از الکترونیکی شدن مراحل چندگانه انتخابات چند سالی می گذرد، اما فرآیند رای گیری که شاید بیشترین نمود را در انتخابات دارد، نخستین بار در سال ۱۳۹۰ به صورت الکترونیکی انجام شد و اکنون تعداد شهرهایی که این امکان را دارند به ۱۴۱ شهر رسیده است.
انتخابات تنها شامل رای گیری نیست و پیش از آن با دستور شروع انتخابات آغاز می شود و الکترونیکی بودن هر یک از فرآیندهای انتخاباتی، انتخابات الکترونیکی یا E-election را رقم می زند، اما چیزی که در میان عموم مردم به اسم انتخابات الکترونیکی شناخته می شود، رای گیری الکترونیکی یا E-voting است. به استناد قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور موظف است نسبت به نوین سازی شیوه های اخذ رأی و شمارش آراء به منظور دقت، سلامت و نظارت بهتر در اخذ رأی، شمارش آراء و اعلام نتایج و همین طور استانداردسازی صندوق های اخذ رأی در حدود اعتبارات مصوب و پس از تأیید شورای نگهبان اقدام کند؛ در نتیجه در این زمینه با کمبود قانون روبه رو نیستیم.
کل فرآیند انتخابات ۲۵ مرحله دارد که ۲۴ فرآیند آن از حدود پنج سال پیش الکترونیکی شده است. در حال حاضر از شروع انتخابات که با دستور وزیر کشور آغاز می شود تا ثبت نام داوطلبان و اعضای هیات های اجرایی و تمام فرآیندهایی که در فرمانداری ها اتفاق می افتد تا پایان رای گیری و امحای آرا، همه فرآیندها الکترونیکی برگزار می شود و فرآیندی که از این ۲۵ مرحله الکترونیکی نیست، اخذ رأی و شمارش آراست که نخستین تجربه آن را در انتخابات سال ۱۳۹۰ داشتیم.
نخستین فرآیند روز رای گیری، احراز اصالت سند هویتی رای دهنده است که در حال حاضر در تمامی شعب به صورت الکترونیکی انجام می شود و شامل کنترل شماره ملی فرد برای محدوده سنی و جلوگیری از جعلی بودن و رأی تکراری است و در نهایت تفاوت اصلی شعب تمام مکانیزه با سایر شعب، اخذ رأی و شمارش آرا به صورت الکترونیکی است.
در حال حاضر، اغلب فرآیندهای انتخاباتی در بسیاری از کشورهای دنیا به صورت الکترونیکی انجام می شود، اما اخذ و شمارش آرا همچنان با استفاده از کاغذ است، بر این اساس می توان ادعا کرد از الکترونیکی شدن انتخابات ایران بدون در نظر گرفتن فرآیند رای گیری چند دوره ای می گذرد، البته معمولاً در کشورهایی با جمعیت بالا مانند برزیل، ونزوئلا، کره جنوبی، هند و برخی از ایالت های آمریکا رای گیری هم الکترونیکی است و ایران هم با توجه به پیشنهاد دولت و وزارت کشور برای افزایش سرعت و دقت می تواند به این کار اقدام کند، همانطور که شرایط برای اخذ رأی و شمارش آرای الکترونیک در برخی حوزه های انتخابیه فراهم است.
فواید انتخابات تمام الکترونیک
انتخابات الکترونیک هزینه های جانبی مانند چاپ تعرفه و عوامل انسانی - که تا چند روز پس از انتخابات در شعبه درگیر شمارش آراء هستند- را کاهش می دهد، اما مهم ترین دستاورد و ویژگی انتخابات الکترونیک سرعت، صحت و دقت است و از مزایای آن شمارش لحظه ای است که می توان در لحظه از آخرین نتایج آگاه شد. فرآیند انتخابات الکترونیک دو بحث مهم دارد؛ یکی احراز هویت رای دهنده با کارت ملی که از طریق سرور وزارت کشور به صورت آنلاین احراز هویت می شوند و به آنها تعرفه الکترونیک می دهند که در صندوق اخذ رأی الکترونیک رأی بدهند و دیگری آرای صندوق ها که به صورت الکترونیک شمارش خواهند شد.
امیر شجاعان -رئیس کمیته فناوری اطلاعات ستاد انتخابات کشور- با بیان اینکه وزارت کشور توان و قصد الکترونیکی برگزار کردن دو انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی شهر و روستا را دارد، گفت: برگزاری انتخابات الکترونیکی باعث کاهش خطاهای شمارش، افزایش سرعت کار و ایجاد شفافیت می شود و دولت از اخذ رأی الکترونیک حمایت می کند. ما آمادگی کامل برای برگزاری تمامی فرآیندهای انتخابات در ۱۰ هزار شعبه اخذ رأی به صورت الکترونیکی را داریم.
استفاده از شبکه داخلی برای امنیت
همچنین وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در آخرین اظهارات خود با اشاره به برگزاری جلساتی بین این وزارتخانه و وزارت کشور برای برگزاری انتخابات الکترونیکی گفت: از نظر زیرساختی برای برگزاری انتخابات الکترونیکی آماده ایم. در برگزاری انتخابات از فضای اینترنت بین المللی استفاده نمی کنیم و انتخابات در داخل شبکه اطلاعات برگزار می شود.
به خاطر امنیت در هیچ فرآیند انتخابات از اینترنت استفاده نمی شود و ۲۴ فرآیند کاملاً الکترونیکی در بستر و یک شبکه امن و اختصاصی انجام می شود که امکان هک و نفوذ در آن وجود نداشته باشد. واعظی نیز درباره احتمال هک شدن نرم افزار انتخابات الکترونیک می گوید: هم ما و هم وزارت کشور پیش بینی لازم را در این زمینه داشته ایم. ما آمادگی لازم را برای برگزاری انتخابات الکترونیک داریم اما اینکه بین وزارت کشور و شورای نگهبان در خصوص انتخابات الکترونیکی چه می شود، به خودشان بستگی دارد.
۱۴۱ شهر با انتخابات تمام الکترونیک
در حال حاضر نیز برای هر دو انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی شهر و روستا، استعلام تمامی رای دهندگان در کل کشور الکترونیکی است. در انتخابات ریاست جمهوری فرآیند رای گیری در تمامی شعبه ها به صورت دستی است اما بنا بر برخی اطلاعات، در انتخابات شورا، ۱۴۱ شهر که هفت یا ۹ نماینده در شورا دارند، رای گیری به صورت الکترونیکی انجام می شود. در استان تهران نیز این فرآیند در ۱۹ شهر تمام الکترونیکی است؛ بدین ترتیب که برای انتخابات ریاست جمهوری تعرفه کاغذی و برای انتخابات شورا تعرفه الکترونیکی به رای دهندگان داده می شود.
وزارت کشور جلسات هماهنگی برگزاری انتخابات الکترونیک برگزار کند
همچنین رئیس هیات عالی نظارت انتخابات شوراهای اسلامی در استان تهران با انتقاد از عملکرد وزارت کشور برای برگزار نکردن جلسات توجیهی و تکمیلی در خصوص روند برگزاری انتخابات الکترونیک برای هیات های نظارت تهران گفت: با توجه به مدت زمان محدود باقی مانده تا زمان انتخابات، وزارت کشور در کنار محدودتر کردن تعداد شعبه های رای گیری الکترونیک، در همین شعبه ها نیز توامان انتخابات را به صورت عادی و الکترونیک برگزار کند.
علیرضا رحیمی گفت: ستاد انتخابات کشور شهرهایی را برای برگزاری الکترونیکی انتخابات شوراها در نظر گرفته که در استان تهران از ۲۶ حوزه رای گیری ۱۹ حوزه مشمول برگزاری انتخابات به صورت الکترونیک شده اند.
وی افزود: این در حالی است که ستاد انتخابات کشور هماهنگی های لازم را با هیات نظارت استان تهران انجام نداده؛ به طوری که تاکنون توضیحات تکمیلی و توجیهی به لحاظ فنی و فرآیند عملیاتی داده نشده است.
رحیمی با بیان اینکه انتخاب ۱۹ شهر برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در تهران زیاد است، گفت: پیشنهادم به وزیر کشور آن است که برای اطمینان بخشی بیشتر و رعایت حقوق مردم و برگزاری انتخاباتی بی چالش تعداد حوزه هایی که قرار است در آن انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار شود کم شود تا در جریان رأی گیری و شمارش آرای شاهد اختلال احتمالی در سیستم الکترونیکی نباشیم. چون در برخی از این حوزه ها حتی به صورت آزمایشی نیز انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار نشده است.