علی رستگار - در هفته‌ای که گذشت اخبار ضد و نقیضی از اخراج 400 نفر از کارکنان شرکت صنایع غذایی کاله به گوش می‌رسید. از آنجا که کاله در گزارش‌های بین المللی چهل و هشتمین برند صنایع غذایی جهان شناخته می‌شود و 7 سال بزرگترین صادر کننده فرآورده‌های لبنی ایران بوده، این خبر کمی‌عجیب به نظر می‌رسید. بعد از ماجرای پیش آمده برای کارخانه ارج و اخبار مشابهی که درباره پارس الکتریک به گوش می‌رسد انتظار نداشتیم گزینه بعدی کاله باشد.
به گزارش ایران جیب به نقل از 7 صبح، چند روزی گذشت و مسئولان اخراج 400 کارگر را تکذیب کردند. گفتند مشکلاتی بوده که با رایزنی و گفت و گو ختم به خیر شده. با این حال اصل نگرانی‌ها همچنان به قوت خود باقیست. حال و روز صنایع غذایی ایران در دوران رکود چطور است؟ برای پاسخ به این پرسش با یک فعال نامدار صنایع غذایی گفت و گو کردیم و مهم ترین چالش‌های این صنعت را از او جویا شدیم. ضمن اینکه جایگاه برندهای معتبر مواد غذایی را در رتبه بندی سالانه سازمان مدیریت صنعتی جست و جو کردیم. هرچند که این رتبه بندی نمی‌تواند معیار خیلی دقیقی باشد چون شرکت‌ها به انتخاب خودشان در این سیستم رتبه‌بندی شرکت می‌کنند و به همین دلیل خیلی از غول‌های صنایع غذایی از جمله همین کاله در فهرست غایب هستند.
وضعیت کلی صنایع عذایی ایران
برای محک زدن وضعیت صنایع غذایی ایران هیچ نظام رتبه بندی یکپارچه‌ای که به طور منظم سهم هر برند را از بازار مشخص کند، نداریم. ضمن اینکه خیلی از واحدهای تولیدی توزیع سراسری ندارند. هرچند که ممکن است بازار مصرف یک استان یا منطقه خاص را قبضه کرده باشند اما در سایر شهرها توان رقابت با برندهای ملی را ندارند. با این حال چند نام موفق همیشه در ذهن ما هست. مثل همین صنایع لبنی کاله که در گزارش‌های بین المللی به عنوان چهل و هشتمین برند صنایع غذایی جهان معرفی شده اما حالا آن هم باید با مشکلات اقتصادی جدیدی دست و پنجه نرم کند. ظاهرا سایر برندهای موفق صنایع غذایی هم وضعیت چندان خوشایندی ندارند. مثلا شرکت صنایع غذایی مینو که در رتبه بندی سال ۹۱ سازمان مدیریت صنعتی در رتبه ۷۲ قرار داشت اما حالا در آخرین رتبه بندی(سال مالی ۹۳) اثری از نام آن دیده نمی‌شود. البته شرکت توزیع و پخش قاسم ایران که ۹۸ درصد سهام آن متعلق به مینو است، در رتبه امیدوار کننده ۸۳ قرار دارد.
پیشتاز صنایع غذایی کیست؟
اگر رتبه‌بندی سازمان مدیریت صنعتی را مبنا قرار دهیم، در بین شرکت‌های صنایع غذایی هلدینگ مادر تخصصی گسترش صنایع غذایی سینا از همه اوضاعش بهتر است. این شرکت متعلق به بنیاد مستضعفان است و چند برند گردن کلفت صنایع غذایی مثل زمزم، گوشتیران، بهنوش، دوغ آبعلی و لبنیات پاک را تحت پوشش خود دارد. این شرکت در سال مالی ۹۳ بیش از ۲۳ هزار میلیارد ریال فروش داشته است. در سال‌های قبل این شرکت معمولا پائین‌تر از صنایع غذایی مینو و شرکت صنایع ایران قرار می‌گرفت اما در آخرین رتبه بندی یک تنه پیشتاز صنایع غذایی ایران شده است. رتبه بعدی به شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی رسیده که با حجم فروش ۱۰ هزار میلیارد ریال به رتبه ۱۱۱ دست یافته. شرکت شیر پاستوریزه پگاه هم با ۷/۳ هزار میلیارد ریال فروش در رتبه ۹۴ قرار گرفته. صنایع شیر ایران و پگاه اصفهان هم در رتبه‌های ۲۴۴ و ۲۵۶ قرار گرفتند.
از درون گود
با ابوالحسن خلیلی که این روزها در صنایع روغن نباتی فعال است، درباره مشکلات و معضلات فعلی صنایع غذایی گفت و گو کردیم. این عضو سابق اتاق بازرگانی که پیش‌تر به عنوان دبیر کل انجمن‌های صنفی صنایع غذایی مشغول فعالیت بود، رکود فعلی را بزرگترین معضل صنایع غذایی ایران می‌داند.
1 - آیا از رکود حاکم بر اقتصاد کشور صنایع غذایی هم متضرر شده‌اند؟
طبق آمارها به طور میانگین ۲۵ یا ۲۶ درصد هزینه‌های یک خانوار صرف خرید مواد غذایی می‌شود. هرچه به سمت دهک‌های درآمدی پائین‌تر حرکت کنیم این عدد بزرگتر هم می‌شود. این مسئله به دلیل نیاز مبرم جامعه به مواد غذایی است اما در دو سال اخیر هم زمان با رکود دامنگیر، اولویت اصلی کشور کاهش تورم بوده، سرعت رشد درآمد مردم را هم کاهش داده. کاهش قدرت خرید مردم عملا بازار مصرف تولید کنندگان صنایع غذایی را هم محدود کرده. از طرف دیگر به علت کاهش درآمد مردم، تولید کنندگان امکان افزایش قیمت را هم ندارند چون بازار کشش لازم را ندارد. هرچند که ممکن است قیمت مواد اولیه و نهاده‌های تولید بالا رفته باشد. از طرفی سیستم انقباضی بانک‌ها هم روی فعالیت صنایع غذایی اثر مستقیم گذاشته است. کمبود نقدینگی باعث شده ظرفیت تولید کاهش پیدا کند و برگشت سرمایه واحدهای تولیدی به سختی صورت می‌گیرد. همه این علت‌ها در نهایت باعث بروز مشکلاتی برای صنایع غذایی شده است.
2 - سرمایه گذاری روی بازارهای صادراتی می‌تواند در این شرایط به تولید کنندگان صنایع غذایی کمک کند؟
صنایع غذایی ایران صادرات گسترده و متنوعی دارد اما مشکل اینجاست که ۷۰ درصد بازار هدف ما کشورهای افغانستان و عراق بودند. ناامنی‌های اخیر در کشورهای همسایه عملا مشکلات متعددی را برای صنایع غذایی ما به وجود آورده است.
3 - بر چه اساسی می‌توان حجم فروش برندهای مختلف صنایع غذایی را باهم مقایسه کرد؟
رتبه بندی سازمان مدیریت صنعتی بر اساس علاقه مندی شرکت‌ها به ورود به آن است. یعنی لزوما همه شرکت‌ها در آن شرکت نمی‌کنند. مهم‌ترین معیار سهم شرکت‌ها از بازار است. اما از طرفی ما در هر شاخه تعداد انگشت شمار برند ملی با توزیع سراسری در کل کشور داریم. یعنی بخش عمده‌ای از بازار در اختیار واحدهای تولیدی کوچکی است که توزیع منطقه‌ای یا استانی دارند. هرچقدر اوضاع نقدینگی بدتر باشد همین واحدهای تولیدی کوچک متزلزل‌تر می‌شوند و سریع‌تر آسیب می‌بینند.
4 - چندی پیش بحث‌هایی در مورد ورود برندهای بین المللی مواد غذایی به بازار ایران مطرح شد. در صورت به وقوع پیوستن این شایعه تولید کنندگان داخلی ما متضرر خواهند شد یا رقابتی شدن فضا موجب پیشرفت آنان خواهد شد؟
از یک طرف ورود برندهای بین المللی به سرعت می‌تواند به یک تهدید برای تولید کنندگان داخلی تبدیل شود. یک نگاه دیگر هم وجود دارد که این انحصار را تا کجا قرار است ادامه دهیم؟ بدیهی است که رقابتی شدن فضا به تعدیل قیمت‌ها کمک می‌کند. ضمن اینکه بالاخره باید برندهای بین‌المللی هم به بازار ما وارد شوند مشروط بر اینکه تولید آن ها در داخل کشور و با نیروی کار ما صورت بگیرد. تولیدات بین‌المللی سه مشخصه مهم دارند. فرمولاسیون، تیراژ و بازاریابی که این سه مولفه می‌تواند به پیشرفت صنایع غذایی ما کمک کند.
