جشنواره فیلم فجر تنها جشنواره مهم سینمایی ایران است که بیش از 34 سال قدمت دارد. این جشنواره هر سال با وجود تلاش‌های دولت‌ها در برگزاری آبرومند آن هزینه‌های زیادی دارد تا در مدت 10 روز بخش مهمی از تولیدات یکساله سینمای ایران را در فضایی دور از بازار تجارت و خرید و فروش بلیت در معرض دید قرار دهد. با این وجود این جشنواره از بدو تولد تا امروز، آن اندازه در کلیت سینمای ایران، الگوسازی‌ها، معرفی‌ها، بازار تولید، اکران، خرید و فروش و نمایش داخلی و خارجی تاثیرگذار بوده که دولت هزینه‌های چنین مراسم پرخرجی را گردن گرفته و راضی به برگزاری آن شده است.
اما این تمام قصه نیست. هزینه‌های این جشنواره ایرانی هرسال بیشتر و بیشتر می‌شود و دولت توان پرداخت آن را ندارد. هرچند در طول این سه دهه با تمام مشکلات آن را سرپا نگه داشته است. پس چاره‌ای نیست! باید برای این جشنواره دنبال مادرخرج دیگری هم بود. گمان می‌کنید جشنواره فیلم فجر در یک دوره چه اندازه هزینه در بردارد؟
این جشنواره تنها در بخش سینمای ملی حدود 8 میلیارد تومان برای دولت و سازمان سینمایی هزینه در بر دارد. این رقم البته ردیف بودجه مشخصی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد و بر اساس برنامه‌ریزی دولت در کم کردن هزینه‌های جاری، چند سالی است که جشنواره فجر با جذب اسپانسر سعی می‌کند کمتر به بودجه دولتی اتکا کند. بر این اساس و بر مبنای اعلام دبیر جشنواره فیلم فجر رقم حدودی هزینه‌های جشنواره امسال تا مرز 8 میلیارد تومان می‌رسد که از این میزان، حامی مالی اصلی جشنواره -که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه سازمان تامین اجتماعی به حساب می‌آید ـ با رقم 4 میلیارد تومان حضور دارد و رقمی نزدیک به 2 میلیارد تومان از محل فروش بلیت جشنواره نصیب این رویداد می‌شود که نیمی از این رقم در اختیار صاحبان آثار و سینماداران قرار می‌گیرد.
با این حساب 3 میلیارد تومان از مابقی هزینه‌ها کماکان بر عهده دولت قرار دارد و با این اوصاف باید در سال آینده باید منتظر باشیم تا جشنواره فجر با بودجه مستقل اداره شود. اما این بودجه صرف چه اموری می‌شود؟ هزینه‌های جشنواره‌ای مانند فیلم فجر از زمان انتصاب دبیر جشنواره شروع می‌شود و تا پایان مراسم اختتامیه ادامه دارد. بعد از انتصاب دبیر، فعالیت دبیرخانه آغاز می‌شود و فعالیت دبیرخانه نیز بعد از انتشار فراخوان یعنی چیزی حدود 5 ماه قبل از آغاز زمان برگزاری جشنواره. دبیرخانه جشنواره به‌طور معمول به 3 تا 5 نیروی انسانی نیازمند است که با دستمزد هر فرد در ماه، بین یک تا 2 میلیون تومان، حداقل 3 و حداکثر 10 میلیون تومان هزینه دارد. کار اصلی دبیرخانه جمع‌آوری آثار و آماده‌سازی‌شان، نمایش آنها برای هیات انتخاب و داوری جشنواره و آماده‌سازی آثار راه یافته به بخش مسابقه برای نمایش در جشنواره است.
بعد از انتشار فراخوان، سینماگران علاقه‌مند آثار خود را برای شرکت در جشنواره و بازبینی به‌وسیله هیات انتخاب ارسال می‌کنند. هیات انتخاب نیز آثار رسیده را در مدت زمان مشخصی ـ در بیشتر موارد از صبح تا شب ـ تماشا می‌کند. هیات انتخاب از ۷ نفر از اهالی سینما و مدیران فرهنگی انتخاب می‌شود که البته حقوقی برای فعالیت آنها در پست هیات انتخاب پرداخت نمی‌شود بلکه در پایان جشنواره و در یک ضیافت شام که به مناسبت تقدیر از اعضای هیات انتخاب و داوری برگزار می‌شود، به هریک از اعضای هیات انتخاب به‌طور مثال 3 تا 5 سکه اهدا می‌شود. پس از انتخاب و معرفی فیلم‌های راه یافته به جشنواره، نسخه نهایی آثار از سوی دبیرخانه جشنواره به لابراتوارهای مختلف سینمایی ارسال می‌شود تا برای نمایش در سینمای رسانه‌ها که در این سال‌ها کاخ جشنواره نام گرفته و دیگر سینماهای مردمی یا متعلق به هنرمندان، آماده شود. سهم لابراتوار‌ها برای آماده‌سازی هر فیلم نیز حدود 50 میلیون تومان است. هزینه آماده کردن نسخه ابتدایی فیلم‌ها نیز حدود 2 تا 6 میلیون تومان برای هر فیلم است.
بعد از آماده شدن فیلم‌ها برای نمایش، جدول زمان‌بندی نمایش فیلم‌ها مشخص می‌شود و فیلم‌ها در سینماهای از قبل تعیین شده، به نمایش درمی‌آیند. در این میان سهم کاخ جشنواره که چند سالی است به برج میلاد تهران نقل مکان کرده تا علاوه بر نمایش فیلم‌ها، میزبانی اختتامیه و افتتاحیه را نیز بر دوش داشته باشد، از همه بیشتر است. این سینما هر روز از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۰ شب فیلم‌ها را نمایش داده و امکان نقد و بررسی برخی را فراهم می‌کند. در سال‌های گذشته رقمی حدود یک میلیارد تومان از سوی شهرداری تهران برای هزینه‌های برج میلاد شامل سالن‌های اصلی و جنبی مطالبه می‌شد که بعد از گفت‌وگوها و رایزنی‌های مسئولان جشنواره با مدیران شهرداری تهران و برج میلاد؛ در نهایت حدود ۵۰درصد از این هزینه بخشیده شد و پس از تخفیف، رقم پرداختی از سوی مسئولان جشنواره برآورد شد.
هزینه‌های پذیرایی از مهمانان، طراحی و دکوراسیون و سرویس‌های ایاب و ذهاب نیز جزو هزینه‌هاست. در دل جشنواره نیز که خود متشکل از بخش‌های مختلفی است هزینه‌ها باید پرداخت شود. برای هر بخش از جشنواره (نگاه نو، سودای سیمرغ، مستند، هنر و تجربه) هیاتی ۵ تا ۷ نفره در امر داوری تعیین می‌شوند که دستمزدی دریافت نمی‌کنند و دولت در مراسمی که بعد از انجام مراسم اختتامیه برگزار می‌شود، با اهدای ۳ تا ۵ سکه بهار آزادی به عنوان هدیه و نیز لوح تقدیر محبت آنها را پاسخ می‌دهد. به این مهم بیفزایید هزینه‌های برگزاری مراسم آیین گشایش و پایانی، طراحی پوستر و لوح‌های تقدیر برندگان را. یکی از بخش‌های اصلی جشنواره فیلم فجر که بار مالی اصلی را بر دوش برگزارکنندگان می‌گذارد جوایز برندگان است. از حدود ۱۰سال پیش به برگزیدگان جشنواره فیلم فجر در بخش ملی خودرو جایزه داده می‌شد اما با گران شدن ناگهانی خودرو از سوی تولیدکنندگان داخلی در دو سال گذشته، وجه نقد به‌جای خودرو هدیه داده می‌شود. در بخش‌های سودای سیمرغ، نگاه نو، مستند و هنر و تجربه حدود ۲۳ برنده معرفی می‌شدند و میزان جوایز برگزیدگان اصلی و دریافت‌کنندگان تندیس ۲۵میلیون و سایر برندگان ارقامی بین ۱۵ تا ۲۰میلیون تومان بوده است.
اهدای تندیس سیمرغ مردمی نیز که هر سال به وسیله خانه سینما برگزار می‌شد سال گذشته ۱۲۰میلیون تومان هزینه دربرداشت. جشنواره فیلم فجر درکنار این هزینه‌ها درآمدهای ناچیزی هم دارد که برآمده از کمک حامیان مالی یا بلیت‌فروشی در سینماهای مردمی است. هر سال گروهی از گروه‌ها و شرکت‌های اقتصادی پس از رایزنی با مسئولان جشنواره فیلم فجر به‌عنوان حامی مالی از جشنواره حمایت می‌کنند.
دومین مسیری که برای جشنواره فیلم فجر درآمدزایی دارد، بلیت‌فروشی در سینماهای مردمی است. بر این اساس به‌جز سالن برج میلاد (ویژه رسانه‌ها)، پردیس ملت (کاخ مردمی)، سینما سپیده و افریقا (خانه سینما)، سالن ویژه تهیه‌کنندگان سینما و یک سالن ویژه سینماداران، سایر سالن‌هایی که فیلم‌های جشنواره فیلم فجر را نمایش می‌دهند نیز به‌عنوان سینمای مردمی معرفی شده و برای آنها بلیت‌فروشی می‌شود. در جشنواره سال گذشته فیلم‌های جشنواره در ۲۵ سالن به نمایش درآمدند که رقمی حدود ۲میلیارد و 500 میلیون تومان درآمد را برای جشنواره به‌دنبال داشت. در جشنواره سی‌وچهارم نیز بر اساس اعلام محمدرضا فرجی (مدیر امور سینما‌ها) قرار است در ۲۷ سالن سینما و 8 هزار و 500 صندلی فیلم‌ها به نمایش دربیاید. براساس توافقی که در سال‌های گذشته اجرا می‌‌شده و به احتمال بسیار امسال نیز اجرا می‌شود، در آمدهای نمایش هر فیلم تا 6 هزار صندلی، مستقیم به برگزارکنندگان جشنواره‌ها اختصاص پیدا می‌کند و مازاد آن بین سینمادار، تهیه‌کننده و مسئولان جشنواره تقسیم می‌شود البته مسئولان برگزاری علاوه بر این مبلغ هزینه‌های سالن‌های سینما را نیز پرداخت می‌کنند.
علی نعیمی - صمت