چرا نوسان قیمت طلا و ارز در ایران عجیب است؟

در تعیین نرخ ارز، کشور ما به دلیل ساختار بانک مرکزی و دولت، با سایر دنیا تفاوت اساسی دارد. در ایران نرخ ارز و طلا متناسب با نرخ های جهانی تغییر نکرده و گاها شاهد حرکت معکوس این دو نرخ با حرکت جهانی قیمت ارز و طلا بوده ایم. دولت در تمام این سال ها، نرخ ارز را تا حد زیادی ثابت و محدود نگاه داشته است. این اتفاق اما برای مثال در کشورهای اروپایی نمی افتد و در بازار فارکس (بزرگترین و كارآترين و پویاترین بازار مالی در جهان که مکان فیزیکی ندارد) ارزش برابری ارزهای مختلف نسبت به یکدیگر به دست می آید و سرمنشا معاملات ارزی بین کشورها می شود. به این مطلب، یعنی محدود نگه داشتن نرخ ارز توسط دولت، باید این را هم افزود که در کشور ما ارز و به طور خاص دلار از عرضه زیادی برخوردار نیست، و به بیان دیگر کمبود ارز از دیگر معضلات کشور ماست. اما این مطالب به نظر نمی رسد دلیل خوبی برای نوسانات گسترده ای باشد که در بازار ارز و طلا در کشور شاهد آن هستیم. در کشوری همچون ایران که ارز در آن به وفور یافت نمی شود، کافی است مردم به این باور برسند، که قرار است پول رایج کشوری دیگر نایاب شود، یا این که شایعه ای در جامعه ایجاد شود که قرار است دلار گران شود، آن وقت حتی مردمی که هیچ گاه گذرشان به کشورهای خارجی نخواهد افتاد، مشتری دلار خواهند شد؛ دلاری که به خودی خود سودی ندارد و مثل برگه سهام قرار نیست به دارنده آن در آینده سود تقسیمی بپردازد. 

به همین ترتیب، دلیل شکستن حباب ارزی هم دقیقا همین نکته است، با افزایش سود بانکی، ذهن معامله گران و مردم عادی به این سمت می رود که به بازاری بدون ریسک و بدون دغدغه پناه ببرند. حقیقت این است که بازار ارز بازار مولدی نیست. هجوم سرمایه ها به این بازار جز زیان برای کشور چیزی در بر نخواهد داشت، و قیمت کالاهای بسیاری که به شکل قاچاق وارد کشور می شود یکباره اوج خواهد گرفت. به علاوه اثر روانی افزایش قیمت دلار، قیمت بقیه کالاهای جامعه، حتی آنهایی که ربطی به دلار ندارند را نیز بالا خواهد برد. مشکل اصلی به نظر می رسد در این مساله نهفته است که در کشور ما، آگاهی و قانون هیچ کدام آن طور که باید وجود ندارند. اقتصاد دستوری توان مقابله با ذهن مردم را نداشته است، مانند آنچه امروز در کشور شاهد آن بوه ایم. بسیاری از کارشناسان عامل کاهش نرخ دلار در بازه زمانی دو هفته ای بعد از انتخابات ریاست جمهوری را همین مساله می دانند. برخی از خرده فروشان و کسانی که در سال های گذشته به دنبال کسب سود از طریق خرید و فروش دلار بوده اند، به دلیل روی کار آمدن یک فرد اعتدال گرا، حداقل در عرصه نظر، اینچنین فکر کرده اند که تمام مشکلات کشور در عرصه بین الملل حل شده و قیمت دلار کاهش خواهد یافت. از این رو، به بازار مراجعه و تمام آنچه در سال های گذشته پس انداز کرده بودند را در معرض فروش قرار دادند. 

این عرضه گستره ارز در بازار سبب کاهش قیمت ناگهانی دلار و سایر ارزها در بازار آزاد شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند هیچ گونه تغییری در سیاست های دولت ها اتفاق نیفتاده است که بخواهد چنین نتیجه ای را در برداشته باشد. از این رو، شاهد هستیم با تصویب و اجرای تحریم های جدید از تاریخ ۱۰تیرماه، دوباره شاهد افزایش قیمت ارز در کشور بوده ایم. نکته ای که باید از آن درس بگیریم توهم خرده فروشان ارز در بازار است که به شدت در تعیین قیمت ارز در بازار موثر است. به نظر می رسد تعیین نرخ ارز و طلا در ایران با سایر کشورهای دنیا، مکانیزمی کاملا متفاوت داشته باشد. در ایران با نگاهی به روندهای گذشته می توان دریافت بیشتر نگاه و رویکرد خرده فروشان و دلالان در تعیین این دو نرخ اساسی، تعیین کننده بوده است.