فولاد یکی از قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین صنایع معدنی کشور است که همواره حمایت‌های دولتی را پشت سر خود دیده است.
با این حال، شرایط این صنعت و شرکت‌های فولادسازی کشور در چند سال گذشته چندان خوب نبوده است. شرکت‌هایی که با مشکلاتی مانند قدیمی بودن تجهیزات و فناوری‌ها و تحریم‌های بین‌المللی مواجه بودند، با رکود عمیق جهانی هم مواجه شدند؛ رکودی که ناشی از افزایش تصاعدی تولید فولاد چین، کاهش تقاضای این کشور و ضعیف شدن رشد اقتصادی جهان بوده است. به این مشکلات باید بحران‌های سیاسی پیش آمده در 2 هفته گذشته با کشورهای عربی را هم اضافه کرد که بنابر برآورد کارشناسان می‌تواند تا چند ماه دیگر هم ادامه یابد. در هر صورت، مشکل آنجاست که قطع روابط دیپلماتیک و اقتصادی ناشی از تنش‌های ایران و عربستان بر صنعت فولاد هم اثر گذاشته و باید با دقت به فکر کاهش پیامدهای آن بود.
توقف صادرات به 2 کشور عربی، اثرگذار نیست
چند روز پیش، یک عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد از توقف صادرات محصولات فولادی به امارات و کویت خبر داد. اتفاقی که می‌تواند خبر بدی برای صنعت مادر اقتصاد کشور باشد. با این حال وی گفت: کل حجم صادرات به این ۲ کشور کمتر از ۱۰درصد صادرات فولاد است و نمی‌توان بابت این ماجرا نگران شد. به گزارش ایسنا، رضا شهرستانی، درباره تاثیر تغییر روابط سیاسی برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس با ایران برصادرات محصولات فولادی اظهار کرد: بیشتر صادرات ما به عراق و افغانستان است و قطع روابط هیچ تاثیری روی صادرات ما به این 2 کشور نمی‌گذارد.
وی افزود: البته در حال حاضر تمامی مسئولان کشور نیز حمله به سفارت عربستان را محکوم کرده‌اند، اما به هرحال ما مقدار ناچیزی صادرات محصولات فولادی به امارات و کویت داشته‌ایم که فعلا متوقف شده است.
این عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد با بیان اینکه تغییر آنچنانی در صادرات فولاد کشور ایجاد نمی‌شود، ادامه داد: مردم و کشورها به دنبال قیمت هستند و آنچه برای آنها ملاک است قیمت فروش محصولات است و ما می‌توانیم جایگزین هم پیدا کنیم؛ هرچند که میزان صادرات ما به این کشورها کمتر از 300 هزار تن است.
شهرستانی درباره محموله‌های فولادی که در زمان قطع روابط در حال ارسال به این 2 کشور بوده، گفت: احتمالا تاریخی تعیین می‌شود که براساس آن اگر مدارک و اسناد محموله‌ها مربوط به قبل از آن تاریخ باشد مشکلی برای ارسال وجود نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه بعد از تاریخ مشخص شده محموله جدیدی به این ۲ کشور صادر نمی‌شود، اظهار کرد: عربستان، فولاد از ما نمی‌خرید و ما فقط مقدار کمی صادرات به کویت و امارات داشتیم که نسبت به صادرات ۳ میلیون تنی محصولات فولادی ارزش چندانی ندارد و کمتر از ۱۰ درصد صادرات ما است.
امیدواری به حفظ روابط با امارات
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و علم مواد هم معتقد است که اثر قطع روابط اقتصادی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس بر صنعت فولاد کشور را می‌توان محدود کرد، اما درباره آمار اعلام شده تردید دارد. محمد حسن میربیک در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مبادلات تجاری ایران با کشورهای حوزه خلیج‌فارس را می‌توان به صورت کشور به کشور بررسی کرد. برخی از این کشورها اقدام به قطع روابط سیاسی و اقتصادی خود کرده‌اند و برخی تنها روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با ایران محدود کرده و هنوز هم مبادلات تجاری دوجانبه برقرار است و در این باره اظهارنظری نکرده‌اند.
وی ادامه داد: یکی از این کشورها امارات است. با وجود آنچه درباره قطع صادرات فولاد به امارات گفته شده، به نظر نمی‌رسد که تعامل اقتصادی ایران با این کشور متوقف شود. دلیل آن هم حجم بسیار زیاد مبادلات تجاری کنونی است که به ۳۰ میلیارد دلار می‌رسد. در این میان، صنعت فولاد ۲ کشور هم نقش قابل‌توجهی در مبادلات داشته‌اند. در سال گذشته یعنی سال ۹۳، صادرات فولاد ایران به امارات که شامل محصولات آهنی و چدنی هم می‌شود، حدود ۵۰۰ هزار تن بوده که ارزش دلاری آن به ۲۹۰ میلیون افزون شده است. در امسال هم، تاکنون ۴۵۵ هزار تن از این محصولات به امارات صادر شده است.
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و علم مواد میزان واردات محصولات آهنی و فولادی از امارات را هم قابل توجه نامید و آن را ۱/۵ میلیون تن در سال گذشته عنوان کرد که ارزش اقتصادی آن یک‌میلیارد دلار بوده است. این رقم در امسال هم تاکنون حدود ۸۷۰ هزار تن (معادل ۶۵۰ میلیون دلار) بوده است.
میربیک افزود: در هر صورت، به طور خلاصه درباره امارات می‌توان گفت سهم امارات از بازار صادراتی فولادی ایران بسیار بیشتر از رقم ذکر شده در اخبار است. با توجه به آنکه نمی‌توان صادرات فولاد کشور را در سال گذشته بیش از ۵/۲ میلیون تن برآورد کرد، امارات به تنهایی مصرف‌کننده ۲۰ درصد از فولاد صادراتی ایران است. با این حال، حتی در صورت قطع روابط و مبادلات فولادی با این کشور، یافتن کشور جایگزین برای تکمیل صنعت فولاد ایران دشوار نیست. وی همچنین میزان صادرات فولاد و محصولات فولادی کشور را به عربستان و در سال ۹۴، حدود ۲۹۰ هزار تن عنوان کرد که ارزش آن حدود ۱۲۰ میلیون دلار بوده است. واردات محصولات فولادی از این کشور هم تنها ۱۰ تن بوده که ارزش اقتصادی آن حدود ۱۷ هزار دلار بوده است. در سال ۹۳ هم صادرات فولاد کشور به عربستان ۲۵۵ هزار تن (با ارزش ۷۳ میلیون دلار) بوده است. در همین سال، واردات فولاد و محصولات فولادی از عربستان تنها ۶ تن با ارزش ۱۵ هزار دلار بوده است. به این صورت، سهم عربستان از بازار صادراتی فولاد ایران حدود ۱۰ درصد است.
میربیک سهم کویت را از بازار صادراتی فولاد ایران بسیار ناچیز دانست و میزان آن را در امسال و تاکنون ۶۵۰ تن معادل ۳۶۵ هزار دلار عنوان کرد. به گفته او، صادرات ایران به قطر هم در امسال حدود ۲۵ هزار تن فولاد، محصولات آهنی و چدنی با ارزش ۲۱ میلیون دلار بوده است.
شرایط قابل مدیریت است
میربیک با بیان اینکه به طور کلی، واردات فولاد ایران از کشورهای مختلف حاشیه خلیج‌فارس چندان زیاد نیست و کشور توانایی تامین نیازهای خود را دارد، گفت: در صورت رونق بخش‌های مصرف‌کننده فولاد مانند پروژه‌های عمرانی، افزایش ساخت‌وسازها و رشد تولیدات صنایع خودروسازی، مازاد تولید فولادسازی هم در داخل کشور مصرف خواهد شد و نیازی به بازارهای عربی و صادرات به آنها وجود ندارد.
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و علم مواد در پایان گفت: مشکل اصلی صنعت فولاد ایران از قطع روابط با کشورهای حوزه خلیج‌فارس، بحث تامین گندله است. با توجه به نامتوازن بودن توسعه حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد ایران، در هر سال حدود ۶ تا ۷ میلیون تن نیاز به واردات گندله در کشور وجود داشته است. در سال ۹۳ حدود ۱/۵ میلیون تن از این ۶ میلیون تن نیاز از بحرین تامین شده و حدود ۸۵۰ هزار تن از آن هم از امارات وارد شده است. البته طرح‌های توسعه‌ای کنونی تولید گندله باعث افزایش ظرفیت تولید این محصول به میزان ۱۰ میلیون تن تا سال ۹۶ خواهند شد (تولید کنونی آن ۲۲ میلیون تن است)، اما تا آن زمان به راحتی می‌توان گندله مورد نیاز را از کشورهای دیگر مانند هند تامین کرد؛ همانطور که در حال حاضر هم از این کشور واردات گندله داریم.
مهدی نیکوئی - گروه معدن / صمت