بيش از دو دهه از كلنگ‌زني آزادراه تهران- شمال مي‌گذرد. يكي از بزرگ‌ترين پروژه‌هاي عمراني پس از انقلاب كه زمان شروع ساخت آن به دولت سازندگي برمي‌گردد. در اين سال‌ها روند پيشرفت اين طرح، فراز و نشيب‌هاي زيادي داشته است. اما مشكل اصلي از وقتي آغاز شد كه نخستين قرارداد ساخت آزادراه، توسط اكبر تركان، وزير راه دولت ششم، با بنياد مستضعفان بسته شد و سهم 50درصدي اين پروژه به حساب بنياد گذاشته شد.
در طول اين سال‌ها بارها وزارت راه در دولت‌هاي مختلف با بنياد مستضعفان براي ادامه پروژه به اختلاف برخوردند و اصلا يكي از مهم‌ترين دلايل توقف كامل ساخت قطعات دو و سه پروژه، همين اختلاف‌ها و سر ناسازگاري گذاشتن‌هاي بنياد است كه هميشه ظاهرا معطل تامين منابع مالي بوده است.
با اين‌حال يكي، دو سال آخر عمر دولت دهم، فعاليت بنياد مستضعفان و شركت آزادراه تهران-شمال، براي مدتي افزايش پيدا كرد حتي تلاشي هم براي حل مشكلات چيني‌ها به عنوان يكي از پيمانكاران پروژه صورت گرفت تا قطعه يك آزادراه تا پايان سال 92 به بهره‌برداري برسد. اگرچه قول تكميل اين قطعه هنوز به اواسط سال آينده، يعني سال 94 حواله داده مي‌شود.
اما به نظر مي‌رسد تكميل اين آزادراه از همان ابتدا، از اولويت‌هاي وزارت راه‌وشهرسازي در دولت يازدهم به‌شمار مي‌رفت و تلاش قابل‌توجهي هم براي جان تازه بخشيدن به فرايند ساخت‌وساز در چهار قطعه آزادراه، شده است. از مذاكره با پيمانكار چيني كه معتقد است ايران نبايد قرارداد را به پيمانكار ديگري بدهد، تا تاكيد چندين و چندباره عباس آخوندي براهميت و اولويت پروژه براي وزارت راه‌وشهرسازي و تاكيد خيرالله خادمي، معاون شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل‌ونقل، اواخر شهريور امسال، بر هدف‌گذاري دولت درباره آزادراه تهران-شمال و تكميل قطعه يك و اتصال جاده موجود به قطعات يك و چهار و اقدامات و اظهارنظرها و تلاش‌هاي ديگر... با تمام اينها اما ردپاي بنياد مستضعفان در اين پروژه، مانند قبل پررنگ ديده مي‌شود و با اين حساب معلوم نيست چقدر مي‌توان به بهبود اوضاع پيشرفت پروژه اميدوار بود و شايد هنوز هم بايد منتظر بروز مشكلات متعدد در روند تكميل اين پروژه بود.
ساخت آزادراه با تشكيل كنسرسيوم داخلي
اما ديروز معاون وزير راه خبري را ارائه كرد كه گويي طلسم آزادراه شكسته شده است. نورزاد گفت: ساخت آزاد راه تهران- شمال را تيم متخصص شركت‌هاي راهساز داخلي به عهده گرفتند كه در اين تيم بنياد مستضعفان كماكان حضور دارد و مشاركت قرارگاه خاتم مطرح نيست. مديرعامل شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل‌ونقل كشور با بيان اينكه تيم ايراني متخصص در آزادراه تهران- شمال مستقر شده‌اند، گفت: حداكثر تا دو هفته ديگر جزييات شركت‌هاي سازنده و تكليف آزادراه تهران- شمال را اعلام مي‌كنيم. علي نورزاد در گفت‌وگو با ايلنا درباره تشكيل كنسرسيومي از شركت‌هاي ايراني، ادامه داد: ساخت آزاد راه تهران- شمال را تيم متخصص شركت‌هاي راهساز داخلي به عهده گرفتند كه در اين تيم بنياد مستضعفان كماكان حضور دارد و مشاركت قرارگاه خاتم مطرح نيست. وي با اشاره به ميزان سرمايه‌گذاري شركت‌ها براي اتمام اين پروژه، تصريح كرد: عدد و ارقام سرمايه‌گذاري بستگي به روش كاري دارد كه انتخاب مي‌شود، بنابراين درحال حاضر نمي‌توان چيزي از ميزان و رقمي كه سرمايه‌گذاري مي‌شود، گفت.
پشيماني وزير اسبق از بستن قرارداد با بنياد
در رابطه با قرارداد ساخت پروژه آزاد راه تهران-شمال به دست بنياد مستضعفان وزير راه‌وترابري دولت سازندگي، سه سال پيش در مصاحبه‌يي ابراز پشيماني كرد. اكبر تركان كه درحال حاضر رياست سازمان نظام مهندسي كشور را برعهده دارد، آن زمان در اظهارنظري گفت تا زماني كه پروژه دست بنياد باشد، ساخته نخواهد شد. وي درحالي كه خود را مقصر اصلي اين ماجرا دانست، مشكل اصلي آزادراه تهران-شمال را بنياد مستضعفان دانست. پشيماني تركان از واگذاري اين طرح به بنياد مستضعفان در دوران وزارتش، همان سه سال پيش با اين حرفش مشخص شد كه تاكيد كرد «من در پيشگاه الهي استغفار مي‌كنم كه اين پروژه مهم را به بنياد مستضعفان واگذار كردم. از خدا طلب مغفرت مي‌كنم. عين حقيقت است. در آن زمان 10شركت خصوصي در قالب يك كنسرسيوم براي ساخت اين آزادراه اعلام آمادگي كردند. از آن طرف هم بنياد مستضعفان متقاضي بود، بنده تصميم گرفتم اين پروژه را به بنياد واگذار كنم كه البته اشتباه بزرگي را مرتكب شدم.» وي همان وقت هم گفت: راه نجات اين است كه انتخاب پروژه از مجراي سياسي، به مجراي حرفه‌يي برگردد.
اين درحالي است كه حضور بنياد مستضعفان با استناد به همان قراردادي كه در زمان تركان براي ساخت اين پروژه بست، همچنان ميان تيم سازندگان اين مسير به چشم مي‌خورد.
آزادراهي با اول و آخر و بي‌ميانه
مشخصات قطعات چهارگانه آزادراه تهران-شمال به اين ترتيب است كه قطعه يك آزادراه تهران-شمال، حدفاصل تهران - دوآب شهرستانك به طول تقريبي 32كيلومتر است. اين منطقه از تقاطع بزرگراه آزادگان و بزرگراه شهيد همت شروع مي‌شود و با عبور از مناطق كن، سولقان و امامزاده عقيل و تونل تالون و دره لانيز به سه‌راهي شهرستانك مي‌رسد. طول اين قطعه حدودا 32كيلومتر است و تكميل آن در اولويت قرار دارد. همين موضوع باعث مي‌شود قسمتي از راه فعلي كه از كرج مي‌گذرد، حذف شده و مسير فعلي حدود 60كيلومتر كوتاه‌تر شود. اين قطعه احتمالا تا اواسط سال آينده تكميل مي‌شود.
قطعه دوم اين آزادراه حدفاصل دوآب شهرستانك – پل‌زنگوله، به طول تقريبي 25 كيلومتر است؛ تونل‌هاي بلند البرز هر يك به طول 6 هزار و 350 متر در اين منطقه قرار مي‌گيرد، با اجراي اين قسمت، طول مسير جاده فعلي كرج - چالوس حدود پنج‌كيلومتر كوتاه مي‌شود؛ در اين منطقه هيچ اقدام اجرايي اساسي صورت نگرفته است. در منطقه دو از سال 82 تا پايان سال 89 تنها به حفر تونل اكتشافي در قسمت مياني دو تونل اصلي رفت و برگشت با مقطع كوچك، بسنده شده است. سومين قطعه آزادراه تهران-شمال در حد فاصل پل‌زنگوله – سه‌راهى دشت‌نظير و مرزن‌آباد به طول حدود 46 كيلومتر قرار دارد. مسير داراي دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌هايي، يك خط كندرو به مسير اضافه مي‌شود؛ در اين منطقه هم هنوز هيچ اقدام عملياتي صورت نگرفته است. در نهايت قطعه چهار اين آزادراه در فاصله بين سه‌راهى دشت‌نظير مرزن‌آباد- چالوس به طول حدود 20كيلومتر است. اين مسير داراي دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌هايي يك خط كندرو به مسير اضافه مي‌شود. اجراي اين قطعه از سال 75 آغاز شد و در دولت دهم ابتدا با پيشرفت فيزيكي 97درصدي به بهره‌برداري رسيد و سپس به تدريج تكميل شد.