نخل‌ها اگرچه این روزها مثل گذشته آب نمی‌خورند ولی همچنان هر سال سروقت ثمر می‌دهند؛ قیمت خرماهایشان مثل تورم سیر صعودی ندارد و درجا می‌زند تا عرصه نخلداری اقتصادی نباشد.
همین تابستان سال گذشته بود که طوفان چند روز قبل از برداشت خرما، بخش اعظم ثمر نخل ها را روی زمین ریخت و درآمد باغداران را به کمتر از نصف رساند ولی نخلداران هنوز هم مصمم و پایدار پای نخل‌های خود ایستاده‌اند؛ نخل‌هایی که سال‌های سال است کشاورزان را نان می‌دهند. شاید الان دیگر کشاورزان آبی ندارند که به نخل‌هایشان بدهند، ولی نخل‌ها مقابله به مثل نمی‌کنند و نان کشاورز را می‌دهند؛ آب هست ولی کم است، این جمله این روزها به خوبی در مورد نخل‌ها صدق می‌کند. نخل‌هایی که سالانه چهار یا پنج بار آبیاری می‌شدند، حالا باید به دو وعده آبیاری در سال اکتفا کنند.
خیلی‌ها می‌گویند که نخلداران هم به سبک نخل‌هایشان استوار و پایدار هستند ولی این روزها نخل‌ها باید ایستادگی و مقاومت را از صاحبانشان بیاموزند، نخلدارانی که درآمد خاصی از نخل‌ها ندارند و چرخ زندگیشان نمی‌چرخد ولی با عشق دور نخل‌هایشان می‌گردند. فرقی نمی‌کند که سرمای زمستان باشد یا گرمای چله تابستان، نخلدار همچنان عاشق نخل است و نخل بین این مردم جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اگرچه درآمدش برای صاحبانش کم شده ولی هنوز هم جایگاه خود را دارد.
هر چند نخلداری در گذشته یکی از مشاغل مهم در استان بوشهر بود ولی هم‌اکنون دیگر نخلداری اقتصادی نیست و بسیاری از مشاغل هستند که در کنار سرمایه کمتر و زحمت بسیار کمتر، سودی بیشتر دارند. نخل هر سال یک بار ثمر می‌دهد و اگر خیلی نخل خوبی باشد حدود ۱۰۰ کیلوگرم، اگر خوب باشد حدود ۷۰ کیلوگرم، متوسط باشد حدود ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم و اگر نخل ضعیفی باشد حدود ۳۰ کیلوگرم ثمر می‌دهد.
این روزها خرما را هر کیلوگرم هزار و ۵۰۰ تومان از باغداران اجاره می‌کنند؛ اجاره نخل به این صورت است که میزان ثمر نخل‌های یک باغ را به صورت تخمینی تعیین می‌کنند و خریداران خرما(واسطه‌ها و دلال‌ها هم در این بین کاسبی می‌کنند) میزان ثمر را ضرب‌در قیمت توافقی کرده و مبلغ ناچیزی را به نخل دار می‌دهد و ثمر کل باغ را پیش‌خرید می‌کند. این قیمت‌گذاری در حالی است که نخلدار بین ۸۰۰ تا هزار تومان برای هر کیلوگرم خرما هزینه می‌کند و سود او از فروش هر کیلوگرم خرما بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ تومان خواهد بود.
نخلدارانی که مزد زحمت‌هایشان را نمی‌گیرند
اکثر نخلداران تعداد نخل‌هایشان کمتر از ۲۰۰ اصله است و در بهترین حالت سالانه حدود ۱۵ تن خرما نصیب آنها می‌شود یعنی درآمدی کمتر از ۱۰ میلیون تومان که باید با این درآمد خرج یک سال خانواده خود را تامین کنند.
غلام حیاتی از نخلداران استان بوشهر است که از وضعیت ثمردهی و قیمت خرما به هیچ وجه راضی نیست و می‌گوید: علی‌رغم زحمت‌های بسیار زیادی که در طول سال برای نخل‌ها می‌کشیم، آخر سال چیزی دستمان را نمی‌گیرد.
دست‌های پینه‌بسته‌اش به خوبی بیانگر حرف هایی است که می زند، زحمت‌های سرما و گرمایش در نخل‌ها را می‌توان به خوبی در چهره‌اش مشاهده کرد؛ اما این زحمت‌ها و تلاش‌ها برای او حاصل چندانی نداشته است.
محمد نگهبان نخلدار دیگری است که می‌گوید موهایم را در این نخلستان‌ها سفید کرده‌ام ولی هر سال شاهد وضعیت بدتری در قیمت و ثمر نخل‌ها هستیم و دیگر امیدی هم به بهبود این وضعیت ندارم. خاطرات تلخ طوفان تابستان گذشته را بازگو می‌کند و با اشاره به اینکه بخش عمده ثمر نخل‌ها در سال گذشته بر باد رفته است، می‌گوید: نخل‌ها را باید بیاندازیم و به جایش لیمو و درخت دیگری بکاریم؛ حتما سود بیشتری خواهد داشت.
سراغ هر باغداری که می‌رویم همین‌طور از وضعیت اقتصادی و درآمدزایی نخل‌های خود ناراضی است و اعتقاد دارند که نخلداری در این شرایط اصلا اقتصادی نیست و هر کار دیگری می‌تواند سود بیشتری داشته باشد.
جایگزینی گونه‌های مشتری‌پسندتر خرما
راهکارهایی در سال‌های اخیر توسط مسئولان و محققان بخش کشاورزی مطرح شده است که از جمله آنها می‌توان به طرح میانه کاری مرکبات در بین نخیلات و همچنین تغییر گونه‌های نخیلات اشاره کرد.
بخش عمده نخل‌های استان بوشهر از نوع «کبکاب» است که مشتری‌پسندی پائینی دارد ولی برخی از واریته‌های نخل هستند که جدیدا وارد استان شده و به شدت مشتری‌پسند است و قیمتی حدود 10 برابر واریته کبکاب دارند که از جمله می‌توان به نوع خرمای «مجول» اشاره کرد. اینکه اینگونه نخل‌ها در استان بوشهر ثمردهی مناسب را داشته باشند و با این شرایط جغرافیایی و وضعیت آبی نخلستان‌ها بسازند یا نه باید با تحقیقات دقیق علمی مشخص شود.
لزوم تحقیقات علمی برای نجات خرما
به گفته معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی استان بوشهر، تلاش‌های بسیار زیادی به منظور بهبود وضعیت نخلداری در استان صورت گرفته است و طرح‌های تحقیقاتی گسترده‌ای طی سال‌های گذشته در استان بوشهر پیاده شده است.
عبدالرحیم خادمی با تاکید بر لزوم مدیریت صحیح و اقتصادی نخیلات، خاطرنشان کرد: مسئله آب، ارقام خرما، مکانیزاسیون و ثبات بازار خرما از مهمترین مسائلی است که در عرصه نخل و خرما مورد بررسی قرار گرفته است.
تغییر ارقام خرما
وی اصلاح شیوه آبیاری را یکی از راهکارهای تحول در عرصه نخلداری عنوان کرد و ادامه داد: برخی افراد از این تغییرات نگرانی دارند ولی با شرایط کنونی راهی جز حرکت به سمت روش‌های نوین آبیاری نیست.
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی استان بوشهر از برنامه‌ریزی برای اصلاح و جایگزینی ارقام خرما خبر داد و افزود: مطالعاتی در ارتباط با جایگزینی ارقام خرما از 15 سال پیش در مرکز تحقیقات کشاورزی استان بوشهر آغاز شده و به دستاوردها و نتایج خوبی دست یافته‌ایم. وی با اشاره به بررسی ارقام خرمای شمال آفریقا، آسیا و حوزه خلیج‌فارس در منطقه، گفت: پروژه تغییر ارقام خرما موضوعی زمان‌بر بوده و ممکن است بین 50 تا 100 سال زمان ببرد.
نخلداران حالا هر روز استرس بیشتری در مورد فروش خرمای خود دارند که امسال خرما روی چه قیمتی بسته می‌شود و مشتری مناسب و دست به نقدی برای خرمایشان پیدا می‌شود یا نه؛ یا اینکه باید خرمایشان را بدهند و منتظر باشند که کی پولش را می‌گیرند؛ و این داستان همچنان ادامه خواهد داشت.
- مهر