهد ثبت چنین اعداد و ارقامی نخواهیم بود.» وی افزود: «طی دو دهه اخیر، ما با چالش‌های جدی در زمینه تولید دانه‌های روغنی در کشور مواجه بودیم که از جمله آن، می‌توان به مشکلات بازرگانی اشاره کرد که این مشکلات حل شد و طی سال‌های آینده نیز ما نباید شاهد چنین مشکلاتی باشیم. حتی اگر شده کلزا را از کشاورزان بخریم و آنها را در دریا بریزیم، باید پول کشاورزان را بموقع پرداخت کنیم تا مشکلی برای تولید ایجاد نشود.»وی ادامه داد: «نبود ارز و اراده ملی برای افزایش تولید داخل و کاهش وابستگی؛ عدم تمایل بخش صنعت به خرید تولید داخل در مقابل واردات و ضعف و نبود دانش و تکنولوژی از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه است.»

میزان نیاز کشور به دانه‌های روغنی

نیاز کشور به کلزا حدود یک میلیون و 500 میلیون تن و مصرف سرانه روغن ۱۹ کیلوگرم است. نیاز ما به کنجاله ۳.۵ میلیون تن، ظرفیت روغن کشی ۵.۵ میلیون تن، ظرفیت تصفیه روغن ۳.۶ میلیون تن، واردات روغن خام ۱.۳ میلیون تن و واردات دانه روغنی ۱.۴ میلیون تن است. ما در دنیا جزو بزرگترین واردکنندگان روغن خام نسبت به جمعیت‌مان هستیم. در بیشتر سال‌ها از 94 درصد روغن وارداتی، 90 درصد آن را به صورت روغن خام وارد می‌کنیم. البته در برخی سال‌ها نیز ممکن است این درصد تغییر کند؛ به‌عنوان مثال بسته به سال‌های مختلف، بین یک میلیون تا یک میلیون و 200 هزارتن روغن خام وارد و باقی آن نیز از محل دانه وارداتی و تولید داخل تأمین می‌شود.استانهای گلستان، خوزستان، مازندران، فارس، اردبیل و کرمانشاه رتبه‌های اول تا ششم را در تولید کلزا دارد.