مشهد از سوی شورای جهانی صنایع دستی به‌عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی انتخاب شده است.
البته خراسان‌رضوی از دیرباز کانون سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در ایران بوده است. وجود مرغوب‌ترین معدن فیروزه جهان و سایر ظرفیت‌های معدنی در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، حضور بیش از 85 درصد واحدهای تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در مشهد و اشتغال بیش از 70 درصد تولیدکنندگان طلا و جواهر به امر جواهرسازی، مشهد را به بزرگترین کانون دادوستد این‌گونه سنگ‌ها تبدیل کرده است.
ابلاغیه شورای جهانی صنایع دستی
28 فروردین 95 در جلسه‌ای که با حضور حسین زارع‌صفت مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌رضوی و جمعی از فعالان و کارشناسان بخش دولتی و خصوصی برگزار شد، تبدیل مشهد به‌عنوان شهر سنگ‌های قیمتی جهان بررسی شد و حالا ابلاغیه جهانی‌شدن شهر مشهد به‌عنوان کانون سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی نیز اعلام شده است. در این‌باره مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌رضوی گفت: انتخاب مشهد به‌عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی به ما ابلاغ شده است.
به گزارش ایسنا، حسین زارع‌صفت اظهار کرد: اعلام رسمی این خبر از سوی معاون صنایع دستی کشور انجام شده ولی درصدد آن هستیم که در حداکثر یک ماه آینده جشنی با حضور نمایندگان شورای جهانی صنایع دستی برگزار کنیم تا در آن برنامه، گواهینامه این ابلاغ را دریافت کنیم.
وی ادامه داد: وقتی موضوعی به‌صورت جهانی اعلام می‌شود نشان‌دهنده وضعیت ویژه آن شهر در آن زمینه است و تعاملات بیشتری با سایر کشورها انجام می‌شود و مسئولان در آن بخش تمرکز بیشتری خواهند داشت تا نیازهای لازم را فراهم کنند. مدیرکل صنایع دستی خراسان‌رضوی خاطرنشان کرد: این ابلاغیه برای سنگ‌های قیمتی یک فرصت بسیار عالی برای مشهد است که می‌تواند مکمل قسمت‌های زیارتی و گردشگری شود.
وی درباره اهداف کلی این طرح عنوان کرد: بر اثر این رویداد در حوزه آموزش، فرآوری سنگ‌های قیمتی، طراحی، تنوع تولید و صادرات با اتصال به بازارهای جهانی شاهد نتایج خوبی خواهیم بود. حسین زارع‌صفت ادامه داد: جهت‌گیری ما به‌صورتی است که ضرورت‌هایی که یک شهر جهانی دارد را فراهم کنیم و به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شویم تا از ظرفیت‌های استان به نحو مطلوبی بهره ببریم.
سنگ‌های قیمتی در ایران
فیروزه، عقیق، روزکوارتز، آمیتیست، آندوزیت، تیانیت، کریزکلات، وارازیت، دُر، باباقوری، چشم گربه‌ای، چشم ببری، جاسپر، گارنت و اپیدوت از انواع سنگ‌های نیمه‌قیمتی موجود در ایران هستند. البته باید به مروارید خلیج‌فارس نیز اشاره کرد که شهرت جهانی دارد. البته از مجموع ۳۷ نوع سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور، ۲۲ نوع در خراسان‌رضوی شناسایی شده است. براساس پروژه ظرفیت‌یابی در خراسان‌رضوی که از سوی سازمان ملی زمین‌شناسی کشور انجام شده سنگ‌های قیمتی موجود در خراسان‌رضوی شامل چندین نوع گارنت، فیروزه و کریزوکولا (Chrysocolla) است. همچنین در این بررسی‌ها آثاری از یاقوت و برخی دیگر سنگ‌های قیمتی پیدا شده اما هنوز منجر به عملیات اکتشافی و استخراج نشده است. همچنین سنگ‌های نیمه‌قیمتی دیگری در خراسان‌رضوی وجود دارد که می‌توان به «ژاسپر»، انواع کوآرتز، ژئولیت‌ها، عقیق و انواع فلدسپات اشاره کرد. از مجموع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی تنها سنگ فیروزه استخراج می‌شود.
تنها معدن سنگ با کیفیت جواهر کشور در خراسان‌رضوی وجود دارد. این معدن دارای سنگ «آکوامارین» است که در منطقه خواجه‌مراد واقع شده است.
کمربندی از معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی
اما چه میزان سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در استان خراسان‌رضوی وجود دارد تا بتواند مشهد را به‌عنوان شهر سنگ‌های قیمتی معرفی کند؟ در این‌باره بهروز برنا، مدیر امور اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور پیش‌تر در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: شهر مشهد و استان خراسان‌رضوی به‌دلیل وجود سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی به‌ویژه فیروزه نیشابور که در دنیا کم‌نظیر است، ظرفیت آن را دارد که مرکز سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در نظر گرفته شود. برنا در ادامه افزود: همچنین در همجواری با خراسان، کشور افغانستان را داریم که دارای سنگ‌های قیمتی چون یاقوت و زمرد است که با توجه به سلسله معادنی که در آنجا وجود دارد و نزدیکی آن به مشهد، ممکن است در استان‌های خراسان نیز بتوان چنین معادنی را اکتشاف کرد.
برنا ادامه داد: در حال حاضر برخی کشورهای جهان به‌طور خاص با سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بومی خود شناخته می‌شوند، به عنوان مثال چین با سنگ یشم، بولیوی با بولیوینیت و برزیل با آموزنیت شناخته می‌شوند. وی افزود: باید به سمتی حرکت کنیم که کشور ما هم با سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بومی خود در سطح جهان شناخته شود مانند افغانستان که با لاپیس لازوریت و ایالت بدخشان آن، که با سنگ لعل در دنیا شناخته می‌شود. به گفته برنا، در دنیا انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی زیادی وجود دارد که می‌تواند مدعی شد حداقل بیش از نیمی از آنها در ایران وجود دارند و حدود ۵۰درصد از آنها نیز در استان خراسان‌رضوی یافت می‌شود. وی به وجود معادن فعال کشور در زمینه سنگ‌های نیمه‌قیمتی و عقیق اشاره کرد و گفت: معدن «بایک» در استان خراسان‌رضوی و چندین منطقه دیگر در این استان، دارای ذخایری از انواع عقیق هستند.
دانشگاه حلقه رابط معدن و فرآوری
درباره انتخاب مشهد به‌عنوان کانون سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، حسین حسین‌زاده رییس هیات مدیره انجمن مواد معدنی خراسان‌رضوی در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایلی که مشهد را به‌عنوان یکی از معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در دنیا مطرح کرده، وجود معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی در استان خراسان‌رضوی است.
حسین‌زاده در ادامه خاطرنشان کرد: البته بیشتر معادن موجود در استان خراسان‌رضوی نیمه‌قیمتی هستند، برای مثال معادن فیروزه نیشابور نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا بی‌نظیر است. البته در خراسان‌رضوی معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی دیگری چون معادن آگات که نوعی معادن سیلیسی به‌شمار می‌روند نیز وجود دارد.
وی در ادامه با اشاره به رابطه بین دانشگاه و معدن و موضوع فرآوری سنگ‌های قیمتی در مشهد عنوان کرد: رابطه دانشگاه و با فرآوری سنگ‌های نیمه‌قیمتی و آموزش در این حوزه بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
رییس هیات مدیره انجمن مواد معدنی خراسان‌رضوی در پاسخ به این پرسش که اهمیت فرآوری در زمینه سنگ‌های نیمه‌قیمتی تا چه اندازه مهم است، عنوان کرد: فرآوری سنگ‌های نیمه‌قیمتی دارای اهمیت بالایی است، چراکه زمانی که این سنگ‌ها از معدن استخراج می‌شوند، سنگ‌های نیمه خالصی به‌شمار می‌روند، به عبارت دیگر ناخالصی فراوانی دارند و زمانی که استخراج می‌شوند همراه با باطله‌های زیادی هستند. از این‌رو فرآوری آنها می‌تواند ارزش‌افزوده بالایی ایجاد کند.
حسین‌زاده توضیح داد: سنگ‌های قیمتی مانند جواهرات بیشتر به‌صورت فله و خام از معدنکاران خریداری می‌شوند، سپس این مواد معدنی به کارخانه‌هایی برای تراش اولیه فرستاده می‌شوند. در این مرحله مواد اولیه ارزشمند از باطله‌ها جدا می‌شود که در این مرحله فرآوری ارزش‌افزوده‌ای حدود ۱۰ برابری به آن تعلق می‌گیرد.
وی در ادامه بیان کرد: برای مثال زمانی که فیروزه از دل معدن استخراج می‌شود، توام با ناخالصی‌های زیادی است که با فرآوری اولیه حدود یک‌دهم استخراج اولیه فیروزه استخراج می‌کنند. پس از آن با تراش‌های مختلفی که روی آن انجام می‌شود، به ارزش افزوده بالایی می‌رسد. این در حالی است که قسمت خام این مواد معدنی که سر معدن خریداری می‌شود، بسیار پایین است.
رییس هیات مدیره انجمن مواد معدنی خراسان‌رضوی درباره واحدهای فرآوری عنوان کرد: آنچه در مشهد و در سطح استان خراسان‌رضوی به‌عنوان واحد فرآوری وجود دارد، واحدهای بزرگی نیستند، بلکه بیشتر واحدهای خصوصی کوچک این سنگ‌ها را خریداری کرده و در کارگاه‌های سنتی خود سنگ‌ها را فرآوری و سپس عرضه می‌کنند. از این نظر این واحدها چندان واحدهای بزرگی محسوب نمی‌شوند و کار آنها بیشتر جنبه سنتی دارد.
جهانی شدن با ارزش‌افزوده بیشتر
درباره وجود سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در استان خراسان‌رضوی و اهمیت آنها، محسن شرکا، رییس کانون عالی کارفرمایی صنایع معادن خراسان‌رضوی و عضو هیات‌رییسه خانه صنعت، معدن و تجارت استان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مهم‌ترین سنگ در خراسان‌رضوی فیروزه نیشابور است که از معادن نیشابور به‌دست می‌آید.
وی همچنین در ادامه خاطرنشان کرد: البته نکته قابل توجه تاکید بر این مسئله است که چگونه می‌توان این ظرفیت و ثروت خدادادی را تبدیل به ارزش‌افزوده بالا برای کشور کرد و این موضوع باید مورد توجه مسئولان و اساس کار قرار گیرد، چراکه اگر به ظرفیت‌های معدنی سایر استان‌ها نیز دقت کنیم، درخواهیم یافت ظرفیت‌های غنی معدنی در هر یک از این استان‌ها وجود دارد.
شرکا افزود: در حوزه سنگ‌های قیمتی نیز به همین معنی است، به عبارت دیگر زمانی که سنگ فیروزه استخراج می‌شود با فرآوری که روی آن انجام می‌شود، باید به بالاترین زنجیره ارزش‌افزوده ممکن ارتقا یابد تا با بهترین کیفیت آن را به مرحله صادرات برسانیم. از این‌رو صادرات ما باید صادرات جهان‌محور با بهترین کیفیت باشد. عضو هیات رییسه خانه صنعت، معدن و تجارت استان خراسان‌رضوی در پایان اظهار امیدواری کرد که با انتخاب مشهد به‌عنوان شهر سنگ‌های قیمتی، بتوان فرآوری و ارزش‌افزوده بیشتری را از این طریق ایجاد کرد.