در نیمهی اول دههی 80 و پیش از آن، برای روستاییان مریوانی، قاچاق کالا حکم شغل دوم را داشت. شغلی که در روزهای پاییز و زمستان و با تعطیل شدن کار کشاورزی بیش از گذشته رونق میگرفت. کاک محمدامین، کشاورزی است که دههی ششم زندگیاش را میگذراند. او بعد از رسمی شدن مرز باشماق مریوان در سال 86، از کار قاچاق دست کشیده است، اما پیش از آن و حدود 15 سال، هر هفته با اسبش به سمت روستاها و شهرهای مرزی عراق رفته و از آنجا اجناس آمادهی فروش را وارد ایران کرده است. «اجناسی که من وارد میکردم، معمولاً پارچه، مواد خوراکی و ظروف شیشهای بود.
اما برای کسانی که مایل بودند، مشروب و سیگار هم به تعداد زیاد موجود بود.» کاک محمدامین 53 ساله، انگشتهای زبر و زمختش را در هم قفل میکند و با توضیح اینکه در آن دوران دولت آنها را آزاد گذاشته بود و پاسبانها و سربازهای مرزی کاری به کارشان نداشتند، به «آینده نگر» میگوید:« اجناس را بعد از آنکه روی اسبهایمان بار میکردیم، به روستاهای اطراف مریوان میبردیم و میفروختیم. 24 سال پیش، برای هر بار به مرز رفتن و فروختن کالاهایمان، حدود 3 هزار تومان سود میکردیم.» البته همیشه اوضاع اینگونه نبوده است که کالاهای قاچاق وارداتی باشند. او میگوید که عموماً از ایران بنزین، نفت و گازوئیل به عراق برده میشد و جریان آوارگی کردهای عراق در سال 1991 باعث شده بود که صادرات قاچاق مواد خوراکی و لباس به شدت افزایش پیدا کند. « هیچ چیز نداشتن واگر ما به آنها غذا و لباس نمیرساندیم، میمردند.»
آمار و ارقام منتشر شده توسط گمرک کشور نشان میدهد که در سال 93، ارزش تجارت کالاهای غیرنفتی کشور 104.130 میلیون دلار ـ 133 هزار میلیارد تومان ـ بوده است که 53 هزار میلیون از این میزان مربوط به بخش واردات و مابقی، ارزش مالی صادرات کشور را نشان میدهد. ارقام حاکی از آن است که ارزش مالی تجارت کشور در طول یک سال و نسبت به سال پیش از آن، 12% افزایش داشته است که بیشتر این رقم مربوط به بخش صادرات است. آمارها نشان میدهندکه در سال 93، کشور در بخش صادرات 18 درصد افزایش ارزش مالی داشته، در حالی که این رقم در بخش واردات 7 درصد بوده است.
ده سال پیش، سردار نقدی برای اولین بار آمار قاچاق کالا در کشور را اعلام کرد. پیش از این، هیچ نهاد رسمی و مشخصی، از ارزش مالی کالاهای قاچاق کشور پرده برنداشته بود. او که در سال 84، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بود؛ ارزش مالی کالاهای قاچاق را 7 میلیارد دلار اعلام کرد. در سال 89، سعید مرتضوی که به ریاست ستاد درآمده بود، میزان اصلی قاچاق را 19 میلیارد اعلام کرد. از این میزان، 16 میلیارد دلار مربوط به قاچاق ورودی است و 3 میلیارد دلار نیز کالای خروجی را دربرمیگیرد. او همچنین به این موضوع که تنها 3 درصد از حجم قاچاق در کشور کشف میشود؛ اشاره کرد.
اما به جز قاچاق کالا و ارز، قاچاق انسان نیز بازار خاصی دارد که آمار و اطلاعات دقیقی از آن در دسترس نیست.
خواهر و برادر جوان، به امید رسیدن به آرزوهای بلند خود، تصمیم گرفتند که از کشور بروند. آنها با یک قاچاقچی انسان که در ارومیه کار میکرد، صحبت کردند، خطرات راه را به جان خریدند و راهی اروپایی شدند که به نظر اکثر جوانان شرقی، بهشت است. برای حرکت زمینی از تهران تا دریای سیاه، به صورت یکجا 50 میلیون تومان به قاچاقبَر خود دادند و آنها را به ترکیه رساند. طبق نقشه، باید با قاچاقبَر دیگری صحبت میکردند که آنها را از ترکیه به یونان و بعد به نروژ برساند. او شرط کرده بود که از هرکدام 15 میلیون تومان دریافت خواهد کرد، اما نصف آن را قبل از حرکت و مابقی را بعد از رسیدن به نروژ خواهد گرفت. در ترکیه سوار کشتی شدند و سوار بر آن به یونان رسیدند. مسیر مانده را پیمودند تا آنکه دو ماه پیش به نروژ رسیدند.
اما تمام کسانی که از طرق غیرقانونی تصمیم میگیرند که از کشور خارج شوند، آنقدر خوششناس نیستند که سالم به مقصد خود برسند. مرد 40 سالهی مریوانی که 12 سال پیش از طریق قاچاقبَرهای آذربایجان غربی به انگلستان رفت، تجربهی خود را اینگونه تعریف میکند:«ما 20 نفر بودیم که داخل کشتی از ترکیه به یونان رفتیم و تنها من توانستم از آن کشتی پیاده شوم. پلیس یونان ما همهی 19 نفر دیگر را دستگیر کرد و با خود برد. 10 روز تمام در یک کمد قایم شده بودم تا از وجود من با خبر نشوند تا آنکه موفق شدم جان سالم به در ببرم.»
ترکیه، اولین مقصد مسافران خارج از کشور است که معمولا رسیدن به آن چندان دشوار نیست. دشواری راه بعد از سوار شدن به کشتی و راهی یونان شدن، خود را نشان میدهد. قوانین کشورهای حوزهی یورو، آنقدر سختگیرانه است که بسیاری راه رفته را مجبور میشوند بگذارند و به کشورشان برگردند. پلیسهای اروپایی اگر از ملیت مهاجران غیرقانونی باخبر شوند، آنها را به کشورشان بازمیگردانند و راه نیمه رفته، ناتمام میماند.
قیمتهای متفاوتی برای رسیدن به اروپا به کسانی که میخواهند غیرقانونی از کشور خارج شوند پیشنهاد میشود که بسته به کشور مورد نظرشان متفاوت است. برای کسانی که به مهاجرت غیرقانونی تمایل دارند، رفتن به آلمان 22 میلیون تومان و رفتن به انگلستان 30 میلیون تومان آب میخورد. اما آنچه برای همه عیان است، نبودن تضمین سلامت جانی و رسیدن به مقصد است.آمارها نشان میدهد که در طول 35 سال گذشته، تعداد مهاجران دنیا از 72 میلیون به 200 میلیون نفر رسیده است که از این تعداد تنها 10 میلیون نفر پناهنده شدهاند. در حال حاضر سالانه بین 4 تا 5.2 میلیون نفر بطور غیرقانونی به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند.
یکی از ایرانیانی که در آلمان زندگی میکند، میگوید:« برای اینکه به آلمان بیایم، سه بار از طریق غیرقانونی اقدام کردم و هر سه بار، پلیس یونان من را بازداشت کرد، چند ماهی در زندان ماندم و بعد به ایران برگردانده شدم. آخرین بار تصمیم گرفتم که قانونی از کشور خارج شوم و حالا پناهندهی آلمان هستم.»
سروه رحمانی - صدای اقتصاد