حالا ديگر تهران و ديگر كلان‌شهرها از كابوس بنزين پتروشيمي فاصله گرفته‌اند. اما روزهايي نه‌چندان دور، طرح ضربتي توليد بنزين داخلي، آلودگي را به حد غير قابل تحمل رسانده بود. از آن زمان تاكنون گروه‌هايي كه خود را در زمينه توليد بنزين پتروشيمي مسوول مي‌دانستند، سعي در لفاظي و بازي دادن دولت جديد در زمينه بنزين‌هاي مصرفي در كلان‌شهرها داشتند. از همان ابتداي روي كار آمدن دولت يازدهم، برخي چهره‌هاي تندرو كه اساسا نيز در زمينه نفت و فرآورده‌هاي نفتي تخصصي نداشتند هر از چند گاهي براي آتش‌افروزي پاي آلوده بودن بنزين توزيعي را به ميان مي‌كشيدند. چه بنزين وارداتي و چه بنزيني كه داخل پالايشگاه‌هاي ايران توليد مي‌شود نيز از گزند اين اتهام‌ها در امان نبود. در نهايت مجلسي‌ها وارد قضيه شدند و كميسيون انرژي كيفيت بنزين وارداتي را تاييد كرد. سازمان استاندارد نيز اما بخشي از قضيه بوده است. در نهايت روز گذشته نيره پيروزبخت رييس سازمان استاندارد كشور به ايسنا گفت كه گزارش بنزين شهر تهران سالم بوده و گزارش هفت كلان‌شهر ديگر نيز تا پايان ارديبهشت اعلام مي‌شود. اما در اين ميان ابعاد فني كيفيت‌سنجي بنزين قرباني جنجال‌سازان رسانه‌يي است. در 2 سال گذشته تكرر اين ادعا از سوي افراد غيرمتخصص از جدي بودن موضوع كاسته و آن را به يكي از مسائل بي‌اهميت روزمره تبديل كرده است. به بهانه اين اظهارات، در ادامه نگاهي به مقوله آلايندگي بنزين و اقدام كشوري مانند امريكا در زمينه مقابله با اين آلودگي انداخته و نظر ناصر رييسي‌فرد را در زمينه اظهارات نيره پيروزبخت و تفاوت كيفيت‌سنجي بنزين در ايران نسبت به كشورهاي ديگر جويا شديم.
اداره اطلاعات انرژي امريكا در يكي از گزارش‌هاي خود درباره آلايندگي بنزين مي‌نويسد: «بنزين مايعي سمي و به‌شدت قابل اشتعال، بخار حاصل از تبخير بنزين و موادي كه از سوختن اين ماده توليد مي‌شود بر آلودگي هوا مي‌افزايد. سوختن بنزين همچنين كربن دي‌اكسيد آزاد مي‌كند كه باعث تغييرات اقليمي خواهد شد.»اين گزارش ادامه مي‌دهد: « امريكايي‌ها در سال 2014 روزانه 375ميليون گالن بنزين مصرف كرده‌اند. قانون هواي پاك مهم‌ترين سند امريكايي در زمينه كاهش آلودگي هوا محسوب مي‌شود.» (طبق بررسي «تعادل» از ويكي‌پدياي انگليسي، اين قانون در واقع از مهم‌ترين قانون‌هاي مدرن امريكا در زمينه محيط‌زيست محسوب مي‌شود كه براي نخستين بار در سال 1970 به تصويب رسيده است).
هدف اين قانون در آن تاريخ كاهش آلودگي هوا به وسيله سوق دادن مصرف سوخت به سمت سوخت‌هاي پاك‌تر بوده است. امريكايي‌ها براي دستيابي به اين هدف در درجه اول سعي در توزيع دستگاه‌هاي كنترلي و موتورهايي كردند كه سوخت را به صورت پاك‌تري مي‌سوزانند. دومين اقدام از بين بردن سرب موجود در بنزين بود. حذف سرب موجود در بنزين در امريكا 6سال پس از تصويب قانون هواي پاك و زماني آغاز شد كه در اتومبيل‌ها مبدل‌هاي كاتاليزوري براي كاهش انتشار آلاينده‌هاي سمي نصب شد.
در راستاي اين اقدام‌ها، ايالات متحده امريكا در ادامه اصلاحات قانون هواي پاك، در سال 1990 تصميم به دوباره فرموليزه كردن بنزين مورد استفاده براي دستيابي به تركيبي پاك‌تر كرد و در نهايت در سال1995 اين اقدام به نتيجه رسيد. استفاده از اين نوع بنزين در مناطق شهري كه لايه اوزون در آنها دچار آسيب شده بود، ملزوم شد.
اما با گذر سال‌ها و پيشرفت هر چه بيشتر تكنولوژي، اقدام‌هاي سند مهم قانون هواي پاك در امريكا نيز جنبه‌هاي ديگري يافت. در سال 2006 آنها تصميم به حذف گوگرد موجود در بنزين كه از ديگر آلاينده‌هاي سمي به شمار مي‌رود، گرفتند. پالايشگاه‌هاي امريكايي در اين سال ملزم شدند بنزيني توليد كنند كه نسبت به سال 2004 معادل 90درصد گوگرد كمتري داشته باشد. برنامه‌هاي كاهش بيشتر گوگرد محتوا در بنزين در امريكا نيز از سال 2017 آغاز مي‌شود.
كاهش خطر حاصل از نشست بنزين از ديگر برنامه‌ها در اين زمينه در ايالات متحده محسوب مي‌شود. eia در اين زمينه مي‌نويسد: « نشت بنزين هر روز در جايگاه‌ها اتفاق مي‌افتد. وقتي مردم مخزن اتومبيل خود را پر مي‌كنند، بنزين از نازل به روي زمين ريخته و بخار حاصل از آن وارد هوا مي‌شود. نشت بنزين مي‌تواند در خطوط لوله يا مخازن ذخيره‌سازي زيرزميني نيز اتفاق بيفتد. جايي كه شانس ديده شدن ندارند. به همين منظور از سال 1990 تاكنون تمام مخازن ذخيره‌سازي بنزين در امريكا دوجداره ساخته مي‌شوند. متيل ترت‌بوتيل اتر يكي از مواد شيميايي ديگري است كه بنزين اضافه مي‌شود تا پاك‌تر بسوزد. اين ماده سمي است، تعدادي از ايالت‌هاي امريكا در اواخر دهه 90 ميلادي استفاده از اين ماده را ممنوع اعلام كردند. در سال 2007 صنعت پالايشي امريكا به صورت داوطلبانه استفاده از اين ماده را در زمان دوباره فرموليزه كردن بنزين در پالايشگاه‌هاي اين كشور متوقف كرد. متيل ترت‌بوتيل اتر با اتانول جايگزين شد كه سمي نيست.
نگاهي به اين اقدام‌ها نشان مي‌دهد كه اكنون 46 سال از زماني كه امريكايي‌ها به صورت جامع تصميم به كاهش اثرات مضر بنزين روي هواي خود گرفتند، مي‌گذرد. 46 سالي كه ابعاد اين برنامه هر روز گسترده‌تر شده و هرگز نيز متوقف نشده است. در مورد ايران اما كيفيت‌سنجي بنزين به تست شدن‌هاي مقطعي در آزمايشگاه‌ها و هياهوهاي رسانه‌يي بر سر آن تقليل يافته است. ناصر رييسي‌فرد رييس انجمن صنفي كارفرمايي جايگاهداران سوخت در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: « در كشورهاي ديگر همان‌طور كه مطالعات شما نيز تاييد مي‌كند، افزايش كيفيت فرآورده از پالايشگاه آغاز مي‌شود و در ادامه به بخش‌هاي مختلف ديگر مانند جايگاه‌سازي نيز تسري مي‌يابد. براي مثال در امريكا پالايشگاه‌ها محصولات مختلفي توليد مي‌كنند و بنزين توليدي در كارخانه شل با كارخانه آركو قابل قياس نيست اما رعايت استانداردهاي ابتدايي براي آركو نيز الزامي است.»
در حالي كه روز گذشته رييس سازمان ملي استاندارد گزارش كيفيت بنزين در تهران را اعلام كرد كه براساس آن گزارش بنزين اين شهر سالم بوده و گزارش هفت كلان‌شهر ديگر نيز تا پايان ارديبهشت‌ماه اعلام خواهد شد، پيروزبخت در ميان صحبت‌هاي خود به بالا بودن اندك مقدار بنزن در يكي از نمونه‌هاي تهران اشاره كرده بود. او در اين مورد گفته بود: «نمونه‌هاي آزمايش شده از نظر ميزان گوگرد، هيدروكربورها، آروماتيك‌ها، الفين و بنزن در شرايط استاندارد قرار داشتند و تنها در يك مورد به ميزان بسيار كمي بنزن نمونه مورد نظر بالاتر از حد استاندارد بوده است؛ به‌طوري كه براي مثال حد استاندارد بنزن در بنزين يك است كه در اين نمونه به 1.2 رسيده است.»
او در ادامه با بيان اينكه مشكل نمونه مذكور خيلي نگران‌كننده نيست، بيان كرده بود: ما در سال‌هاي گذشته و در زمان بحران شاهد آن بوديم كه بنزن برخي از بنزين‌ها تا عدد پنج نيز بالا رفته اما به هر حال اين نمونه مربوط به يكي از جايگاه‌هاي سوخت شهر تهران است كه نمي‌دانيم از كدام پالايشگاه بوده است.
رييس انجمن جايگاهداران سوخت كشور اما اين اتفاق را «غيرممكن» مي‌داند. او در اين زمينه مي‌گويد: «فرآورده‌هايي كه از پالايشگاه‌هاي تهران جمع‌آوري مي‌شوند در انبارهاي 3گانه اين شهر نگهداري خواهند شد. انبار ري، انبار كن و انبار قوچك جايگاه‌هاي بنزين در مناطق چندگانه تهران را تحت پوشش قرار مي‌دهند. به همين واسطه اين امكان كه يك نوع بنزين خاص فقط در يك جايگاه موجود باشد، وجود ندارد. در واقع اصلا مشخص نيست كه اين محصولات از كدام پالايشگاه وارد جايگاه‌ها مي‌شوند. به همين واسطه من تصور مي‌كنم اين مساله يك خطاي آزمايشگاهي بوده است.» البته اشاره رييسي‌فرد به اينكه در نهايت مشخص نمي‌شود، بنزين واردي به هر جايگاه از كدام پالايشگاه تامين شده است؛ عمق و شدت تفاوت در سياست‌گذاري حوزه سوخت در ايران با يك كشور پيشرفته را به خوبي نشان مي‌دهد. اين درهم ريختگي زمينه‌يي را فراهم مي‌كند تا پالايشگاهداران وجود كمترين نظارتي بر محصولات توليدي خود را احساس نكنند و در نتيجه رعايت استانداردها به دست فراموشي سپرده شود. نكته جالب توجه ديگر نيز در اين زمينه، نحوه اطلاع‌رساني است. در حالي كه اداره اطلاعات انرژي امريكا تمام اطلاعات مربوط به بنزين توليدي اين كشور را به راحتي در اختيار همگان قرار مي‌دهد، وب‌سايت شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي به عنوان متولي اين حوزه در ايران، كمترين دليلي براي شفاف‌سازي افكارعمومي درباره تركيب بنزين توليدي نمي‌بيند. مانند بسياري از وب‌سايت‌هاي ديگر دولتي در ايران وقتي وارد جدول محصولات و خدمات اين شركت در وب‌سايت آن مي‌شويم، با ورود به قسمت فرآورده‌هاي نفتي با ارور تكراري «صفحه در دست طراحي است» مواجه مي‌شويم. در حالي كه به‌طور قطع يكي از چهار معاونت اصلي وزارت نفت ايران از پس هزينه‌هاي به‌روز رساني اين وب‌سايت بر مي‌آيد اما اراده‌يي در اين زمينه وجود ندارد.
نتايج آزمايش بنزين محرمانه نيست
اما فارغ از بحث‌هاي مطرح شده، صحبت‌هاي رييس سازمان استاندارد درباره بنزين به واسطه اهميت اين سازمان مهم تلقي مي‌شود. نيره پيروزبخت روز گذشته با بيان اينكه نمونه‌برداري از بنزين هشت كلان‌شهر اصلي كشور انجام شده است، اظهار كرد: نمونه‌ها را براي آزمايش به آزمايشگاه‌هاي خود ارسال كرديم كه بخش عظيمي از آن در آزمايشگاه بندرعباس است.
وي با بيان اينكه نتايج آزمايشات در تهران كامل شده و محرمانه هم نيست، تصريح كرد: نمونه‌هايي كه از پالايشگاه‌ها و جايگاه‌هاي سوخت تهران گرفته شده نتايج خوبي داشته و مشكل خاصي در آنها جز در يك مورد وجود ندارد. رييس سازمان ملي استاندارد با بيان اينكه از اين جايگاه بار ديگر نمونه‌برداري و آزمايش مي‌كنيم، تصريح كرد: در عين حال اين مورد را به وزارت نفت نيز اعلام مي‌كنيم و تذكرات لازم را هم به آنها مي‌دهيم. اما در عين حال در دولت كميته‌يي براي بحث آلودگي هوا به رياست معاون اجرايي رييس‌جمهور تشكيل شده كه همه دستگاه‌هاي ذي‌ربط از جمله سازمان استاندارد وزارت نفت نيز در آن حضور دارند كه ما نتايج بنزين را در اين كميته اعلام مي‌كنيم تا وزارت نفت مشكل مربوطه را ريشه‌يابي و آن را حذف كند.
به گفته پيروزبخت، بقيه موارد همگي در حد استاندارد بودند و همين توقع براي هفت كلان‌شهر ديگر نيز مي‌رود كه به محض آماده شدن نتايج و تكميل شدن آنها اعلام عمومي خواهد شد.
وي با بيان اينكه سعي مي‌كنيم نتايج ساير كلان‌شهرها تا پايان ارديبهشت‌ماه اعلام شود، گفت: با توجه به زياد بودن تعداد و پراكندگي نمونه‌هاي گرفته شده از اين شهرها، جمع‌بندي آنها كمي زمان مي‌برد از سوي ديگر كار اداره بندرعباس به دليل همزماني با روزهاي پاياني سال در تراكم كاري قرار گرفت كه باعث شد، مجبور شويم براي مدتي كار را متوقف كنيم.