با اجرای رسمی توافقنامه همه‌جانبه مسئله هسته‌ای ایران، نرخ ارز ریال چند روزی پیوسته افزایش یافت.
براساس گزارش بلومبرگ، پس از لغو تحریم‌های اقتصادی و بانکداری کشورهای غربی علیه ایران، ارزش ریال چند روزی افزایش پیدا کرد. نرخ ارز ریال در برابر دلار تا پایان دی به 35950 ریال رسید که در مقایسه با ابتدای دی ریال 4 درصد افزایش داشت. این گزارش حاکی است اقتصاد ایران از این به بعد و با لغو تحریم‌ها میزبان حجم قابل‌توجهی از دارایی‌ها به دلار خواهد بود. حجم دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در بانک‌های خارجی از یک‌سو و حجم قابل‌توجهی از اعتبارها و منابع مالی به عنوان سرمایه‌گذاری مستقیم به یک‌باره وارد اقتصاد ایران خواهد شد.
به گزارش المانیتور، ارزش دارایی‌های ایران که در خارج از کشور و در پی تحریم‌های غرب علیه کشور به ایران منتقل نشده‌اند، حدود 130 میلیارد دلار برآورد شده است که ورود این میزان منابع مالی به اقتصاد 370 میلیارد دلاری ایران در کنار حجم اعتبارات سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی به همراه درآمد کنونی دولت که به‌طور معمول به اقتصاد کشور تزریق می‌شود، باعث خواهد شد ارزش ریال ایران به میزان قابل‌توجهی تقویت شود.
بازار دلالی ریال ایران در پاکستان داغ شد
بر همین اساس است که صرافی‌های پایتخت و دیگر شهرهای پاکستان این روزها و با گذشت مدت کمی از لغو تحریم‌ها، با افزایش تقاضا برای خرید ریال ایران مواجه شده‌اند و بهای ریال در مقابل روپیه پاکستان در چند روز اخیر بیش از ۲ برابر افزایش یافته است. صراف‌های پاکستان می‌گویند قبل از تحریم‌ها، متقاضیان ریال ایران برای خرید ۱۰میلیون ریال، کمتر از ۳۰ هزار روپیه پرداخت می‌کردند، اما حال ارزش هر ۱۰ میلیون ریال ایران، به نزدیک ۵۵ هزار روپیه افزایش یافته است. برخی مردم پاکستان که از طریق خرید ارزهای خارجی که ارزش آن رو به افزایش است، سرمایه‌گذاری می‌کنند، این روزها خرید ریال ایران را بهترین سرمایه‌گذاری از طریق خرید ارز می‌دانند.
صرافی‌های پایتخت پاکستان به خبرنگار ایرنا گفتند که با توجه به جهش ناگهانی ریال ایران در چند روز اخیر، انتظار می‌رود ارزش هر ۱۰ میلیون ریال ایران در هفته‌ها یا ماه‌های آینده به بیش از ۵۰۰ هزار روپیه پاکستان افزایش یابد و به همین دلیل کسانی که از طریق خرید ارزهای خارجی سرمایه‌گذاری می‌کنند، به شدت به سمت خرید ریال ایران روی آورده‌اند به‌طوری که ریال ایران در صرافی‌های شهرهای بزرگ به شدت کاهش یافته است. این درحالی است که تقویت ریال در پاکستان و کشورهای مشابه که علاوه بر نزدیکی و همسایگی با ایران از اقتصادهای متزلزلی نیز برخوردار هستند نمی‌تواند پشتوانه محکمی باشد برای اینکه پیش‌بینی کنیم افزایش «ریال» و رشد تقاضا برای این ارز در سایر کشورها ادامه‌دار خواهد بود، چراکه این خبر نشان می‌دهد افزایش ارزش ریال ایران در صرافی‌های پاکستان متاثر از خبر لغو تحریم‌ها و از سوی دلالان و نوسان‌گیران انجام شده و به‌طور قطع کوتاه‌مدت است.
دو روی سکه
این موضوع بهانه‌ای است تا بررسی بیشتری درباره تبعات مثبت یا منفی افزایش ارزش ریال در برابر سایر ارزها انجام شود. آیا این موضوع به نفع اقتصاد ایران است؟
در این‌باره احسان سلطانی، تحلیلگر اقتصادی معتقد است: به‌طور کلی تضعیف یا تقویت ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی تاثیر بسزایی بر روی تولید و صنعت داخلی و صادرات از دیدگاه قدرت رقابت آنها در بازارهای داخلی و خارجی دارد. هنگامی که پول ملی تقویت شود، به این مفهوم است که قدرت ریال برای خرید کالاهای خارجی افزایش می‌یابد و در نتیجه مصرف‌کنندگان داخلی به میزان بیشتری محصولات خارجی می‌خرند و واردات بالا می‌رود. در همین حال به علت تضعیف ارزهای خارجی، قدرت مصرف‌کنندگان خارجی برای خرید محصولات ایرانی کاهش پیدا می‌کند و صادرات پایین می‌آید. در مقابل کاهش قدرت پول ملی، اثری معکوس دارد و منجربه کاهش واردات و افزایش صادرات و توان رقابتی در بازارهای داخلی و خارجی می‌شود.
افت ریال یا تقویت دلار؟
از فردای یکشنبه تاریخی آغاز اجرای برجام، برخلاف تصورها، بازار شاهد افت ارزش ریال در برابر دلار امریکا بود که این اتفاق غیرقابل پیش‌بینی و باعث شگفتی برخی کارشناسان شد.
برای بیان نرخ برابری ارزها آنها را به‌صورت جفت ارز نشان می‌دهند، به عنوان مثال برای بیان نرخ برابری ارزش یورو به دلار آن را به‌صورت EUR/USD نشان می‌دهند که ارز نخست ارز پایه نامیده می‌شود و حکم کالا را برای ارز دوم دارد. درواقع وقتی دستور خرید یا فروش در جفت ارز EUR/USD داده می‌شود منظور خرید یا فروش یورو است.
پر واضح است که این نرخ برابری به ۲ صورت تغییر می‌کند، یا ارزش یورو تغییر می‌کند و یا ارزش دلار. یعنی ممکن است ارزش برابری یورو در مقابل سایر جفت ارزها دچار تغییر چندانی نشده باشد اما در مقابل دلار امریکا تضعیف شده باشد که نشان‌دهنده این است که ارز یورو در مقابل سایر ارزها چندان ارزش خود را از دست نداده و این دلار امریکا است که تقویت شده است. به گزارش عصر مالی، بررسی‌ها نشان می‌دهند دلار امریکا در ۲ سال اخیر در مدار تقویت قرار گرفته و نه‌تنها در مقابل ریال تقویت شده بلکه در مقابل سایر جفت ارزهای اصلی ازجمله یورو، ین ژاپن، پوند انگلستان، دلار استرالیا، دلار کانادا، فرانک سویس تقویت شده و شاخص دلار از محدوده ۸۰/۸۶ به بالای ۱۰۰ واحد رفته و رشد ۲۳/۷۷ درصدی را از خود به جای گذاشته است.
در این شرایط تقویت دلار در برابر ریال ایران نه‌تنها تغییر نامتعارفی نبوده بلکه در مقایسه با سایر جفت ارزها کمتر تضعیف شده است. در ۳۲ ماه گذشته دلار در مقابل یورو ۱۷ درصد تقویت شده و در مقابل دلار استرالیا، دلار کانادا و ین ژاپن به طور تقریبی ۳۰ درصد تقویت شده است. این در حالی است که در همین محدوده زمانی ارزش دلار در ایران کمتر از ۱۰ درصد تقویت شده است. درواقع می‌توان گفت ریال ایران در مقابل بسیاری از ارزهای معتبر جهان، در این مدت تقویت شده است، به طوری که قیمت یورو از قیمت‌های بیش از ۴۱۰۰ تومان درحال‌حاضر به کمتر از ۳۹۰۰ تومان رسیده است.
اما نکته جالب توجه اینجاست که اگر از زاویه تغییر نرخ تورم به ارزها نگاه شود، تورم در ایران، با اختلاف فاحشی بیشتر از تورم کشورهای دیگر مورد مطالعه در این بازه زمانی قرار دارد. همانطور که گفته شد اگر ارز کشورهای دیگر را به عنوان کالا فرض کنیم و بخواهیم نرخ آن را به میزان تورم افزایش دهیم به نرخی به مراتب بیش از نرخ فعلی دلار در برابر ریال خواهیم رسید. پس نه‌تنها دلار به اندازه سایر کشورها در مقابل ریال تقویت نشده بلکه تاثیر تورم بر آن هم نادیده گرفته شده است.
با توجه به اینکه نرخ تورم در ایران هنوز۲ رقمی است و از طرفی نرخ رشد اقتصادی در ایران هنوز بسیار پایین است، هیچ دلیل منطقی برای تقویت ارزش ریال ایران در مقابل سایر ارزها مانند یورو، دلار استرالیا، دلار کانادا و ین ژاپن وجود ندارد و در صورت ثبات نرخ ریال در مقابل دلار با توجه به تقویت ارزش دلار در مقابل سایر ارزها ریال در مقابل ارزهای دیگر تقویت خواهد شد و این امر در بلندمدت باعث فشرده شدن فنر نرخ ارز و آسیب به تولید داخلی شده و زمینه‌ساز جهش نرخ ارز خواهد شد. این موضوع نشان می‌دهد افزایش ارزش ریال پس از رفع تحریم‌ها با توجه به تورم ۲ رقمی کشور و شرایط اقتصادی روز نه‌تنها به نفع اقتصاد نخواهد بود بلکه می‌تواند تبعات منفی و بازدارنده نیز داشته باشد.
گروه اقتصاد / صمت