مطرح شدن احتمال قطعی گاز، به همراه انتشار اخباری مبنی بر قطع سوآپ گازی ترکمنستان، نگاه ها را به یک مسئله مغفول در صنعت گاز یعنی ذخیره سازی معطوف کرد. رسانه ها نیز در روزهای اخیر به کم کاری های صورت گرفته در این عرصه در دولت قبل و به خصوص انحلال شرکتی به نام شرکت ذخیره سازی گاز اشاره کرده اند. با این حال، به نظر می رسد این ماجرا ابعاد و جزئیات بیشتری دارد و ریشه آن به سال های قبل تر و جریان خصوصی سازی این شرکت بر می گردد. فارغ از این موضوع، کاستی های صورت گرفته در ذخیره سازی گاز، موضوعی است که هم اینک دولت سیزدهم به دنبال جبران آن است و رئیس جمهور دستور آن را به وزارت نفت داده است.
به گزارش ایران جیب از خراسان، اگر چه هشدار ناترازی گاز از سال 99 به طور رسمی و در قالب سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق 1420 داده شده بود، اما به نظر می رسد به این هشدارها توجه کافی نشده است. سند مذکور، با بررسی ابعاد مختلف تولید و مصرف گاز در کشور نشان می داد که تراز (تفاضل مصرف از عرضه) لااقل در سال های 1400 و 1404 به ناحیه منفی وارد می شود. یعنی مصرف از عرضه پیشی خواهد گرفت. در هر صورت زمستان امسال و سرماهای اخیر نشان داد که این هشدارها به واقعیت تبدیل شده اند. به طوری که مصرف گاز بخش خانگی در شرایطی از 700 میلیون متر مکعب در روز عبور کرد و اگر چه وضعیت تامین گاز بخش خانگی چندان با دشواری مواجه نشد، اما فشار زیادی به بخش های دیگر مانند صنایع بزرگ وارد کرد.
حفره خطرناک بی توجهی به ذخیره سازی گاز پیدا شد
اگر از بخش بزرگی از راهکارهای پیش روی صنعت گاز کشور نظیر توسعه و اکتشافات جدید میادین، کاهش وابستگی انرژی کشور به گاز، قراردادهای بلندمدت سوآپ گاز برای تعدیل فشار و کسری منطقه ای گاز در شمال کشور و ... و به خصوص نیاز به سرمایه گذاری داخلی و خارجی برای همه این کارها فاکتور بگیریم، مسئله ای که هم اینک بیش از سایر موارد جنجالی شده، رها شدن سیاست ذخیره گاز در سال های گذشته است. موضوعی که دیروز نیز رئیس جمهور به آن اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، ابراهیم رئیسی دیروز و در جریان حضور سرزده خود در شرکت ملی گاز، گفت: «موضوع ذخیره‌سازی گاز و نفت از مسائل بسیار مهم به ویژه برای شرایط بحرانی و غیرقابل پیش‌بینی است که متاسفانه در یک مقطعی مورد بی‌توجهی قرار گرفته و شرکت ذخیره‌سازی منحل شده است. وزارت نفت پس از پایان شرایط ویژه فعلی باید حتماً این موضوع را مورد توجه جدی قرار دهد.»
ماجرای شرکت ذخیره سازی گاز چیست؟
شرکت ذخیره سازی گاز یکی از شرکت های فعال در زمینه ذخیره سازی بوده است. این شرکت طبق اظهارات حیدری، مدیر عامل شرکت نفت مناطق مرکزی در گفت وگو با روزنامه ایران، سال 97 منحل شده است. با این حال، به نظر می رسد این که ریشه مشکلات کنونی را صرف انحلال این شرکت آن هم در دولت قبل بدانیم، چندان دقیق نیست چرا که اسنادی در رسانه ها مبنی بر آغاز سیکل واگذاری (انحلال) این شرکت از سال 90 (دولت دهم) منتشر شده است. اقتصاد آنلاین در این باره گزارش داد: مصوبه واگذاری این شرکت در دولت روحانی و در راستای سیاست کوچک سازی ساختار اجرا شد. طبق این گزارش هم اکنون ذخیره سازی گاز در شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران (یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی گاز ایران) در حال فعالیت است و روزانه 22 میلیون متر مکعب گاز (با استفاده از دو مخزن سراجه با ظرفیت تزریق 10 میلیون متر مکعب و مخزن شوریجه با ظرفیت تزریق روزانه 12 میلیون متر مکعب) به شبکه سراسری تزریق می کند.
تبعات یک اشتباه راهبردی
هر چند واگذاری این شرکت طبق مصوبات هیئت واگذاری (ذیل اصل 44) صورت گرفته، اما این مسئله نافی کاستی های صورت گرفته در زمینه ذخیره سازی گاز نیست. آمارهای ارائه شده در گزارش روزنامه ایران نشان می دهند در شرایطی که در بسیاری از کشورهای دنیا، بین 10 تا 12 درصد گاز مصرفی روانه مخازن ذخیره سازی می شد و این رقم در کشورهای دیگر نظیر کشورهای اروپایی ۲۲ درصد، روسیه ۱۹ درصد، آمریکا ۱۶ درصد، ترکیه ۷ درصد و در ایران فقط 1.7 درصد است،این میزان در کشور ما در محدوده 1.7 درصد باقی مانده است. در این زمینه، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز با انتقاد از انفعال وزارت نفت در دولت‌های یازدهم و دوازدهم در زمینه توسعه ذخیره‌سازی گاز گفته است که در دولت یازدهم، نه تنها هیچ اقدامی برای توسعه ذخیره‌سازی گاز انجام نشد، بلکه حتی یک قرارداد بالادستی هم به امضا نرسید.
اگر ذخیره سازی گاز می داشتیم
پیش بینی ها نشان می دهند که در مجموع، امسال صنعت نفت با روزانه 200 میلیون متر مکعب ناترازی گاز مواجه است. این در حالی است که برخی تحلیل ها حاکی از آن است که اگر ذخیره سازی طبق استانداردهای خود، نظیر ارقامی که در بالا به آن اشاره شد، جدی گرفته و عمل می شد، میزان کسری کنونی گاز تا 50 درصد یعنی 100 میلیون متر مکعب در روز نیز کاهش می یافت. با این حال، پایگاه خط انرژی مدعی شده است که دولت سیزدهم دوباره پروژه‌های ذخیره‌سازی گاز در ۱۴ طرح با مجموع سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلار را در دستور کار قرار داده و تا سال ۱۴۰۶ ایران به ظرفیت عرضه ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز خواهد رسید. موضوعی که البته باید منتظر ماند و دید که در عمل چگونه پیش می رود.