خانهشان روی آب است و از صبح تا شب جز آب، چیزی نمیبینند. دریانوردان از آن قشر انسانهایی هستند که به معنای دقیق کلمه باید دل به دریا بزنند و زندگی را با حال دریا تنظیم کنند.
شاید به دلیل دشوار بودن این برنامهریزی است که تعداد دریانوردان در حال کاهش است. اگرچه مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی کشور میگوید حتی یک دریانورد بیکار در کشور نداریم اما فعالان بخش خصوصی معتقدند نهتنها دریانورد بیکار در ایران وجود دارد بلکه کمبود نیروی متخصص در چند سال آینده، تهدیدی برای این بخش خواهد بود.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی به تازگی اعلام کرده که در ایران ۱۳۰ هزار دریانورد داریم اما آمار رسمی که پیشتر منتشر شده از وجود ۱۴۷ هزار گواهینامه دریانوردی در کشور خبر میدهد. از این تناقض آماری که بگذریم، باید در نظر گرفت این تنها تعداد کسانی است که گواهینامه بینالمللی دارند و بخشی از فعالان حوزه حملونقل دریایی مانند صیادان بدون گواهینامه در این آمار لحاظ نشدهاند.
میزان نیاز حملونقل دریایی به دریانورد را تجارت دریایی مشخص میکند. با توجه به نیاز صادرات و واردات به حملونقل دریایی، رونق تجارت دریایی موجب افزایش نیاز به دریانورد میشود اما با توجه به اینکه دریانوردی بینالمللی کشور با وجود برجام هنوز رشد چشمگیری نداشته است، در نتیجه حوزه کاری دریانوردان نیز رونق ندارد.
کاپیتان مالک علیمحمدی، فعال حملونقل دریایی و استاد دانشگاه در پاسخ به صمت این را میگوید و میافزاید: با توجه به رکودی که در فضای کسب و کار دیده میشود، امور مربوط به کشتیرانی با مشکل مواجه شده است. بخشی از کالاها نیز بر اساس قراردادهای بینالمللی، از سوی خریدار حمل میشود و این مسئله سهم ایران از دریانوردی جهانی را کاهش میدهد. از سوی دیگر مشکلات داخلی مانند مالیاتهای بالای کشتیرانی مانع از رونق کشتیرانی شده است. او یادآوری میکند که تعدادی از یدککشها و کشتیهای فعال در حوزه تعمیرات و سکوهای نفتی نیز کاهش فعالیت داشتهاند و بر اساس مجموعه مشاهدات میتوان نتیجه گرفت حدود ۱۰ درصد جمعیت دریانوردان کشور در حال حاضر بیکارند. به گفته او بیکاری، هم در میان باسابقهها و هم در میان جوانان تازه فارغالتحصیل شده وجود دارد، هرچند در میان جوانان بیشتر است.
یکی از مسائلی که به گفته علیمحمدی در رکود کار دریانوردی در کشور موثر بوده واردات شناورهای مسافری از خارج است. این، نه تنها بر خلاف سیاستهای اقتصاد مقاومتی است بلکه در افزایش بیکاری دریانوردان سهم داشته است.
او یکی از مشکلات فعلی کار دریانوردان را شفاف نبودن فضای کار در این حوزه میداند. به گفته وی، هنوز یک مرکز منظم و مشخص برای جذب کار و کاریابی منسجم نداریم در حالی که در سایر کشورها، شرکتهای کشتیرانی نیازمندیهای خود در حوزه دریانوردی را در نشریههای تخصصی و مراکز کاریابی اعلام میکنند اما در ایران مراکز کاریابی و شرکتها در این زمینه به درستی عمل نکردهاند. از سوی دیگر در حالی که در کشور دریانورد بیکار داریم، همچنان ملوانان و افسران خارجی در کشتیهای ایرانی مشغول کار هستند.
فرصت حضور در ایران
ضعف آموزش و نبود مدیریت تحلیل رفتاری در آموزشهای دریانوردی در ایران مشکلاتی است که علیمحمدی به عنوان عواملی برای افزایش حضور نیروهای خارجی در کشتیهای ایران به آن اشاره میکند و توضیح میدهد: ملوانان خارجی از نظر روانی، آمادگی بیشتری برای حضور طولانیمدت در کشتیها دارند اما در برخی موارد، ملوانان ایرانی به دلیل درآمد پایینی که پاسخگوی هزینههای آنها نیست، اشتیاق کمتری به ماندن در کشتی آنهم برای مدت طولانی دارند.
البته آنطور که این فعال حملونقل دریایی توضیح میدهد، استقبال خارجیها از کار شبانهروزی روی عرشه کشتیهای ایرانی، با حقوق پایین به معنای رضایت آنها از این شرایط نیست، بلکه به نظر میرسد اهداف دیگری در کار است.
او میگوید: در هندوستان شرکتهایی وجود دارد که با گرفتن پول از دریانوردان، آنها را به شرکتهای خارجی از جمله ایران میفرستند تا بتوانند تجربه دریانوردی بینالمللی کسب کنند و این مسئله در کتابچه دریانوردی آنها به عنوان رزومه ثبت شود. بدین ترتیب اگرچه این دریانوردان خارجی در ایران شبانهروزی و با حقوق پایین کار میکنند اما بعد از مدتی، سطح تجربه و توانایی آنها به اندازهای میرسد که حقوقهای بسیار بالا دریافت خواهند کرد؛ همانطور که در حال حاضر یک دریانورد خارجی دارای مدرک و با تجربه در ایران حداقل ۶۰۰ تا هزار دلار حقوق میگیرد که از درآمد یک مهندس یا افسر ۳ ایرانی بیشتر است. علیمحمدی توضیح میدهد که در حال حاضر اگر بخواهیم نیروهای خارجی را با ایرانی جایگزین کنیم در برخی حوزهها با کمبود مواجه میشویم و بهویژه در میان افسران با تجربه و در حوزههای تخصصی مانند مهندسی موتور، با کمبود جدی نیرو مواجه خواهیم بود. این کمبود به این دلیل است که در چند سال گذشته مشکلاتی در جذب دانشجوی دریانوردی ایجاد شد و چند سالی دانشگاه دریانوردی چابهار به عنوان مهمترین مرکز آموزشهای دریانوردی کشور در این رشته دانشجو جذب نمیکرد.
لزوم پرورش دریانوردان
علیمحمدی برای رفع مشکل بیکاری و کمبود دریانوردان در کشور راهکاری دارد مبنی بر اینکه در کنار آموزش علوم دریانوردی، پرورش فکری دریانوردان هم وجود داشته باشد تا دریانوردان با داشتن احساس مسئولیت، از نظر روحی آمادگی حضور و کار طولانیمدت در کشتیها را داشته باشند؛ همان کاری که نیروهای خارجی میکنند. در این زمینه از نظر او آموزشهای تحلیل رفتاری و مدیریت منابع انسانی در زمینه تربیت افسران و دریانوردان دچار مشکل است و باید تقویت شود.
کمبود دریانورد؛ معضل جهانی
کمبود و بیکاری در حالی به عنوان یکی از مشکلات دریانوردان ایرانی از سوی علیمحمدی مورد تاکید است که مدیرکل پیشین امور دریانوردان سازمان بنادر و دریانوردی معتقد است همه ۱۴۷ هزار دریانورد تحصیلکرده ایرانی، در حال حاضر مشغول به کار هستند و در میان تحصیلکردههای این حوزه بیکاری وجود ندارد.
آنطور که حسین میرزایی به میگوید، در میان ملوانان لنجهای سنتی و کسانی که آمارشان ثبت نشده ممکن است تعدادی ملوان بیکار وجود داشته باشد اما گواهینامهدارها و کسانی که تحصیلات این حوزه را دارند و چنین مشکلاتی ندارند. البته وی معتقد است جذب نیرو در این بخش همچنان مشکلاتی دارد و باید اصلاح شود.
میرزایی در این زمینه میگوید: در حال حاضر کشتی و کار دریایی کم است اما با رونق گرفتن فعالیتهای دریایی نیاز به نیروی انسانی بیشتری خواهیم داشت. وی تاکید دارد: اگرچه در حال حاضر در ایران دریانورد به تعداد کافی وجود دارد اما با رفع تحریمها و رونق تردد کشتیها، مشکلاتی در این زمینه ایجاد خواهد شد. از سوی دیگر به گفته او با توجه به پیشبینیهای جهانی مبنی بر کمبود دریانورد در سالهای آینده در جهان، ایران نیز با این مشکل مواجه خواهد شد. میرزایی توضیح میدهد: در حال حاضر کمبود نیروی دریایی تبدیل به معضلی جهانی شده است به عنوان نمونه در اروپا این حرفه به دلیل مشکلات و سختیهای خاص خود، طرفداران کمتری دارد و به همین دلیل در مجموع کمبود حدود ۹۰ هزار نفری در این بخش در دنیا وجود دارد. وی معتقد است برای رفع مشکل کمبود دریانورد در ایران در سالهای آینده دانشگاهها باید همکاری بیشتری با سازمانها و نهادهای دریایی کشور برای تربیت نیروی انسانی متخصص داشته باشند تا نگرانیها نسبت به احتمال نیاز به حضور بیش از حد نیروهای خارجی، برطرف شود. پیشنهاد او این است که برای کاهش مشکلات کمبود نیرو، بخشی از تحصیلکردههای بیکار در سایر رشتهها، به حضور در رشته دریانوردی ترغیب شوند و آموزشهای لازم را ببینند تا بتوان کمبودهای احتمالی آینده را جبران کرد.
* اکرم امینی - صمت