«اینکه تنها یک ساختمان دیواردار و سقف‌دار ساخته شود، بدون آنکه نیازمندی‌هایی مثل امنیت، بهداشت، آموزش، آب، برق، گاز و غیره در نظر گرفته شود درست نیست و مردم چطور می‌توانند از ساختمانی که در بیابان ساخته و رها شده استفاده کنند، بنابراین برای حل مسئله مسکن باید راه صحیح را انتخاب کنیم.»
این جدیدترین اظهار نظری است که رئیس جمهوری درباره طرح مسکن مهر داشته است. حسن روحانی که روز گذشته در جمع مدیران بنیاد مسکن انقلاب اسلامی حاضر شده بود، بار دیگر موضع‌گیری رسمی دولت یازدهم درباره طرح پر سروصدا و پرحاشیه مسکن مهر را تکرار کرد؛ موضعی که از یک سو بر لزوم اجرای تعهدات دولت و تکمیل واحدهای باقی مانده این پروژه تأکید دارد و از سوی دیگر اجرای این طرح را نه‌تنها گره‌گشا نمی‌داند که حتی آن را مسبب بسیاری از مشکلات فعلی اقتصاد ایران به حساب می‌آورد.
طرح مسکن مهر که دولت نهم به‌عنوان یکی از یادگارهای خود آن را کلید زد و در ابتدا بنا بود به‌طور رایگان و سپس با صرف مبلغ کمی پول، اقشار کم درآمد را صاحب خانه کند، در حالی وارد دومین دهه از حیاتش می‌شود که هنوز نتوانسته به بسیاری از اهداف ابتدایی جامه عمل بپوشاند. افزایش چند باره قیمت‌ها از یک سو و دشواری رساندن امکانات زیرساختی به برخی واحدهای مسکن مهر از سوی دیگر تنها بخشی از گره‌های ناگشودنی است که به جان این طرح افتاده است. اگر به دو مشکل فعلی، محدودیت جدی منابع مالی دولت در تکمیل واحدهای باقی مانده را نیز اضافه کنیم، شرایط سخت‌تر از آن می‌شود که بتوان به راحتی تکمل نهایی کار را پیش‌بینی کرد.
فارغ از محدودیت‌های اجرایی یکی از اصلی‌ترین مسائلی که شاکله اصلی مسکن مهر و آینده آن را تحت‌الشعاع قرار داده، بحث واحدهای مازادی است که به نوعی روی دست دولت باقی مانده است. این واحدها که تعداد آنها از چند هزار نیز می‌گذرد، با وجود تمام مشکلات در سال‌های گذشته تکمیل شده‌اند، اما هنوز هیچ متقاضی‌ای برای آنها اعلام آمادگی نکرده، از این رو دولت یازدهم باید در کنار برنامه‌ریزی برای پایان یافتن پروژه‌های نیمه تمام، فکری جدی نیز به حال این واحدها که از اموال عمومی ساخته شده و هیچ کس قصد استفاده از آنها ندارد بکند.
در کوتاه‌مدت واحدهای مازاد به کار نخواهند آمد
علیرضا قهاری عضو هیأت‌مدیره انجمن انبوه‌سازان معتقد است هرچند طرح ابتدایی مسکن مهر می‌توانست بخشی از نیازهای موجود در بازار اقتصادی مسکن را پاسخ دهد، اما به دلایل مختلف تقریبا هیچ یک از اهداف مدنظر برای آن به اجرا درنیامد.
وی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تأکید کرد: با توجه به انباشت قابل توجه تقاضا در بازار مسکن در طول سال‌های گذشته قطعا نیاز به ساخت واحدهای جدید متناسب با نیاز اقشار کم درآمد جامعه وجود داشت، اما اینکه این طرح چگونه اجرایی شود و مقدمات آن چگونه مورد رصد قرار گیرد، سوال اصلی بود که با توجه به عملکرد این سال‌ها به نظر می‌رسد فکر خاصی برای آنها صورت نگرفته بود.
قهاری با بیان اینکه نبود امکانات زیرساختی و ضعف جدی در مکان‌یابی، دو معضل جدی مسکن مهر در طول سال‌های گذشته را به وجود آورد، عنوان کرد: اینکه ما در گوشه‌هایی از کشور سرریز تقاضا برای مسکن مهر را ثبت کرده‌ایم و در جاهای دیگر تعداد قابل توجهی واحد پایان کار گرفته داریم که برای آنها متقاضی وجود ندارد، نشان از آن دارد که ارزیابی دقیقی از شاکله تقاضا در بازار نداشته‌ایم. دسترسی دشوار و نبود مشتری برای برخی از واحدها نیز از مشکل در مکان‌یابی حکایت می‌کند.
این انبوه‌ساز در پاسخ به این سوال که برای واحدهای مازاد مسکن مهر چه روشی پیشنهاد می‌شود، عنوان کرد: هرچند با توجه به شرایط امروز کارایی گرفتن از این واحدها کاری دشوار است، اما شاید ورود سازمان‌هایی مانند بنیاد مسکن بتواند در فاصله‌ای چند ساله امکان به کارگیری آنها و فروش این واحدها به اقشار کم‌درآمد را فراهم کند.
بلندمدت بودن استفاده از واحدهای مازاد مسکن مهر مسئله‌ای است که روی آن تأکیدی جدی وجود دارد. سلمان خادم‌المله، کارشناس بازار مسکن در گفت‌وگو با «فرصت امروز» به دشواری استفاده از واحدهای مازاد مسکن مهر اشاره کرد و گفت: اینکه بعد از سال‌ها کار روی این واحدها و تکمیل‌شان هنوز هیچ تقاضایی برایشان به ثبت نرسیده، نشان از اشکالات جدی دارد که تا زمانی‌که برای آنها راه‌حلی پیدا نشود، کار به‌سختی پیش خواهد رفت.
وی افزود: در چنین شرایطی ارائه یک راه‌حل برای این واحدها بسیار سخت است و از این رو می‌توان انتظار داشت در کوتاه‌مدت چاره‌ای برایشان اندیشیده نشود، اما اگر در بلندمدت بقای این ساختمان‌ها تضمین شد، شاید با توجه به سرریز تقاضا در شهرهای بزرگ بتوان برایشان نقشه‌ای جدید کشید.
این کارشناس بازار مسکن با اشاره به اینکه بسیاری از اهداف ابتدایی مسکن مهر تاکنون به هیچ نتیجه قطعی نرسیده است، تصریح کرد: اینکه طرحی از نظر مکان‌یابی و امکانات زیرساختی با مشکلات جدی این‌چنینی روبه‌رو باشد و البته در سوی دیگر منابع مالی مشخصی نیز برای آن تعریف نشده است به خوبی نشان از آن دارد که در عرصه عمل مسکن مهر نتوانسته جایگاه مدنظر خود را پیدا کند و از این رو برنامه‌ریزی برای آینده آن نیز سخت خواهد بود.
هرچند دولت یازدهم با وجود زاویه قابل‌توجهی که با مسکن مهر داشته تا امروز براساس تعهد ملی این طرح را به سمت نهایی شدن پیش برده است، اما به نظر می‌رسد همچنان اثرات سوء این تصمیم بزرگ بر اقتصاد ایران باقی خواهد ماند؛ تصمیمی که از یک سو به افزایش پایه پولی کشور و بالا رفتن نرخ تورم انجامید و از سوی دیگر بخش قابل توجهی از سرمایه موجود در بازار مسکن را محصور کرد. باید دید آیا با توجه به اثرات سوء این طرح برنامه‌هایی مانند مسکن اجتماعی نیز متوقف خواهد شد یا می‌توان برای آنها چاره‌ای جدید با ساختاری جدید در نظر گرفت.
جواد هاشمی - فرصت امروز