طرح هوشمندسازی آرد و نان اقدامی بود که برای اولین بار توسط دولت سیزدهم انجام شد تا جلوی انحراف در آرد و نان به عنوان قوت غالب مردم و اصلی‌ترین ماده غذایی مورد استفاده توسط خانوارها گرفته شود. سهمیه آرد نانوایی‌ها براساس عملکرد فروش نان که توسط کارتخوان‌های هوشمند پردازش می‌شود، تعیین می‌گردد و تلاش می‌شود تراکنش‌های غیرواقعی احصا شده و حذف گردد.
رویکرد دولت در این طرح، عدم آزادسازی قیمت نان و عدم محدودیت آرد برای مصرف‌کنندگان است. طرح هوشمندسازی در مرحله اول از اردیبهشت ماه امسال در استان زنجان اجرایی شد. در این مرحله 76 هزار نانوایی در سراسر کشور به همراه 18 هزار روستا به کارتخوان هوشمند مجهز شدند که با اتمام مرحله اول هوشمندسازی بیش از 98 درصد نانوایی‌های کشور تحت پوشش کارتخوان قرار گرفتند و دو درصد باقی مانده هم به علت وجود مشکلات ثبتی و سندی از سوی نانوایی‌ها، در قالب این طرح قرار نگرفتند.
اجرای فاز دوم مدیریت هوشمند توزیع آرد و نان از بهمن ماه
محمد جلال مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی خبر از آغاز فاز دوم مدیریت هوشمند آرد و نان به صورت گام به گام از بهمن ماه داده و گفته است: «در این مرحله تلاش داریم با حاکمیت داده‌ها میزان انحراف در توزیع آرد و نان را به حداقل برسانیم. دولت دو ملاحظه مهم دارد؛ اول اینکه در هیچ‌یک از فازهای این طرح قیمت نان آزاد نمی‌شود و دوم اینکه دولت هیچ برنامه‌ای برای سهمیه‌بندی نان ندارد؛ یعنی درواقع در اجرای این طرح قرار نیست برای مردم تغییری ایجاد شود.» مشاور وزیر امور اقتصاد با اشاره به تفاوت نرخ آرد یارانه‌ای و آرد آزاد گفته است: «به خاطر یارانه‌ای بودن قیمت آرد خبازی‌ها، قبل از حذف ارز ترجیحی، فاصله قیمت آرد نانوایی‌ها و آرد صنف و صنعت حدود چهار برابر بود، اما بعد از حذف ارز ترجیحی، این فاصله به حدود 16 برابر رسیده و این انگیزه قوی برای انحراف آرد یارانه‌دار نانوایی‌ها به سایر مصارف دارد.»
وزارت امور اقتصادی و دارایی قصد دارد از طریق توزیع نان به وسیله کارتخوان‌های هوشمند در سراسر کشور بر نحوه مدیریت آرد و نان نظارت کند تا میزان انحراف آرد یارانه‌ای از این طریق را به حداقل کاهش دهد.
افزایش یارانه نان به ۱۰۴ هزار میلیارد تومان
با توجه به اهمیت نان به عنوان غذای اصلی مورد استفاده توسط خانوارها، یارانه نان در بودجه 1402 افزایش پیدا کرده است. مسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه با اشاره به سازکار و اعتباراتی که دولت در بودجه سال آینده برای تأمین یارانه اقلام اساسی بخصوص نان و دارو در نظر گرفته است، اظهار داشت: «در لایحه ارسالی به مجلس ۳۶۰ هزار میلیارد تومان برای یارانه نقدی، ۱۰۴ هزار میلیارد تومان یارانه نان و ۶۹ هزار میلیارد تومان یارانه دارو در نظر گرفته شده است.» به گفته وی، در قانون بودجه امسال یارانه نان ۷۰ هزار میلیارد تومان بود که در لایحه بودجه سال آینده به ۱۰۴ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است ضمن آنکه همچون سال‌های گذشته ۳۰ هزار میلیارد تومان به صورت تسهیلات برای سرمایه در گردش در نظر گرفته شده است.
برخورد با بیش اظهاری نانوایی‌ها
یکی از رویکردهای اصلی دولت در طرح هوشمندسازی آرد و نان ممانعت از بیش اظهاری نانوایی‌ها برای دریافت آرد یارانه‌ای است؛ اگرچه رفتار متقلبانه، بیش اظهاری، کم‌فروشی یا کسری چانه خمیر نان در بخشی از نانوایی‌ها شناسایی شده است اما نیازمند پیگیری و برخورد است. دولت صراحتاً اعلام کرده است در صورت بروز کم فروشی یا تقلب توسط نانوایی‌ها، جریمه‌های سنگینی برای آنها در نظر گرفته شده است. در برخی از نانوایی‌ها با یک کارت بانکی خریدهای غیرمتعارف به عنوان مشتری ثبت می‌شود و یا برخی نانوایان نان را گران‌تر فروخته و یا تعداد بیشتری نان ثبت می‌کنند، در حالی که کمتر از آن را به مشتری تحویل می‌دهند. با پردازش داده‌ها و استخراج آن می‌توان عملکرد واقعی نانوا را به دست آورد. اگر عملکرد واقعی کمتر باشد، میزان سهمیه آرد و حتی کمک هزینه به نانوایی در دوره‌های بعدی کم می‌شود و رتبه نانوا کاهش پیدا می‌کند.
افزایش سهمیه آرد و عرضه نان در سیستان و بلوچستان
طی هفته‌های اخیر در استان سیستان و بلوچستان صف‌های طولانی برای خرید نان تشکیل شد که بر اساس اعلام شرکت بازرگانی دولتی ایران، به دلیل پایین بودن قیمت آرد در کشور نسبت به خارج از مرزهای شرقی، افزایش سرانه مصرف و ازدیاد مهاجران از کشور افغانستان میزان مصرف آرد این استان به میزان چشمگیری افزایش یافت که با افزایش سهمیه آرد و عرضه نان در سیستان و بلوچستان، وضعیت به روال سابق بازگشت. همچنین نسبت به افزایش سهمیه آرد به میزان ماهیانه یک هزار تن و توزیع آن بین واحدهای نانوایی و تأمین نان بسته‌بندی شده از استان‌های همجوار کرمان و خراسان جنوبی برای استان سیستان و بلوچستان اقدام شد تا مشکل خرید نان در این استان رفع گردد. در حال حاضر صددرصد نانوایان در سیستان و بلوچستان مجهز به دستگاه‌های کارتخوان شدند و امکان رصد و کنترل دستگاه‌های نظارتی بر عملکرد خبازان وجود دارد. دولت در تلاش است با توزیع سهمیه آرد نانوایی‌ها به طور کامل در همه استان‌ها، هیچ استان، شهر و روستایی محدودیت دسترسی به نان نداشته باشند. دولت پیش‌بینی‌های لازم را برای تأمین گندم و آرد یارانه‌ای برای بودجه سال آینده انجام داده است و طبق قول وزارت جهاد کشاورزی تأمین گندم برای آرد با هیچ محدودیت و کمبودی روبرو نیست. ضمن اینکه علی‌رغم افزایش قیمت در بیشتر اقلام غذایی، در سال جاری افزایشی در حوزه قیمت نان اعمال نشد. اگرچه هنوز انحراف مصارف در توزیع آرد وجود دارد اما با اجرای طرح هوشمندسازی در فازهای آتی، از میزان آن کاسته خواهد شد.