سرشماری عمومی کشاورزی هر 10 سال یک بار انجام میشود و نتایج آن در برنامهریزیهای کلان کشور اهمیت بالایی دارد، این اهمیت به آن دلیل است که 12درصد از سهم تولید ناخالص داخلی مربوط به کشاورزی است. رئیس مرکز آمار، چند روز قبل نتایج مقدماتی سرشماری عمومی کشاورزی سال 93 را اعلام کرد اما این آمار چندان برای کشاورزی خوشایند نیست.
کاهش 6 درصدی بهره برداران کشاورزی و رسیدن تعداد کشاورزان از 4 میلیون و 200 هزار نفر به 4 میلیون و 43 هزار نفر و کاهش سطح اراضی از 16 میلیون هکتار در سال 82 به 14.7 میلیون هکتار در سال 93 نشان میدهد کشاورزی ما در سالهای گذشته نه تنها پیشرفتی نداشته بلکه هم تعداد کشاورزان و هم سطح زمین های کشاورزی کم شده است.
با توجه به اینکه کشاورزی و افزایش تولیدات آن در برنامه خروج از رکود تورمی جایگاه ویژهای دارد کاهش بهرهبرداران و کاهش سطح زیر کشت کشاورزی هشدار جدی برای تأمین امنیت غذایی جامعه محسوب میشود، بنابر این باید جلوی عوامل محدودکننده بخش کشاورزی به طور جد گرفته شود. عوامل متعددی در کاهش تعداد بهره برداران بخش کشاورزی و کاهش اراضی زیر کشت و تغییر کاربری اراضی مؤثر است که سیاست گذاری های غلط مربوط به گذشته، حمایت نکردن از کشاورزان در اجرای طرح هدفمندی یارانه ها و افزایش هزینه های تولید و همچنین خشکسالی و کم آبی مهمترین این عوامل به حساب می آیند. همچنین در سال های گذشته واردات کالاها بخصوص کالاهای کشاورزی به حدی زیاد بود که بسیاری از تولیدات داخلی روی دست کشاورزان باقیماند و این کار، کشاورزی را برای کشاورزان زیان ده کرد.
افزایش قیمت حاملهای انرژی با اجرای هدفمندی آسیب جدی به کشاورزان و کشاورزی زد و هزینه های تولید را چند برابر کرد و از طرف دیگر برنامه یارانه بخش تولید و ارائه تسهیلات به کشاورزان اجرا نشد. براساس قانون قرار بود 30 درصد درآمد حاصل از افزایش نرخ حامل های انرژی در اختیار بخش تولید قرار گیرد، اما این موضوع تحقق نیافت و رقمی به بخش کشاورزی برای حمایت و پشتیبانی اختصاص نیافت. همین سیاستهای غلط ، کشاورزی کشور را در سالهای گذشته بامشکل مواجه کرد و همانطور که رئیس جمهوری سال گذشته در همایش قدردانی از کشاورزان نمونه اظهار کرد: «بدترین میراث در بخش کشاورزی از دولت قبل باقی ماند.»
حمایت عملی شرط بازگرداندن کشاورزان به کشاورزی
محمد ابراهیم مداحی، کارشناس کشاورزی و رئیس کمیسیون چشم انداز مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه عوامل متعددی در چند سال گذشته در وخامت اوضاع کشاورزی مؤثر بوده، نبود برنامه برای مقابله با عواملی که به این بخش آسیب میرساند را سبب رویگرداندن کشاورزان از کشاورزی عنوان کرد.
مداحی درگفت و گو با ما ، علاوه بر سیاست های نادرست گذشته درباره مسائل بیرونی که به کشاورزی آسیب زد به خشکسالیهای متعدد چند سال اخیر اشاره کرد و گفت: خشکسالی های متعدد و نبود مدیریت برای کنترل و مهار آبهای موجود، موجب خشک شدن چشمه ها، چاه ها و سفرههای آب زیرزمینی و کمبود آب آنها شد که این موضوع سبب مهاجرت روستاییان و کشاورزان به شهرها و رها کردن زمینها شد. وی گفت: حداقل کاری که برای جلوگیری از اثرات مخرب خشکسالی بر کشاورزی باید به کار میگرفتیم این بود که با آبیاری تحت فشار مقدار مصرف آب را به حداقل میرساندیم.وی با اشاره به طرح جدید و دانشگاهی در دانشکده کشاورزی کرج که در مرحله بررسی و آزمایش قرار دارد گفت: با همکاری چند دانشگاه طرحی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در دست بررسی است و اکنون زمینهای کشاورزی شهریار به عنوان پایلوت برای اجرای این طرح به صورت آزمایشی مورد بهرهبرداری قرار دارند.
به گفته مداحی، در این طرح با اضافه کردن موادی به خاک در مناطقی که کم آبی وجود دارد میزان مصرف آب کشاورزی به حداقل میرسد که با اجرای این طرح زمین هایی که از کشت خارج شده اند زیر کشت میروند و عقب ماندگی ها جبران می شود. وی، کشت گلخانه ای را راه حل دیگری برای افزایش بهره وری کشاورزان و تولید آنان نام برد و گفت: در کشت گلخانه ای از تبخیر آب جلوگیری می شود و محصولاتی مانند خیار و گوجه در گلخانه راندمان آبی بسیار بالاتر و تولید بیشتری دارند و هزینه تولید نیز در این روش بسیار کمتر خواهد بود.
کاهش صرفه اقتصادی کشاورزی
علی خان محمدی، کارشناس کشاورزی و عضو خبرگان کشاورزی کشوردر گفت و گو با ما ، پایین آمدن ارزش کار کشاورزان و آموزش و بهره وری در کشاورزی در دولت قبل را عامل اصلی کاهش تعداد کشاورزان و تغییر کاربری اراضی کشاورزی عنوان کرد. وی گفت: هزینه های بالا باعث شده کشاورزی برای کشاورزان صرفه اقتصادی نداشته باشد اما در عوض دلالان و دلال بازی بیشترین بهره را از کشاورزی در سالهای اخیر برده اند. وی گفت: افزایش هزینه های تولید به حدی رسید که کشاورزان نتوانستند رفاه اجتماعی خود را به حدی برسانند که با تورم پیش بروند به همین دلیل برخی کشاورزان ترجیح دادند کشاورزی را رها کنند.
خان محمدی افزود: آمار 6 درصدی کاهش تعداد بهره برداران حتی بیشتر هم هست چون در زمان آمارگیری بسیاری از کسانی که کشاورزی را رها کرده بودند به خاطر برخی مسائل مانند نگرانی از قطع یارانه حاضر نشدند کنارهگیری خود از کشاورزی را اعلام کنند. خان محمدی، کاهش حمایت از کشاورزی، کاهش بهرهوری، قیمت های پایین، خرید توافقی و تضمینی و ارزشگذاری پایین محصولات کشاورزی را موجب فروش اراضی کشاورزی و ترک کردن روستاها توسط کشاورزان نام برد.
وی با بیان اینکه آموزش و ترویج برای افزایش بهرهوری کشاورزی ضروری است که متأسفانه دولت قبل آن را تعطیل کرد افزود: علاوه بر آموزش، دولت میتواند حمایت های دیگری از کشاورزان به عمل آورد مانند پرداخت تسهیلات به آنان با قبول کرد تضامینی مانند اسناد زمینهای کشاورزی که گام مهمی برای توانمند کردن کشاورزان است. به گفته این فعال بخش کشاورزی، از بین بردن محدودیت ها در اعطای تسهیلات کشاورزی، اجرای روشهای نوین کشاورزی و آبیاری فروش محصولات کشاورزی و صادرات آنها توسط تعاونی ها و بخش خصوصی و کنترل واردات، از مهمترین مسائلی است که میتواند در کاهش تعداد بهره برداران کشاورزی مؤثر باشد.