پاسخ به مهم‌ترین سوالات و اصطلاحات بانکی در ایران

آشنایی با قوانین و اصطلاحات بانکداری یکی از مهم‌ترین موارد در تجارت و داد و ستد به شمار می‌رود که در این گزارش به اصلی‌ترین سوالات و مشکلات کاربران در مورد قانون بانکداری خواهیم پرداخت. 

پاسخ به مسائل حقوقی :

1- آیا  در خصوص چک هایی که به فرض مثال در وجه دو شخص حقیقی صادر می گردد، حضور هر دو شخص در شعبه، جهت وصول وجه چک الزامی است؟
پاسخ : بله، در این مورد حضور و درج مشخصات هر دو شخص در ظهر چک الزامی است، مگر اینکه یکی از آن ها به موجب ظهرنویسی، حق خود را به دیگری منتقل نماید و یا اینکه هر دو به موجب ظهر نویسی، حق خود را به شخص ثالثی منتقل نمایند؛ که در هر دو صورت، نیازی به حضور ظهر نویسان نبوده و تنها شخصی که چک به موجب ظهر نویسی به او منتقل شده است، می تواند با درج مشخصات خود در ظهر چک، وجه آن را وصول نماید.

2- چنانچه چک، به عنوان مثال در وجه «آقای جعفری و شرکاء» صادر شده باشد، بایستی به چه صورت عمل کرد؟ آیا در خصوص چنین چکی می بایست گواهی عدم پرداخت صادر نمود یا اینکه می توان وجه آن را پرداخت کرد؟
پاسخ : مستفاد از ماده 312 قانون تجارت، در متن چک بایستی تصریح گردد که چک در وجه چه شخصی است (در وجه شخص معین یا در وجه حامل)، لذا نام شخصی که در متن چک به آن تصریح شده است ملاک عمل خواهد بود. علیهذا از آنجایی که در مثال فوق الذکر، اولاً واژه " شرکاء " مبهم بوده و به شخص معینی اشاره نداشته و همچنین تعداد شرکاء نامعلوم است و ثانیاً بانک هم تکلیفی به رجوع به سایر اسناد ندارد، بنابراین چنین چکی قابل پرداخت نبوده و در نتیجه چک بلااقدام خواهد بود؛ مگر اینکه صادرکننده چک در ظهر چک، مبادرت به اصلاح نام شخصی که چک را در وجه وی صادر نموده، نماید.

3- آیا می توان برای چکی که امضاء ندارد، گواهی عدم پرداخت صادر نمود؟ آیا در صورت نقص امضاء هم چک برگشت می خورد؟ به فرض صدور گواهی عدم پرداخت در این موارد، دریافت کارمزد از مشتری، الزامی خواهد بود؟
پاسخ : به استناد ماده 311 قانون تجارت، چک باید به امضای صادرکننده برسد. بنابراین امضاء یکی از ارکان اصلی و اساسی چک می باشد و فقدان آن، چک را از اعتبار می اندازد. به عبارت بهتر در این حالت، (به علت فقدان امضاء) چکی صادر نشده است تا برگشت بخورد. لذا چنین چکی قابلیت هیچ گونه ترتیب اثر و از جمله صدور گواهی عدم پرداخت را نداشته و چنانچه متصدی صندوق شعبه اشتباهآً برای چنین چکی گواهی عدم پرداخت صادر نماید، مشمول کارمزد نخواهد بود.
در خصوص نقص امضاء نیز مواد 3 و 4 قانون صدور چک، تکلیف قضیه را روشن نموده و بانک را مکلف ساخته که در صورت نقص امضاء چک( عدم مطابقت امضاء) و البته در صورت وجود سایر شرایط قانونی جهت صدور چک، گواهی عدم پرداخت صادر نماید که در این مورد اخذ کارمزد از مشتری بابت صدور گواهی عدم پرداخت الزامی است.

4- آیا صادر کننده چک می تواند با پشت نویسی چک، امضای خود را تایید نماید؟
پاسخ : در این خصوص حکمی در قانون وجود ندارد. علی ایحال با مراجعه به عرف بانکداری می توان گفت که در این مورد، صادر کننده می تواند با درج امضای صحیح خود در ظهر چک و تصریح به اینکه " امضای چک صحیح است "، نسبت به تصحیح امضای خود اقدام نماید.

5- اگر چکی در وجه شرکت (خصوصی یا دولتی) باشد و مهر و امضای شرکت نیز در ظهر چک به عنوان ظهرنویسی برای انتقال وجود داشته باشد، آیا می توان چک را به شخص ثالث و به صورت نقدی پرداخت نمود؟
پاسخ : در صورت ظهرنویسی جهت انتقال (مهر به همراه امضای امضاداران قانونی شرکت)، پرداخت وجه چک به شخصی که چک به موجب ظهر نویسی به او منتقل شده است، بلا مانع می باشد؛ لیکن در مورد چک هایی که در وجه وزارت خانه ها و یا ارگان های دولتی صادر شده، باید احتیاط های لازم (مانند تماس تلفنی با ذی حسابی) مد نظر قرار گیرد.

6- در مورد نقد کردن چکهای برگشتی و یا ابطال آن، آیا به همراه داشتن اصل گواهینامه عدم پرداخت در کنار اصل چک ضروری است؟
 پاسخ : در خصوص نقد نمودن و یا ابطال چک هایی که گواهی عدم پرداخت در رابطه با آن ها صادر شده است، ارائه اصل چک کفایت می نماید و نیازی به ارائه اصل گواهی عدم پرداخت نمی باشد، لیکن مقتضی است، نسبت به اخذ تعهد نامه ای مبنی بر پذیرش مسئولیت هرگونه سوء استفاده احتمالی در آینده، اقدام لازم به عمل آید.
(منبع پاسخ: واحد حقوقی و قراردادها)

7- برخی از رؤسای شعب از پذیرش پشت نویسی چکهایی که در پشت نویسی مبلغ آنها افزایش یافته و یا تاریخ آنها به جلو تغییر یافته است امتناع می ورزند. آیا چنین کاری صحیح است؟
پاسخ : در خصوص مغایرت در مندرجات چک، در صورتی که در ظهر چک مبلغ کاهش یافته باشد، مستفاد از ماده 1302 قانون مدنی در خصوص حاشیه نویسی اسناد، وصول مبلغ چک بلامانع می باشد، لیکن در صورت افزایش مبلغ در ظهر چک و یا تغییر تاریخ به جلو، عدم پذیرش توسط مسئولین شعب بلامانع می باشد.

8- در خصوص چکهایی که به تاریخ سی ویکم ماه (در خصوص ماه های سی روزه) کشیده شده اند، آیا شعب باید چنین چکهایی را نقد نمایند یا به علت مغایرت در تاریخ برگشت بزنند؟
پاسخ : در خصوص صدور چک در تاریخ سی و یکم، راجع به ماههای 30 روزه، وصول مبلغ چک در روز بعد تاریخ درج شده(تاریخ یکم ماه بعد) و پس از آن بلا مانع می باشد.
 

راهنمایی رفع سوء اثر سوابق چکهای برگشتی اشخاص
 

براساس بخشنامه های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران کلیه امور مربوط به رفع سوء اثر از چکهای برگشتی اشخاص صرفاً از طریق شعب و واحدهای تابعه بانکها و به صورت ذیل امکان پذیر می باشد:

1-تامین موجودی: مشتری مبلغ کسری موجودی را به حساب جاری خود واریز کرده و پس از دریافت مبلغ مزبور توسط ذی نفع چک، بانک نسبت به رفع سوء اثر از سابقه چک برگشتی اقدام می نماید.

2-ارائه لاشه چک برگشتی: مشتری لاشه چک برگشتی را به بانک ارائه نموده که در قبال آن بانک مربوطه به مشتری رسید ارائه می دهد.

3-ارائه رضایت نامه محضری ذی نفع چک به بانک: درصورت عدم امکان ارائه لاشه چک برگشتی به بانک بنا به دلایلی نظیر مفقود شدن، به سرقت رفتن و سوختن، ذی نفع چک (شخصی که گواهی نامه عدم پرداخت وجه چک به نام او صادر شده است) می تواند با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، رضایت خود را اعلام نموده و بانک با دریافت رضایت نامه مزبور، نسبت به رفع سوء اثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام نماید.

- تبصره: چنانچه ذینفع چک شخص حقوقی دولتی و یا نهاد عمومی غیردولتی باشد، می تواند با ارائه نامه رسمی رضایت خود را اعلام کرده و بانک با دریافت رضایت نامه مزبور، نسبت به رفع سوءاثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام می نماید.

4-واریز مبلغ چک به حساب جاری و مسدود نمودن آن به مدت 24 ماه: چنانچه ارائه لاشه چک و یا رضایت نامه محضری ذی نفع به بانک امکان پذیر نباشد، مشروط به اینکه حساب جاری مشتری نزد شعبه مفتوح و توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد، مشتری می تواند با واریز معادل کسری موجودی به حساب جاری خود، درخواست مسدود شدن وجه مزبور را برای پرداخت چک برگشتی ذیربط تا زمان تعیین تکلیف قطعی چک برگشتی و یا حداکثر به مدت 24 ماه، به بانک ارائه و سپس بانک نسبت به رفع سوءاثر از سابقه چک برگشتی اقدام می نماید. در این شرایط بانک موظف است ظرف پنج روز کاری، طی نامه ای تامین وجه چک را به اطلاع شخصی که گواهی نامه عدم پرداخت به نام وی صادر شده است، برای مراجعه به بانک و دریافت وجه، برساند.

5-ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوءاثر از سوابق چک برگشتی.

*درصورت عدم اقدام مشتری نسبت به رفع سوءاثر سابقه هر چک برگشتی صرفاً پس از انقضای مدت هفت سال از تاریخ صدور گواهی نامه عدم پرداخت آن به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوء اثر می گردد.

توضیح 1:
درصورتی که مشتری ظرف مدت ده روز کاری پس از برگشت چک، اقدام به تامین کسری موجودی حساب جاری یا ارائه لاشه چک یا رضایت نامه محضری از ذی نفع ننماید، بانک موظف است اطلاعات مربوط به گواهی نامه عدم پرداخت را به سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی ارسال نماید.

توضیح 2:
بانک مکلف است بنا به درخواست مشتری و به منظور آگاهی از سوابق چک های برگشتی خود در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی، اقدام به ارائه صورت کامل تعداد و مشخصات چکهای برگشتی وی با درج تاریخ برگشت چک نماید.
 

آشنایی با مفاهیم مهم ترین اصطلاحات بانکی
 

چك : چك نوشته اي است كه به موجب ان صادر كننده وجوهي را كه نزد محال عليه است يا بعضا و يا كلا مسترد و يا به ديگري واگذار مي نمايد .

سفته : سفته سندي است كه به موجب ان امضا كننده تعهد ميكند مبلغي را در موعد معين يا عند المطالبه در وجه حامل يا شخص معين يا به حواله كرد ان شخص كار سازي نمايد

برات : برات نوشته اي است كه طلبكار يا كشنده برات به ديگري دستور مي دهد مبلغ معيني را در سر رسيد معين يا به روئت در وجه شخص معين يا به حواله كرد او در محل تعيين شده ببردازد

تفاوت بين سفته و برات : در برات معمولا سه نفر دخالت دارد در حالي كه در سفته دو نفر دخالت مي كند- براي برات وجود محل لازم است يعني برات كش بايد از برات گير طلبكار بوده ويا اعتبار نزد وي داشته باشد در صورتي كه در سفته وجود محل ضرورت ندارد – برات را بايد به قبولي برات گير رسانيد در صورتي كه سفته خود از طرف متعهد قبو شده است به عبارت ديگر سفته به محض صدور دين متعهد است در صورتي كه برات بس از قبولي برات گير بدهي تلقي مي گردد – در برات قيد اسم محال له الزامي است ولي سفته را مي توان بدون ذكر محال له در وجه حامل صادر كرد.

فروش اقساطي : واگذاري عين به بهاي معلوم به غير كه تمام يا قسمتي ازان به اقساط مساوي يادر سررسيد معين دريافت گردد.

اجاره به شرط تمليك : اجاره عقدي است كه به موجب ان مستاجر مالك منافع عين مستاجره مي شود بانكها مي توانند اموال منقول و غير منقول را بنا به درخواست مشتري خريداري وبه صورت اجاره به شرط تمليك به مشتري واگذار مي نمايد .

سلف : منظور از معامله سلف در معاملات بانكي پيش خريد نقدي محصولات توليدي – صنعتي – كشاورزي و معدني است به قيمت معين زماني كه توليد كننده اي در جريان توليد كالا يا فراورده دچار كمبود سرمايه در گردش مي شود و مي تواند از طريق پيش فروش قسمتي از توليد خود نياز مالي بنگاه را تعمين نمايد.

خريد دين : تسهيلاتي است كه بموجب ان بانك سفته يا براتي را كه ناشي از معامله  نسيه تجاري بوده وسر رسيد ان كمتر از يكسال است خريداري مي كند.

جعاله : بموجب اين عقد كار فرما در مقابل انجام عمل معيني طبق قرارداد ملزم مي شود مبلغ معلومي را به عنوان اجرت پرداخت نمايد و طرفي كه كار را انجام مي دهد به عنوان پيمانكار ناميده مي شود و ملزم است كار را انجام و به پايان برساند.

مضاربه : عقدي است كه در ان احد از متعاملين سرمايه مي دهد و طرف ديگر با ان تجارت كرده ودر سود ان با نسبت تعين شده شريك مي شوند.

مشاركت مدني : اميخته كردن سهم الشركه نقدي و غير نقدي از ان شريك و از ان بانك به نحو مشاع براي انجام كار معين در زمينه فعاليت هاي توليدي – بازرگاني و خدماتي.

دامپينگ : به معناي فروش كالا در بازار يك كشور خارجي به قيمتي كمتر از بهاي ان در بازار داخلي و در نتيجه از بين بردن رقباي داخلي و خارجي در ان كشور است بطوري كه بازار كشور مورد بحث را در انحصار كالاي خو د قرار دهد

اعتبار اسنادي : اعتبا اسنادي عبارت است از تعهد مشروط يك بانك بنا به درخواست خريدار مي باشد مبني بر اينكه در مقابل ارائه اسناد مشخص شده و طبق شرايط اعتبار از طرف فروشنده در مدت معين اقدام به پرداخت يا تعهد برداخت به او بنمايد

تفاوت سود و ربا: تعين ربا از قبل ودر مقابل ارقام ثابتي انجام مي بذيرد اما سود با توافق طرفين پيش بيني و به نسبتهي مورد توافق تسهيم مي گردد – پرداخت ربا الزامي است وحال انكه سود قبل از تحقق حالت التزام داشته و بس از تحقق برداخت ان الزامي است – ربا حاصل بهره برداري از دارائيهاي نقدي است بدون انكه صاحب سرمايه درتحقق ان مشاركت مستقيم داشته باشد حال انكه سو بازده حاصل از تركيب عوامل توليد با يكديگر و مشخصا تركيب عامل كار و عامل سرمايه است

عقد : توافق اراده يك يا چند شخص در مقابل يك يا چند شخص ديگر مني بر تعهد به انجام امري ويا تمليك مالي را عقد گويند

تعريف وثيقه : سپرده يا ترهين يك دارائي قابل قبول به منظور گروگان وام و اعتبار

سوئيفت : يك انجمن تعاوني است كه تحت قانون بلژيك در بروكسل در سال 1977 به ثبت رسيده است اين انجمن توسط 210بانك اروپايي و امريكايي تاسيس شده است و در حال حاضر بيش از 2253 بانك بيش از 188 كشور عضويت ان را پذيرفته اند يكي از اهداف ايجاد swift  اين است كه اعضاي خود را قادر مي سازد پيامهاي مربوط به اور بانكي خود را به سرعت واز طريق خطوط تلفن انتقال دهند مانند ; پرداخت هاي بين المللي – اعتبارات اسنادي

بارنامه : سندي است كه توسط شركت حمل كننده يا عامل حمل پس از دريافت كالا جهت حمل صادر مي گردد بايد توجه داشت كه بارنامه قرارداد حمل كالا نيست بلكه سند مالكيت كالا است 0

دليل قيد تاريخ صدور بارنامه در روي ان : الف – اگر مهلت حمل كالا در اعتبار اسنادي قيد شده باشد تاريخ بارنامه نشان دهنده ان است كه كالا به موقع حمل شده است يا خير ب – اعتبار اسنادي بايستي فورا پس از حمل به بانك كارگزار ارائه شود چنانچه 21 روز بس از تاريخ صدور بارنامه فروشنده اسناد حمل را ارائه دهد چنين بارنامه اي را بانك قبول نخواهد كرد پس لازم است حداكثر 21 روز پس از تاريخ صدور بارنامه فروشنده اسناد حمل را ارائه دهد