مدتی است بانک مرکزی با رویکردی غیردستوری، در تلاش است تا با اقداماتی ازجمله کاهش نرخ سپرده قانونی بانک‌ها، ساماندهی اضافه‌برداشت‌ها و موسسه‌های غیرمجاز، کاهش نرخ سود بانکی بین بانکی و رفع تنگناهای مالی، این امکان را ایجاد کند که نرخ سود بانکی به شکل غیردستوری کاهش یابد.
آنچه به‌عنوان دلیل تغییر این رویکرد از سوی بانک مرکزی اعلام شده، به گفته قائم‌مقام بانک مرکزی این است که با توجه به شرایط امروز، سیاست دستوری نرخ سود، سیاستی شکست‌خورده است که باید اصلاح شود. اکبر کمیجانی در این رابطه اظهار امیدواری کرده که با اصلاح سیاست‌ها، نرخ‌ها در مسیر صحیح قرار گرفته و کاهش یابند. به هرحال رویکرد جدید بانک مرکزی در حالی به سمت کاهش نرخ سود اما به شکل غیردستوری است که کارشناسان و صاحبنظران این حوزه، بر این باورند که این سیاست ازجمله اقداماتی است که می‌تواند آثار مثبتی را در اقتصاد بر جای بگذارد، اما این اتفاق منوط به فراهم کردن برخی شرایط است تا این اقدامات شکل واقعی به خود بگیرند و آثار مثبت‌شان در اقتصاد نمایان شود.
بهبود وضعیت اقتصاد، یک پیش‌نیاز
عبدالرضا امیرتاش از کارشناسان حوزه بانکی و استاد دانشگاه در این رابطه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: همین که بانک مرکزی به این نتیجه رسیده که نرخ سود نباید به شکل دستوری تعیین شود و باید براساس تغییرات شرایط اقتصادی حرکت کند، خود می‌تواند نخستین گام در جهت تعیین یک نرخ مطلوب برای سود بانکی باشد تا بلکه مسیر صحیح را پیدا کند. وی با بیان اینکه دستیابی به این هدف کمی زمانبر خواهد بود چراکه سود بانکی برای اینکه بر یک نرخ مطلوب قرار بگیرد، نیازمند این است که برخی زیرساخت‌ها و سیاست‌ها اصلاح شود و چرخ اقتصاد به حرکت درآید، در این رابطه گفت: در حال حاضر به نظر می‌رسد شرایط تورمی و اقتصادی کشور، اجازه پایین آوردن نرخ را به سود بانکی نمی‌دهد و ممکن است با کاهش این نرخ، منابع از بانک‌ها خارج شوند و بازار سفته‌بازی دوباره گرم شود.
به گفته این کارشناس اگر به دنبال این هستیم که نرخ سود بانکی، به یک نقطه مطلوب برسد، باید تعیین این نرخ به شرایط اقتصادی و عرضه و تقاضا در بازار سپرده شود که به نظر می‌رسد با لغو تحریم‌ها و با توجه به چشم‌انداز مثبتی که از اقتصاد ایران وجود دارد، نرخ‌ها با فراهم آمدن این شرایط به شکل غیردستوری کاهش یابند. امیرتاش بر این باور است که باید برای مردم ثبات اقتصاد و بهبود وضعیت آن قابل لمس باشد، ضمن اینکه فعالیت‌های اقتصادی باید به گردش درآید، تولید از بازدهی لازم برخوردار باشد، نرخ تورم به شکل واقعی کاهش یابد که به‌طور حتم در این شرایط می‌توان امیدوار بود نرخ سود بانکی براساس مکانیزم بازار روند کاهشی به خود بگیرد و هدفی که دولت و بانک مرکزی به دنبال آن هستند محقق شود.
هدایت نرخ سود به سمت کاهش
محسن صرامی‌فروشان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم دراین رابطه تصریح کرد: بانک مرکزی اعلام می‌کند نمی‌خواهد نرخ سود بانکی را به صورت دستوری کاهش دهد و این درست است، اما رییس بانک مرکزی پاسخ دهد نرخ سودی که بانک‌ها پرداخت و دریافت می‌کنند را قبول دارد یا نه، که به‌طور قطع پاسخ منفی است؛ اما این سوال را دارم که مگر ناظر مسائل پولی نیستند و نباید در مقابل این اجحاف پاسخگو باشند؟
وی گفت: نمی‌توانیم وضعیت اقتصاد کشور را رها کنیم؛ در کشورهای توسعه‌یافته هم اینگونه اقتصاد را رها نمی‌کنند و اگر هم می‌خواهند دستوری عمل نکنند تدابیر و روش‌هایی را اجرای کنند که بانک‌ها به سمت کاهش نرخ سود تسهیلات و سپرده بروند. صرامی‌فروشان ادامه داد: با تفاوت نرخ کنونی سود بانکی و نرخ تورم و با توجه به رکود، چیزی جز تعطیلی بنگاه‌ها پیش نمی‌آید، وضعیت اقتصاد و اشتغال کشور به سمت سستی خواهد رفت و هر روز شاهد بیکارشدن جوانان خواهیم بود. به اعتقاد وی رییس کل بانک مرکزی باید اعلام کند که نرخ تورم کنونی درست نیست، یا نرخ سودی که در بانک‌ها می‌گیرند باید پایین بیاید، درحالی که شاهد رقابت برای پرداخت سود بیشتر در بانک‌ها هستیم. صرامی‌فروشان گفت: هیچ بنگاه تولیدی در کشور وجود ندارد که بتواند با این نرخ سود بانکی چرخ خود را به حرکت دربیاورد و اگر وامی هم دریافت می‌کنند، بعد از مدتی واحد تولیدی را باید به بانک تحویل دهند. وی تصریح کرد: باید اثر و نتیجه اقداماتی که بانک مرکزی انجام داده را در کاهش نرخ سود بانکی ببینیم. اگر شاهد کاهش نرخ سود بودیم که اقدامات مثبت بوده و اگر نه، در صورتی که نرخ سود سپرده و تسهیلات پایین نیامد، یعنی اقدامات اثری نداشته که درحال‌حاضر شاهد کاهشی بودن نرخ سود بانکی نیستیم.
عرضه و تقاضا عامل تعیین نرخ سود
میثم موسایی، از دیگر کارشناسان اقتصادی هم در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه درحال‌حاضر با توجه به کاهش نرخ تورم، بانک مرکزی به‌دنبال این است تا بتواند نرخ سود بانکی را متناسب با این نرخ مورد بازنگری قرار دهد گفت: یکی از سیاست‌هایی که بانک مرکزی در پیش گرفته کاهش نرخ سود بانکی به شکل غیردستوری است که به نظر می‌رسد تعیین این نرخ به این شیوه و مکانیزم عرضه و تقاضا می‌تواند آثار مثبتی در اقتصاد بر جای بگذارد. وی با بیان اینکه اگر نرخ سود براساس یک منطق اقتصادی از بازار تبعیت کند به‌طور حتم در این شرایط می‌توان مطمئن بود نرخ سود تسهیلات از تعادل لازم برخوردار شود.
او با بیان اینکه این رویه می‌تواند باعث افزایش توان اعتباردهی بانک‌ها شود گفت: نرخ سود بانکی اگر متناسب با واقعیت‌های اقتصادی پیش نرود می‌تواند آثار منفی بر جای بگذارد، به این صورت که اگر نرخی پایین‌تر از آنچه در اقتصاد حاکم است تعیین شود، باعث کاهش سپرده‌گذاری در بانک‌ها شده و اگر بالاتر تعیین شود تسهیلات برای فعالیت‌های اقتصادی گران تمام می‌شود که در این صورت دیگر فعالیت‌های اقتصادی توجیه لازم نخواهد داشت. به گفته این کارشناس بنابراین بهترین پیشنهاد در این رابطه همان رویه‌ای است که بانک مرکزی در پیش گرفته، یعنی سیاست غیردستوری. موسایی بر این باور است که اگر بانک مرکزی در رویکرد جدیدی که در پیش گرفته به‌دنبال این است که هرچه سریع‌تر به نتیجه مطلوب دست یابد، باید تلاش کند موسسه‌های غیرمجاز را که عاملی مخل در نظام بانکی هستند را ساماندهی کند.