یکی از شاخه‌های طبیعت‌گردی که امروزه رواج بسیاری یافته و به گفته برخی از هنرمندان مد شده، کویرنوردی است و این شاخه طبیعت‌گردی می‌تواند درآمدزایی کلانی به همراه داشته باشد.
کارشناسان و فعالان تورهای کویرنوردی معتقدند که بیش از 50 درصد گردشگری کشور را چه در حوزه درآمدزایی و چه در اشتغالزایی کویرنوردی تحت تاثیر قرار داده است. سرمایه‌گذاری‌های بسیاری نیز در کویر مصر و کویرهای معروف کشور انجام شده و بیش از 50 مکان اقامتی تنها در کویر مصر ایجاد شده است. کویر همچنین برای برگزاری مسابقات آفرود نیز بسیار مناسب است. کویر بهترین مکان برای آرامش انسان است و چه مکانی بهتر از کویر برای استراحت و تمدد اعصاب انسان مدرن امروزی؟ شاید کمتر جایی بتوان آسمان زیبای پرستاره کویر را مشاهده کرد. کویر بهترین مکان برای تجربه شب‌ها با سکوت، آرامش و نسیم است. همچنین رصدخانه‌های کویر نیز منبع درآمد خوبی برای گردشگری هستند. اما گردشگری تنها منبع درآمد کویر نیست! نمک‌های موجود در کویر، بوته‌ها و گیاهان کویر هریک به تنهایی منابع بزرگ درآمدزایی هستند و مواد اولیه بسیاری از محصولات صنعتی و شیمیایی به شمار می‌روند. نمک‌های کویر حتی در استخراج نفت نیز کاربرد دارند. نمک طعام خوراکی نیز در کویر یافت می‌شود و گیاهان دارویی بسیاری در کویر موجود هستند. حتی غذای اصلی شترها و بزها نیز در کویر یافت می‌شود. کویر تنها یک بیابان بی‌آب و علف نیست!
کویر، منبع بزرگ درآمدزایی
کارشناسان معتقدند که کویر می‌تواند منبع درآمدزایی مناسبی برای کشور و مردم حاشیه کویر باشد و ظرفیت‌های مناسبی در حوزه گردشگری دارد. پرویز کردوانی، کارشناس گردشگری و پدر علم کویرشناسی ایران به صمت می‌گوید: کویرنوردی می‌تواند سهم بسیار بزرگی در گردشگری داشته باشد. البته باید این نکته را مد نظر قرار داد که کویر و بیابان با یکدیگر متفاوت هستند. او می‌افزاید: بزرگترین کویر دنیا از جنوب گرمسار آغاز شده و تا ورامین، سمنان، دامغان و شاهرود امتداد می‌یابد. در شمال آن نیز بزرگترین نمکزار دنیا واقع شده است. بیابان لوت از بیابان‌های کشور است که در جنوب شرق ایران واقع شده و ۳ استان کشور در آن قرار دارد؛ قسمتی از آن در کرمان، قسمتی در سیستان و بلوچستان و قسمتی دیگر در خراسان جنوبی واقع شده است. به گفته کردوانی کویر لوت گرم‌ترین نقطه کره زمین است. او این امر را ثابت کرده که دمای بیابان لوت به بیش از ۶۸ درجه سانتی گراد می‌رسد. ناسا در پاسخ اعلام کرده که در سال ۲۰۰۵ میلادی دمای این بیابان به بیش از ۷۰ درجه سانتی گراد نیز رسیده است.
او اضافه می‌کند: کشورهای فعال در حوزه گردشگری شب‌ها درآمد بیشتری دارند تا روزها. به این گونه که شب‌ها گردشگران به شبگردی پرداخته و تا صبح هزینه بسیاری برای شبگردی می‌پردازند. در ایران جنگل، دریا و کویر و بیابان داریم. این کارشناس جغرافیا تصریح می‌کند: در جنگل نمی‌توان شب‌ها درآمد کسب کرد و گردشگری در شب‌ها ممکن نیست. در دریا نیز شب‌ها نمی‌توان به گردشگری پرداخت اما کویر و بیابان در شب‌ها می‌توانند منبع درآمد خوبی در حوزه گردشگری داشته باشند. کردوانی عنوان می‌کند: آسمان کویر و بیابان صاف است و منظره ستارگان در شب‌های کویر بسیار جذاب و دیدنی است. عکاسی در کویر نیز در هنگام شب بسیار بهتر از روز است. او معتقد است که کویرها منبع اصلی درآمد هستند و می‌توانند زندگی مردم مناطق کویری را به کلی تغییر دهند. اگر از ظرفیت کویر استفاده شود می‌تواند در اقتصاد و اشتغالزایی کشور نقش موثری داشته باشد.
نمک‌های سودآور کویر
پدر علم کویرشناسی ایران کویر و نمکزارها را به ۲ دسته تقسیم می‌کند؛ کویرهای گیاه‌دار و کویرهایی که فاقد گیاه هستند و می‌گوید: کویر به معنای نمکزار است و نمک در خاک کویر به اندازه‌ای است که خاک آن قابلیت پرورش گیاه را ندارد. در کویرهای گیاه‌دار گیاهانی مانند خارشتر که غذای مناسب شتر و بز است، می‌روید. همچنین بیش از ۸۰ درصد گیاهان کویر دارویی و صنعتی هستند. از بوته‌های کویری می‌توان در قالیشویی و به عنوان مواد شوینده استفاده کرد. گز نیز یکی از گیاهان کویر است که دارای انواع مختلفی است و گل‌های آن نیز رنگ‌های متنوعی دارند. او می‌افزاید: انواع کویرها دارای رنگ‌های گوناگونی هستند. هر قسمتی از کویر رنگ منحصر به فرد خود را داراست. کویری وجود دارد که سولفات پتاسیمی است و به کویر پف‌کرده معروف است چراکه ظاهر آن پف‌کرده و متورم است. نوع دیگری از کویر وجود دارد که به آن کویر «چربه» می‌گویند که به رنگ زرد است و ظاهری صاف دارد. نوعی دیگر از کویر حالت تخته‌ای دارد. نوع دیگری از کویر نیز وجود دارد که ظاهری تخم‌مرغی شکل دارد. برخی از قسمت‌های کویر نیز حالت قندیلی شکل دارند و تا ۷۰ سانتیمتر قد کشیده‌اند. او معتقد است که افراد به منظور آرامش نیاز به کویرنوردی دارند و می‌افزاید: سولفات سدیم که ماده اولیه تمامی شوینده‌هاست در کویر موجود است. همچنین در جداسازی مس از سنگ مس نیز از سولفات سدیم استفاده می‌شود. کردوانی در ادامه می‌گوید: کویرهایی که تخته‌های نمک زیبا و شکل تخم‌مرغی و قندیلی دارند دارای نمک طعام هستند که برای خوراکی به کار رفته و زیبایی دارند.
البته از این نمک‌ها برای استخراج نفت در چاه‌های نفت استفاده می‌شود چراکه نفت و آب با یکدیگر مخلوط هستند و به منظور استخراج نفت باید در آن چاه‌ها نمک ریخته شود. او اضافه می‌کند: برگزاری مسابقات آفرود در کویر نیز می‌تواند درآمدزایی و سود بسیار خوبی داشته باشد که اکنون طرفداران بسیاری در سراسر دنیا دارد. می‌توان کاروان‌هایی راه‌اندازی و درآمدزایی کرد. کردوانی عنوان می‌کند: می‌توان از آفتاب کویر نیز استفاده و انرژی خورشیدی تولید کرد. همچنین با استفاده از باد کویر می‌توان توربین‌های بادی در کویر ایجاد کرد. او می‌افزاید: یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری کویر باتلاق‌ها هستند. در جنوب شرقی کویر مرکزی ایران باتلاق بزرگی وجود دارد و رود شوری از سبزار و جاجرم به آن سرازیر می‌شود. در کویر و بیابان‌های کشور نیز می‌توان مسابقات اتومبیلرانی آفرود برگزار کرد و به احداث هتل‌های اقامتی پرداخت.
کویرگردی تفریحی
به گفته کارشناسان تورهای تخصصی کویرنوردی درآمد چندانی ندارند و گردشگران گرایش بیشتری به تورهای تفریحی و ارزان‌قیمت کویر دارند. به همین منظور تورهای کویرگردی بیشتر تفریحی برگزار شده و محدود به چند کویر معروف کشور مانند کویر مصر می‌شوند. احسان کرمی، کارشناس کویرنوردی به صمت می‌گوید: کویرگردی در سال‌های اخیر میان گردشگران کشور مرسوم شده اما این تورها گردشگری هستند، نه تخصصی. مردم بیشتر به دلیل خوشگذرانی به کویر سفر می‌کنند و بسیار کم اتفاق می‌افتد که به طور تخصصی به کویرنوردی بپردازند. او می‌افزاید: کویرنوردی اکنون گردشگران بسیاری را به خود جذب کرده است. دشت کویر، کویر لوت و کویر مرکزی در ایران وجود دارند که مناسب بازدید و سفر هستند. برای گردشگران ورودی، تورهای تخصصی کویرنوردی بسیار جذاب است اما گردشگران داخلی تمایلی به این تورها ندارند. کرمی عنوان می‌کند: در کویر مصر و کویر مرنجاب تورهای غیرتخصصی به هدف خوشگذرانی برگزار می‌شود. بیشتر گردشگران کویر، گردشگران گلگشتی هستند و تورهای کویرنوردی تخصصی بسیار کم برگزار می‌شوند. به عقیده او توسعه کویرنوردی در ایران بسیار امیدوارکننده است. این فعال گردشگری اظهار می‌کند: بیشتر اقامتگاه‌های کویری در کویر مصر واقع شده‌اند. در کویر مرنجاب سرمایه‌گذاران کمتر به ایجاد اقامتگاه‌ها می‌پردازند.
مرنجاب به شهرها نزدیک‌تر است و در مجاورت منطقه نامی واقع شده و با اینکه نسبت به کویر مصر به تهران نزدیک‌تر است اما مردم کمتر به آن سفر می‌کنند. او اضافه می‌کند: کویر مصر دارای اقامتگاه‌های بسیاری است و سرمایه‌گذاری در آن نسبت به گذشته دو برابر شده است. به طور کلی سرمایه‌گذار در مکانی اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند که سود مناسبی داشته و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد. کویر مصر گردشگران بیشتری را به خود جذب می‌کند و می‌تواند در حوزه جذب گردشگران خارجی نیز فعال شود و در کریدور شمال به جنوب مسیر گردشگران خارجی نیز قرار می‌گیرد. در مقام مقایسه اگر شخصی قصد سرمایه‌گذاری در کویر لوت را داشته باشد باید مدتی صبر کند تا گردشگران خارجی به آنجا سفر کنند و شانس کمتری نسبت به کویر مصر برای موفقیت دارد. کرمی تصریح می‌کند: روی بسیاری از کویرهای ایران سرمایه‌گذاری شده است. کویرها شاخه‌های بسیاری دارند. به عنوان نمونه روی کویر خارتوران که در جنوب شاهرود قرار دارد نیز سرمایه‌گذاری‌های بسیاری انجام شده است. در حاشیه‌های کویر نیز می‌توان سرمایه‌گذاری کرد و به سود رسید.
او می‌گوید که پاییز و زمستان بهترین فصل‌ها برای کویرنوردی هستند. کرمی درباره کویرنوردی علمی و تخصصی عنوان می‌کند: کویرنوردی علمی و تخصصی این‌گونه است که به عنوان نمونه از کریدور شمال وارد شده و از سمت ورامین خارج شوند. به همان گونه که گروه‌های آفرودی برگزار می‌کنند و باید از منطقه حفاظت شده و منطقه نظامی بگذرند. در بین راه نیز توقف داشته و جانوران، گیاهان و حیوانات بین راهی را می‌توانند مشاهده کنند. او می‌افزاید: مسیر دیگر برای کویرنوردی حرفه‌ای از کویر مصر می‌گذرد و در فرحزاد چند شب زمان می‌برد تا بتوان تمام پدیده‌های کویر را مشاهده کرد. کویرگردی حرفه‌ای که از حالت گلگشتی خارج می‌شود آن است که در ۲ روز بتوان تمامی پدیده‌ها را مشاهده کرد.
این نوع از کویرنوردی هزینه‌بر است و بسیاری از گردشگران توان پرداخت هزینه بالا را نداشته و یا قصد پرداخت چنین هزینه‌ای را ندارند. این کارشناس کویرنوردی در ادامه می‌گوید: گردشگران داخلی برای سفر به ترکیه به راحتی ۲ تا ۳میلیون تومان هزینه می‌کنند اما برای تورهای کویرنوردی تخصصی تمایلی به پرداخت ۵۰۰ هزار تومان ندارند و بین ۱۱۰ تا ۲۲۰ هزار تومان برای کویرنوردی هزینه می‌کنند. کویر نایبند نیز از کویرهای زیبایی است که گرچه از تهران دور است اما ارزش بازدید کردن را دارد. او اضافه می‌کند: کویر لوت از شهباز تا گندم بریان و پس از آن تا رودخانه شور امتداد می‌یابد. این مسیر نیز مسیری است برای کویرگردی که از جاذبه‌های خاصی برای گردشگری برخوردار است.
به طور کلی آژانس‌ها و دفاتر مسافرتی که به ادامه فعالیت خود اهمیت می‌دهند به ناچار باید تورهای ارزان‌قیمت به کویر برگزار کنند و به دلیل فراوان بودن اقامتگاه در کویر مصر بیشتر تورها به این مکان سرازیر می‌شوند. کرمی درباره تجهیزات مورد نیاز برای کویرنوردی عنوان می‌کند: نخستین چیزی که کویرنوردان و گردشگران به آن نیاز دارند، راهنمای محلی است که به منطقه کویری اشراف کامل داشته باشد. همچنین گردشگران برای طبیعت‌گردی نیاز به تجهیزات دارند. به عقیده این فعال گردشگری، کویرنوردی چه در حوزه جذب گردشگر و چه در حوزه درآمدزایی بیش از ۵۰ درصد در گردشگری کشور سهم دارد. کرمی درباره میزان جذب گردشگران خارجی در حوزه کویرنوردی تصریح می‌کند: ایران دارای کویرهای بسیاری است و این کویرها بسیار زیبا هستند اما در سطح دنیا کویرهایی دیدنی‌تر و منحصر به فردتر از کویرهای ایران نیز وجود دارند.
صبا رضایی - گروه تجارت / صمت