چگونه ونزوئلا، اسیر بحران اقتصادی و تورم 180 درصدی شد؟

«برای عبور از شرایط اضطراری اقتصادی دمای کولرهای خود را کم کنید و 60 روز سشوار نکشید.» این را نیکولاس مادورو رئیس جمهوری ونزوئلا خطاب به مردم کشورش می‌گوید. البته این یکی از آخرین نمونه‌های زنجیره به هم پیوسته آشوب در اقتصاد ونزوئلا است. پیش از این دولت از مردم خواسته بود که اغذیه کمتر استفاده کنند و مصرف برنج را کنترل کنند. این حکایت بدترین اقتصاد دنیاست که فلاکت اقتصادی بی‌سابقه افزون بر پوپولیسم بلای جانش شده است؛ جایی که نرخ تورم رسمی‌اش اکنون به بیش از 180 درصد رسیده است و اقتصادش در طول فوریه 2016، حدود 5.7 درصد کوچک‌تر شده است. نرخ بدهی را هم به این شاخص‌ها اضافه کنید. بدهی ونزوئلا در سال‌جاری تقریباً به 10 میلیارد دلار خواهد رسید!

  مادورو میراث‌دار چاوز

این وضعیت وخیم اقتصادی چندان غیر طبیعی نیست وقتی مادورو را میراث دار هوگو چاوز بدانیم. چاوز یک بار در سال 1992 با کودتا نتوانست قدرت را تصاحب کند ولی وقتی در زندان برابر دوربین‌های تلویزیونی اعلام کرد که کودتایش «برای حالا» شکست خورده است، امیدهای مردمی که از دولت فاسد وقت رنجیده خاطر بودند را زنده کرد و جرقه‌های پوپولیسم را آنجا روشن کرد. بعدها در سال 1998 قدرت را به دست گرفت و رئیس جمهوری ونزوئلا شد. با وعده مبارزه با فساد آمد و با «انقلاب بولیواری» خودخوانده توده‌های فقیر را جذب خود کرد. فسادی که مبارزه با آن از وعده‌های همیشگی چاوز و همراهانش بود. با این حال سوسیالیسم وعده داده‌شده چاوز در قالب آنچه «انقلاب بولیواری» می‌خواند یک تراژدی تمام عیار اقتصادی به وجود آورد.

  وعده مبارزه با فساد و دلال‌های هزارتوی فساد

پال رودریک گرگوری، محقق مؤسسه هوور دانشگاه استنفورد در نشریه فوربس در توضیح شیوه عمل چاوز نوشت: «چاوز سیاست‌های سوسیالیسم اجتماعی، پوپولیسم، ملی‌سازی و ضدامریکایی بودن کینه‌جویانه را با هم آمیخت. چاوز در سه انتخابات گذشته از رسانه‌ها و سیاست‌های پوپولیستی، یارانه‌ها، فساد و توزیع مستقیم به فقرا برای شکست دادن طبقه متوسط و  مخالفان قدرتمند در اقتصاد بهره برد.» ولی آنچنان که موییسس ناییم نویسنده ونزوئلایی در نوشته خود به مناسبت مرگ چاوز می‌آورد: «بورژوای بولیواری، نامی که ونزوئلایی‌ها بر الیگارشی جدید شکل گرفته توسط متحدان نزدیک رهبران، خانواده‌ها و دوستان رژیم چاوز گذاشته‌اند، از طریق قراردادهای فاسد با دولت، ثروت هنگفتی انباشته است.» بسیاری از منتقدان چاوز پرونده‌های متعددی از فساد نزدیکان دولت را افشا کردند و حتی اخباری از درگیری بسیاری از مقام‌های دولتی در پرونده کارتل‌های بزرگ مواد مخدر منتشر شد.

  عدالت گمشده در شکاف بزرگ اقتصادی

شعار برابری چاوز در عمل به شکاف طبقاتی بسیار بزرگی در ونزوئلا منجر شد که ضمن نابودی صنعت و اقتصاد این کشور زمینه را برای فلاکت اقتصادی بی‌سابقه‌ای فراهم کرد. با این حال سایه پوپولیسم بر اقتصاد ونزوئلا هیچ گاه کمرنگ نشد! چاوزی که از دست آمارهای اقتصادی بانک جهانی در مورد ونزوئلا ناراضی بود یک بار گفت که باید از بانک جهانی خارج شود! یک بار دیگر هم در اجلاس «پتروکاریبه» و در جمع «برادران خود در کارائیب» از تلاش برای ایجاد یک «ژئوپلیتیک تازه نفتی» که در خدمت «امپریالیسم و کاپیتالیست‌ها» نباشد سخن گفت!

اکونومیست می‌نویسد: «او میان میلیون‌ها مردمی محبوب بود که گمان می‌کردند او «امپراتوری» (مثلاً ایالات متحده) و «الیگارشی» (مثلاً ثروتمندان) را به مبارزه طلبیده است. «مخالفان او که بسیاری از آنها او را دیکتاتوری فاسد می‌دانستند حالا احساس رهایی می‌کنند.» اما «موسولینی منطقه استوایی» (تعبیر کارلوس فوئنتس، نویسنده اهل مکزیک برای چاوز) ونزوئلا را که یکی از قدرت‌های بزرگ کشاورزی دنیا بود به وارد‌کننده بزرگ محصولات کشاورزی تبدیل کرد!


 از نفت 140 دلاری دیگر خبری نیست

اینها میراثی بود که چاوز برای «برادرش مادورو» بر جای گذاشت. وقتی نیکولاس مادورو در جریان یک انتخابات بسیار نزدیک توانست رقیب راستگرای خود را شکست دهد، اعلام کرد که همان راه «برادرش چاوز» را ادامه خواهد داد. غافل از اینکه دیگر «نفت 140 دلاری» در اختیار نخواهد داشت و اقتصاد نفتی ونزوئلا در گرداب عمیق‌تر اقتصادی فرو خواهد رفت. پوپولیسم مادورو در معرض خطر بزرگ تری قرار داشت. انتخابات 2015 مجلس تیر خلاصی بود بر پیکره پوپولیسم. مادورو قبل از انتخابات از مردم خواست تا «نیزه در روح» حرکت انقلابی کشور خود نکنند و رأی‌آوردن رقبای خود را برای کشورش به «افتادن از پرتگاه» تشبیه کرد!  او ناامید از اقتصاد بحران زده ونزوئلا و حجم عظیم ورشکستگی‌های اقتصادی، تورم 180 درصدی، بیکاری عمومی، نابودی صادرات و ناتوانی از واردات کالاهای اساسی مردم، شعار خودکفایی اقتصادی سر داد ولی نگفت چرا او و یارانش نتوانسته‌اند در حدود 15 سالی که بر مسند نشسته‌اند، در این کار موفق شوند. او اما باز هم دست به دامان شعارهای پوپولیستی شد و گفت که پیش از اجرای برنامه‌ها برای خودکفایی، «به یک پیروزی نیاز داریم تا درسی به انگل‌های اپوزیسیون بدهیم».

  نفس‌های آخر پوپولیسم

با این حال مردم ونزوئلا با تمام قدرت به قلب «انقلاب بولیواری چاوز و مادورو» نیزه زدند و مجلس را به دست رقیبان راستگرای مادورو که وعده اصلاح اقتصادی می‌دادند، سپردند.

اکنون وضعیت اقتصادی ونزوئلا بر اساس شاخصه‌های کلان اقتصادی بسیار نامطلوب است؛ سقوط بهای نفت که منبع اصلی درآمد ونزوئلا به شمار می‌رود و همچنین مدل اقتصادی دولت که به سختی می‌تواند با تورم دو رقمی و رکود شدید در این کشور مقابله کند، بشدت اقتصاد ونزوئلا را تحت تأثیر قرار داده است. مردم این کشور با کمبودهای شدید از برنج گرفته تا دارو مواجه هستند. تازه‌ترین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که در رفراندومی که قرار است بزودی برگزار شود و البته به دلیل سنگ اندازی‌های مادورو هنوز تاریخ دقیق آن مشخص نیست بیش از 63 درصد مردم ونزوئلا رأی به برکناری مادورو خواهند داد. اعتصاب‌ها و تظاهرات گسترده مردم در کاراکاس و اغلب شهرهای بزرگ ونزوئلا برای کناره‌گیری مادورو یک پیام روشن به پوپولیست‌های حاکم بر ونزوئلا و «سردمداران انقلاب بولیواری» می‌دهد و آن، این است که لااقل تا مدت‌ها باید پوپولیسم را در اقتصاد و البته سیاست ونزوئلا شکست‌خورده به حساب بیاوریم.